tag:blogger.com,1999:blog-53739865362788252322024-03-05T03:52:50.220-08:00تطبيقاتمدونة تطبيقات خاصة بتنزيل تطبيقات الاندرويدAdminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.comBlogger188125tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-10577747380658978242020-01-08T12:59:00.000-08:002021-10-16T07:32:31.080-07:00بحث حول العرف الدستوري مفصل<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhj9UX5VySxIzS4p3KfOg_hAePG3N8lG9pj3TCVXYfo6sA7_FA_TS1jSVJOiLUol7a35-Orma18wZP7eiLL4v5WoXrKHlhnsbjiEetwyYdCqvzodh4q2vqt2AIPSqURtR2rygI0ymrgx-Q/s1600/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D8%25B3%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25D9%258A.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhj9UX5VySxIzS4p3KfOg_hAePG3N8lG9pj3TCVXYfo6sA7_FA_TS1jSVJOiLUol7a35-Orma18wZP7eiLL4v5WoXrKHlhnsbjiEetwyYdCqvzodh4q2vqt2AIPSqURtR2rygI0ymrgx-Q/s400/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D8%25B3%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25D9%258A.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">بحث حول العرف الدستوري مفصل</td></tr></tbody></table><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #134f5c; font-size: x-large;">المقدمة:</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">مصدر القانون هو الوسيلة التي تتكون بها القواعد القانونية أو الوسيلة التي تنشأ وتولد بها تلك القواعد من حيث مادتها وموضوعها، حتى تظهر في حقائق الحياة في الجماعة، ويطلق على ذلك المصدر المادي أو الموضوعي الذي يُعدُّ مرحلة سابقة على المصدر الرسمي، ذلك أن مرحلة التكوين تسبق بطبيعة الحال مرحلة الإصدار أو الميلاد، فتتكون القاعدة القانونية أولا قبل أن تكتسب صفتها الإلزامية . وهنا يجب ألا ننسى أن ازدياد وتطور المؤثرات التي تؤثر في قوانين مجتمع معين والتي تختلف من مجتمع إلى آخر لها صلة وثيقة ورابطة قوية بمسألة الدين باعتباره مصدراً رسمياً للقانون وبخاصة في المجتمعات الإسلامية. و من بين أهم هذه المصادر هو العرف الدستوري و الذي نحن بصدد دراسته .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #134f5c; font-size: x-large;">تعريف العرف الدستوري</span></b></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #134f5c; font-size: x-large;"><br /></span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">مصدر القانون هو الوسيلة التي تتكون بها القواعد القانونية أو الوسيلة التي تنشأ وتولد بها تلك القواعد من حيث مادتها وموضوعها، حتى تظهر في حقائق الحياة في الجماعة، ويطلق على ذلك المصدر المادي أو الموضوعي الذي يُعدُّ مرحلة سابقة على المصدر الرسمي، ذلك أن مرحلة التكوين تسبق بطبيعة الحال مرحلة الإصدار أو الميلاد، فتتكون القاعدة القانونية أولا قبل أن تكتسب صفتها الإلزامية . وهنا يجب ألا ننسى أن ازدياد وتطور المؤثرات التي تؤثر في قوانين مجتمع معين والتي تختلف من مجتمع إلى آخر لها صلة وثيقة ورابطة قوية بمسألة الدين باعتباره مصدراً رسمياً للقانون وبخاصة في المجتمعات الإسلامية. و من بين أهم هذه المصادر هو العرف الدستوري و الذي نحن بصدد دراسته .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #134f5c; font-size: x-large;">تعريف العرف الدستوري</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">1) المطلب الأول: المدلول اللغوي</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">يعرف الفقيه ( جويه ) أن العرف الدستوري هو تلك القاعدة الغير مكتوبة استقرت سلطات الدولة في رأيها القانوني على ضرورة اتباعها وتقررت بمقتضى العمل و السنن الدستورية , أما الفقيه ( أسمان ) فيرى بأنه التعبير الاجتماعي عن ارادة الشعب , أما الفقيه ( دي فرجيه ) فيعرف العرف الدستوري بأنه كل خلق للدستور أو تعديل له من عمل عضو ليس له من الناحية القانونية سلطة تأسيسية .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">2 ) المطلب الثاني : المدلول القانوني</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">أما العرف الدستوري فهو ذلك الذي يعرفه الدستور الجامد , الذي يتغذى بالقواعد العرفية بشكل استثنائي , فالعرف الدستوري قواعد قانونية غير مكتوبة يمكن أن تعالج مواضيع لم يعالجها الدستور فتسد الفراغ القائم وهو ينشأ بإتباع هيئة من الهيئات الحاكمة في الدولة يتناول موضوع من الموضوعات الدستورية دون معارضة غيرها من الهيئات حتى يتحقق الشعور باحترام هذه التصرفات أو القواعد باعتبارها ملزمة .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">3 ) المطلب الثالث : الربط بين حركة الدسترة و العرف</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">للعرف أهمية كبيرة في مجال القانون الدستوري كمصدر للقواعد الدستورية سواء في الدساتير غير مدونة التي يحتل فيها العرف الصدارة أو الدساتير المدونة التي يعتبر العرف فيها أحد المصادر الرسمية بعد التشريع .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">فقبل العصر الحديث كان العرف هو المصدر الرسمي الأول أو الوحيد في بعض الأحيان غير أن مكانته قد تضاءلت نتيجة حركة الدسترة , ونتيجة طغيان الملوك ذوي السلطان المطلق الذين وظفوا العرف لحماية ملكهم , و بذلك حدثت ثورة قانونية مفادها أن حركة الدسترة أكدت على أن الاعتراف بدساتير مكتوبة تتم عن اسقلالية الدولة و استقامتها و بالتالي شرعيتها . و عليه فأن حركة الدسترة قد كشفت عن مساوئ العرف و سلبياته .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"></span></div><a name='more'></a><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">لكن حركة الدسترة و ان تحمست كثيرا للتشريع الا أن الفقهاء و صائغي التشريع مهما حاولوا بذل مجهودات فأنهم لا يمكن الألمام بكل القواعد و أحكامها و هو ما يجعل أعمالهم معرضة للنقص , بما أن النقص في العرف التشريعي في الدساتير المكتوبة يعد من الظواهر المسلم بها و هذا راجع الى طبيعة قواعد القانون الدستوري المتطورة دوما بتطور الظروف و الوقائع السياسية و لذا يكون الادعاء بتضمين الوثيقة الدستورية جميع القواعد التي يمكن تطبيقها في كل ظرف ووقت ادعاء تقوضه صعوبات جمة مما استدعى للجوء الى العرف و ابرز مثال على ذلك الدستور الفرنسي لسنة, 1875 كما نجد في المادة الثالثة التي تنص على اختصاص رئيس الجمهورية في تنفيذ القوانين , و التي اتخذ منها الرئيس سندا لتفسير الدستور باصداره اللوائح التنظيمية و اللوائح التنفيذية و لوائح الضبط .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #134f5c; font-size: x-large;">أركان العرف الدستوري</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">1) المطلب الأول : الركن المادي</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">يقصد به انتهاج مسلك معين في أحد مواضيع القانون الدستوري بصفة مضطردة و مستقرة و هادئة كما يمكن اعتباره تكرارالتصرفات الصادرة من إحدى الهيئات الحاكمة في علاقتها فيما بينها أو الأفراد دون اعتراض من بقية الهيئات الأخرى و بناء على ذلك نستخلص شروط قيام الركن المادي .</span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #b45f06; font-size: x-large;"><br /></span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #b45f06;">أ) التكرار :</span></b> يرى أغلبية الفقهاء بأن التكرار عامل جوهري للاعتراف بالعرف لكونه يعبر عن اعتراف الجماعة بتلك العادة التي نشأت و التي لم يتفق العرف على عدد مراتها و مثالها ما حدث في فرنسا من سنة 1830 الى 1848م حيث استقر عرف مفاده أن الوزراء الذين لم يحصلوا على أكثرية الأصوات في البرلمان يجب عليهم الشروع في تقديم استقالتهم ولا يشاركون في الحكومة البرلمانية . ويرى أقلية الفقهاء أنه لا داعي لتحقق التكرار فيكفي حدوث العمل مرة واحدة حتى يتم الاعتراف بوجود العادة .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #b45f06;">ب) العمومية : </span></b>يشترط في تلك العادة أن تكون عامة بحيث أن جميع المؤسسات تطبقها ولا تعترض عليها . و اذا حدث هذا فقدت العادة قيمتها و لا يعتد بها . غير أن الفقه تساءل عن مصدر هذا الاعتراض . ان كان يخص السلطات فقط أو يشمل حتى الأفراد فقد تناول هذه المسألة رأيان فالرأي الأول يقصر الاعتراض على السلطات في الدولة باعتبارها هي المعنية مباشرة بتطبيق العادة . أما الرأي الثاني فيرى العكس و ذلك أن الأفراد هم الذين تطبق عليهم القاعدة من خلال عمل السلطات . وبذلك فهم متضررين من تطبيقها فمن حقهم وضع حد اها نتيجة جورها . لأن الشعب هو محور شرعية السلطة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #b45f06;">ج) الوضوح :</span></b> ان العادة خلال ظهورها وسريانها يجب أن تكون واضحة غير مثيرة للتأويل أو التفسير مادامت غيرغامضة ولا مبهمة فان العادة كفيلة ولا مبهمة فان العادة كفيلة بترتيب أثارها بغض النظر عن كونها ايجابية أو سلبية .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #b45f06;">د) الثبات :</span></b> الذي يفيد أنه لا يوجد انقطاع . فالعادة يجب أن تكون مطبقة باستمرار خلال فترة زمنية غير محددة تتسم بنوع من المعقولية .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">2) المطلب الثاني الركن المعنوي :</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">فيشترط فيه صفة الالزام التي يردها البعض إلى الإرادة المفروضة للمشرع بينما يردها البعض الآخر إلى إرادة الجماعة المتمثلة في السلطات والأفراد. فمعناه أن يتولد لدى الهيئات العامة أو حتى الأفراد برعية وإلزامية هذه القواعد أو المسلك وضرورة احترامه. وهذان الركنان ( المادي و المعنوي ) لابد من أن يكونا مجتمعين حتى يتكون لنا عرف دستوري .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #134f5c; font-size: x-large;">أنواع العرف الدستوري</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">1) المطلب الأول: العرف المفسر</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">هو الذي يهدف إلى تفسير نص من نصوص الدستور، فدوره هنا ليس إنشاء أو تعديل قاعدة دستورية، وإنما يبين كيفية تطبيق قاعدة معينة غامضة إلا أن هذا التفسير يصبح جزءا من الدستور فيكتسب صفة الإلزام، ومن الأمثلة على ذلك جريان العرف أن لرئيس الجمهورية الفرنسية طبقا لدستور 1875 أن يصدر اللوائح استناد إلى المادة التي تنص على أن رئيس الجمهورية يكفل تنفيذ القوانين .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">2 ) المطلب الثاني : العرف المكمل</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">هو الذي ينظم موضوعات لم يتناولها الدستور حيث يسد الفراغ الموجود في الدستور، ونظرا لكونه كذلك فانه يختلف عن العرف المفسر في كونه لا يستند على نص دستوري في ظهوره، ومثل ذلك نشوء قاعدة في فرنسا تمنع من إبرام عقد قرض عمومي إلا إذا صدر قانون يأذن بذلك، إذا كان القانون والدستور الصادران في 1815 ينصان على تلك القاعدة فإن الدساتير التي تلتها لم تنص عليها انطلاقا ومع ذلك استمر تطبيقها لاستقرارها عرفيا فغدت بذلك عرفا دستوريا مكملا ونص دستور 1875 على أن الانتخاب يتم على أساس الاقتراع العام دون أوضاع هذا الانتخاب فكمله العرف بأن جعله على درجة واحدة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">3 ) المطلب الثالث : العرف المعدل</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">يراد به تلك القواعد العرفية التي تغير بأحكام الدستور إضافة أو حذفا ومن أمثلة العرف المعدل في شكل إضافة ما جرى به العمل في الاتحادات الفيدرالية من زيادة في سلطات الحكومات المركزية على حساب السلطات المحلية وأن يتولى رئاسة في لبنان ماروني والوزارة سني والبرلمان شيعي رغم أن الدستور لا ينص على طائفية في لبنان فجاء العرف بها مكملا الدستور.أما العرف المعدل في صورة حذف فمثله امتناع رئيس الجمهورية من حل مجلس النواب في ظل دستور 1875 الذي يمنح له ذلك الحق ولم يستعمل إلا من طرف الرئيس ماكماهون سنة 1877 ثم لم يمارس ذلك الحق حتى سنة 1940 عندما احتلت ألمانيا فرنسا فنتج عنه أن نشأة قاعدة عرفية ألغت أو حذفت نصا دستوريا والسبب في ذلك يعود إلى أن ماكماهون عندما لجأ إلى حل مجلس النواب كان هدفه الحصول على تغيير في الأغلبية إلا أن الانتخابات أدت إلى عودت الأغلبية السابقة وهي الجمهوريون فصرح بعد ذلك خلفه Grevy لأنه سينصاع إلى إدارة الأمة وانه لن يلجأ إلى حل البرلمان بعد ذلك وتبعه في ذلك سلفه مما أدى إلى نشوء ذلك العرف المعدل حذفا في النص الدستوري وكذلك حدث في سنة 1962 – 1969 في نفس البلد أين قدم رئيس الجمهورية مباشرة مشروعين لتعديل الدستور دون عرضهما على المجلسين لتصويت المسبق مع أن هناك نصوص صريحة خاصة بكيفية تعديل الدستور .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">والحقيقة أن هذا النوع من العرف موجود ومطبق وان إنكار الصفة الدستورية عنه من جهة والاعتراف به من جهة ثانية ليس له ما يبرره وهو يتناقض والمنطق والواقع .</span></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #134f5c; font-size: x-large;">الخاتمة:</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">وختاما لهذا التحليل و الذي كان حول العرف الدستوري كمصدر من مصادر القانون الدستوري يمكن القول أن العرف له أهمية كبيرة و بالغة في كل الدول و الدساتير المدونة و الغير مدونة . كما أن علاقته بالتشريع جد متصلة بما أنهما مكملان لبعضهما البعض و يمكن وصف هذه العلاقة بعلاقة الجسم بالروح بما أنهما منسجمان .</span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-21536776801916746282020-01-06T12:43:00.000-08:002021-10-16T07:32:31.629-07:00بحث حول وظائف الدولة القانون الإداري<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhwDmS_j_MhBuyKQ0E7PhT0IklNEsl6GNnUATplYkf2Tnf6yT3Y7gA0oZIJQ20a_kF6dbgEGo40Etogf9hfHhoI2XgrwfX9rfALC5JQystTzQwWkAqy9EIQ4Dll6UPSqzHdsyORIVH7v1A/s1600/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25A5%25D8%25AF%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%258A.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><span style="font-size: x-large;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhwDmS_j_MhBuyKQ0E7PhT0IklNEsl6GNnUATplYkf2Tnf6yT3Y7gA0oZIJQ20a_kF6dbgEGo40Etogf9hfHhoI2XgrwfX9rfALC5JQystTzQwWkAqy9EIQ4Dll6UPSqzHdsyORIVH7v1A/s400/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25A5%25D8%25AF%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%258A.jpg" width="400" /></span></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: x-large;">بحث حول وظائف الدولة القانون الإداري</span></td></tr></tbody></table><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #e06666; font-size: x-large;">بحث حول وظائف الدولة القانون الإداري</span></b></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #b45f06; font-size: x-large;">مقدمة</span></b></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="font-size: x-large;"><span style="color: #134f5c;">المبحث الأول:</span> <span style="color: #e06666;">وظائف الدولة في المذهب الفردي والمذهب الاشتراكي </span></span></b></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">أ- وظائف الدولة في المذهب الفردي</span></b></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">ب- وظائف الدولة في المذهب الاشتراكي</span></b></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="font-size: x-large;"><span style="color: #134f5c;">المبحث الثاني :</span> <span style="color: #e06666;">وظائف الدولة في المذهب الاجتماعي والإسلامي</span></span></b></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">أ- وظائف الدولة في المذهب الاجتماعي</span></b></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">ب- وظائف الدولة في المذهب الإسلامي</span></b></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #b45f06; font-size: x-large;">خاتمة </span></b></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #0b5394; font-size: x-large;">المراجع والمصادر</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #134f5c; font-size: x-large;">مقدمة :</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">لا شك أن قيام الدولة هو تحقيق الأمن والخير والرفاهية ولقد حاولت المذاهب المختلفة التوفيق بين مهام توفير الحاجات العامة للأفراد ولن يتأتى ذلك إلا بتدعيم السلطة ،الرغبة في الحفاظ على حريات الأفراد وهو ما سميناه آنفا بالتوازن أو التوفيق بين الحرية والسلطة ،وان نقطة التوازن هاته تختلف فيما بين المجتمعات هذا فظلا أن مفهوم الحرية يختلف في النظام والمذهب الاشتراكي والمذهب الاجتماعي وهنا نتساءل فيما تكمل وظائف الدولة حيت نجدها تتمثل أساسا لا حصرا في :</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">1- وظيفة الدفاع الخاص والمتمثلة في السلطة الفعلية في المؤسسة العسكرية وتتعلق بسلامة الدولة وأفرادها من العدوان الخارجي.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">2- وظيفة الأمن على المستوى الداخلي بحفظ سلامة الأفراد وممتلكاتهم وأموالهم.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">3- وظيفة العدالة أي العدالة بين الأفراد في وجود قوانين ينص عليها القضاء استنادا إلى الشريعة الإسلامية لتحقيق المساواة. </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #134f5c; font-size: x-large;">I- وظائف الدولة في المذهب الفردي والمذهب الاشتراكي</span></b></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">1- مضمون المذهب الفردي: </span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">إن الأفكار التي تقوم عليها الأنظمة الحرة (الليبرالية والرأسمالية)تقوم على الفرد بكونه أسبق من على وجود المجتمع وبالتالي على المجتمعات أي تقدس هذا الفرد فهو غاية وجودها فتعمل على تحقيق أغراضه وتامين حقوقه .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">فالفرد في ظل هذا المذهب هو الغاية - وهو الوسيلة - وبذلك تقف الدولة موقفا سلبيا إزاء حقوق الفرد وحرياته فالدولة يحرم عليها التدخل في مجال الصحة أو مجالات التعليم والثقافة أو المشاريع الاقتصادية والتنموية فتدخل الدولة يقتصر على حماية وتنظيم حقوق الفرد وحرياته دون الانتقاص منها أو إضعافها </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">أما الحقوق والحريات صدد التنظيم والحماية فهي على التوالي : حرية الأمن ،حرية التنقل ،حرية المسكن ،حرية المواصلات وتعرفه بالحريات الشخصية إلى جانبها توجد حريات فكرية وذهنية مثل: حرية الرأي،حرية الاجتماع ،الحرية الدينية ،وحرية التعليم ،حرية الصحافة. </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">ومن هنا يمكن القول أن المصلحة العامة عند هذا المذهب تستند إلى فكرة الحقوق الفردية . </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">2- مصادر المذهب الفردي ومبرراته :</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">إن المصادر الأساسية للمذهب الفردي يمكن حصرها وتصنيفها بحسب المنبع وهي عديدة إما مصادر دينية ويرجع الفضل للمسيحية وتعاليمها التي نادت بفصل السلطة الروحية عن السلطة السياسية وبالتالي إخراج كل ما هو ديني من نطاق الدولة ونشاطاتها وهو تقييد لسلطات الدولة أما المنبع الثاني قد يكون فكريا وسياسيا وتتمثل في مبادئ القانون الطبيعي من ناحية ونظرية العقد الاجتماعي من ناحية أخرى . </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">أما بالنسبة لمدرسة القانون الطبيعي أساسها الفقيه جودسيوس بوضع معالم لها على أساس أن الفرد له حقوق ثابتة أبدية لا يمكن تنحيتها بل على الدولة الحفاظ عليها. </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">في حين نظرية العقد الاجتماعي لعبت دورا هاما بإعطاء دفع لتطبيق هذا المذهب الفردي على أساس أن الأفراد تعاقدوا من أجل الحفاظ وتنظيم حقوقهم وحرياتهم.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"> في المصدر الاقتصادي يمكن إرجاعه إلى مدرسة الطبيعيين الذين سيطرنا على الفكر الاقتصادي في أوروبا منذ القرن 18 عشر فكان زعيمهم آدم سميث شعاره ( دعه يعمل دعه يمر) فكان هذا المبدأ على أساسين هما :( مبدأ المصلحة الشخصية ) مبدأ المنافسة بينه وبين غيره فيها تعارض بين المصلحة العامة والمصلحة الخاصة في بعض المبادئ كحرية الملكية وحرية التجارة. </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">ولقد نادى لهذه الأفكار –المذهب الفردي-دور هام في تكريسها لبعض الإعلانات والدساتير فقد جاء في أول إعلان أمريكي للحقوق (يناير 1976) " أن جميع الناس خلقوا أحرار ومتساوين ...."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">مستقلين ولهم حقوق موروثة لا يجوز لهم عن دخولهم في حياة المجتمع أن ينفقوا على حرمان خلفائهم منها وهاته الحقوق هي التمتع بالحياة والحرية عن طريق الاكتساب ،حياة الأموال السعي وراء الحرية والأمان.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">وطبقا لهذا المذهب فان الدولة لا تمارس أصلا تلك الوظائف إلى تسمح لها بالحفاظ على كيانها ويعاونها على في مواجهة العدوان الخارجي والحفاظ على الأمن والنظام داخل إقليمها وبالتالي فإن وظائفها تنحصر في مرافق الدفاع والأمن والقضاء وبالتالي فتجاوز هذا الحد يؤدي إلى المساس بحقوق وحريات الأفراد ويعتبر خروجا عن القانون الطبيعي.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">3- التقييم والتقدير : </span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">يستند هذا المذهب إلى بعض الحجج والأدلة الافتراضية الغير مقنعة من الناحية العلمية كقوله أن الإنسان وجد قبل وجود الجماعة وبالتالي تنازل بقدر ضئيل عن حقوقه فالدليل العلمي يثبت العكس ذلك بل أن الإنسان اجتماعي بطبعه ويميل إلى العيش دائما في وسط الجماعة الثرية كما أن حصر وظائف الدولة في مجالات 03 الأمن - الدفاع - العمل - غير منطقي ولا يتأقلم مع روح العصر الذي اتسعت فيه العمران وتشابكت مصالح الناس وتعقدت مشاكلهم كل هذا أدت بالدول إلى الدخول في نشاطات عديدة كالتعليم والصحة والصحافة الضمان الاجتماعي.</span></div><div style="text-align: justify;"></div><a name='more'></a><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">كما أدى العمل بمبدأ المساواة القانونية التي قامت عليها الديمقراطية التقليدية المستندة إلى المذهب الفردي إلى فوارق طبقية وفردية صارخة وبالتالي تبرر الفجوة الشاسعة التي تفصل بين الأفراد.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #134f5c; font-size: x-large;">II- وظائف الدولة في المذهب الاشتراكي:</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">لقد ظهر المذهب الاشتراكي كرد فعل لتناقضات المذهب الفردي وبالأخص غلوه في تقديس الفرد وتمجيده فظهر هذا المذهب ليجعل من الجماعة الهدف والغاية بإزالة بعض مخالفات الرأسمالية من طبقية بين أفراد المجتمع وتحكم الأقلية على الأغلبية فحاول النظام الاشتراكي من خلال تدخل الدولة في جميع وسائل الإنتاج ملك للجميع ولتحقيق المصلحة العامة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">1-الأصول الفكرية :</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">تعود جذور الاشتراكية إلى أطناب التاريخ فقد كانت في مستوى التنظير وصفحات المؤلفين والكتاب لذا قيل عنهم أنهم اشتراكيون خياليون أمثال : كونفتشيوس المفكر الصيني الذي نادى بتوزيع الثروة في القرن 15 عشر وأفلاطون في مؤلفاته المشهورة "الجمهورية" "السياسة""القوانين"إلى جانب كل من توماس هور في القرن 16 ميلادي أما النظرية فلم تتضح لها المعالم بصفة دقيقة ومضبوطة إلا بعد القرن 19 عشر بظهور الماركسية وأصبحت تعرف فيما بعد بالاشتراكية العلمية ووجدت تطبيق عملي لها في القرن 20 عشر الثورة البلشفية 1917)والثورة الكوبية (1961) ومن خلالها تطبيقات في بعض الدول المستقلة (فيتنام نكمبوشيا،انغولة،الكنوغو...) فأساس هذه النظرية بلور على أنقاض ومساوئ الرأسمالية </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">إن النظام الرأسمالي نظام طبقي أو الديمقراطية لا تحقق المساواة وإنما تحقق سيطرة الطبقة البورجوازية وبالتالي فالمجتمع الرأسمالي مجتمع صراع بين الطبقات صراع بين الطبقة المستعملة والمستغلة لفائض القيمة. </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">كما أكد كارل ماركس أن النظام الرأسمالي سيؤدي إلى أزمات متكررة وبصورة دورية راجع إلى المنافسة الشديدة وعلى أساسه حاول بناء نظريته بإلزامية تدخل الدولة في تنظيم اقتصاديات هذه الدول (شمولي أو كلي) بتحقيق المساواة بين الأفراد بواسطة الملكية العامة لوسائل الإنتاج.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">2- دور الدولة في المذهب الاشتراكي :</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">إن وظائف الدولة في(تدخل) المذهب الاشتراكي غير مقيدة على غرار المذهب الفردي أن تمتلك الدولة جميع وسائل الإنتاج في المجتمع زراعة،صناعة ، تجارة كما تتولى إلغاء الملكية الفردية لأنها النواة الأولى لقيام النظام الطبقي حسب أراء الاشتراكيين كما تتدخل الدولة في الشؤون الاجتماعية من تعليم وصحة من آجل تأمين أفراد الشعب هذه المهام الضخمة والعديدة تستلزم تقوية وتدعيم الجهاز التنفيذي بازدياد اختصاصاته وسلطاته كما أن دور الدولة يسعى في المذهب الفردي فإنه يتطلب دور إيجابي فعال في المذهب الاشتراكي:</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">- في المجال السياسي : يعمل من اجل إرساء المصلحة العامة فوق المصلحة الخاصة وتطبيقها فعلا</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">- المحور الاجتماعي : إلغاء الفوارق بين الطبقات في ظل مجتمع تسوده المساواة العامة</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">- المحور الاقتصادي: يهدف على القضاء على الرأسمالية ولتحويل اغلب وسائل الإنتاج على الأقل إلى ملكية عامة ومشاعة .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #38761d;">3- التقييم والتقدير :</span></b> <span style="color: #b45f06;">وجهت إلى المذهب الاشتراكي العديد من الانتقادات نوجزها فيما يلي :</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">- إن كان يعاب على المذهب الفردي باستغلال الإنسان لأخيه فالآخر المذهب الاشتراكي يؤدي إلى القضاء إلى للاستغلال الطبقة البرجوازية أو أصحاب المال للطبقة العمالية فإنه ستحل محلها الطبقة الحاكمة التي تتولى إدارة وسائل الإنتاج في المجتمع الاشتراكي أي أن الطبقية لن تزول في المجتمع الاشتراكي </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">- يدعي أصحاب المذهب الاشتراكي أن الحقوق والحريات في ظل المذهب الفردي خيالية وشكلية (حبر على ورق)بينما في المذهب الاشتراكي حقيقة غير أن الحقوق والحريات ستتأثر إلى حد كبير نتيجة تدخل الدولة في مجالات النشاط الفردي لاتساع وظائفها </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">- إلغاء الملكية في المذهب الاشتراكي منافي للفطرة الإنسانية بل يقبل الحوافز والمبادرات الفردية الذي يدفع الإنسان للمزيد من الرقي والكمال </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">- الانحرافات عديدة في ظل المذهب الاشتراكي وهذا ما أقرته الحياة العملية اليومية وإفلاس المجتمع الاشتراكي ودخوله متاحف التاريخ عبر العالم ليؤكد ويدعم الانتقادات السابقة الذكر إلى جانب ضعف الرؤية في التميز ظهور بعض الآفات كالبيروقراطية ،قتل روح المبادرة ،خنق الحريات الفردية ،انعدام الرؤى الشاملة ، المحسوبية في التعيين ، إنشاء طبقات طفيلية </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #134f5c; font-size: x-large;">II- وظائف الدولة في المذهب الاجتماعي والإسلامي:</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">إن المذهب الاجتماعي من المذاهب الأكثر انتشارا في الوقت الحاضر بل توجد أحزاب سياسية في الديمقراطيات الفردية تستمد إيديولوجيتها من هذا المذهب (الأحزاب الديمقراطية الاجتماعية)هذا المذهب وسط بين إطلاق الحرية لنشاط الأفراد دون قيود وتحديد نشاط الدولة في مجالات معينة (المذهب الفردي) ،إعطاء الدولة حق التدخل في شتى المجالات دون قيود أو ضوابط محددة (المذهب الاشتراكي)</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">أتى المذهب الاجتماعي ليعطي حقوق الأفراد دون أن يقيدها أو ينقص منها ولكن ينظمها ،يبين شروط ممارستها على أساس أنها منح قانونية وليست حقوق طبيعية مقدسة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">كما أنه أقر حق الدولة في التدخل في العديد من الأنشطة التي يحضرها عليها المذهب الفردي كل هذا رفعا للمصلحة العامة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">ومن خلال هذه الحيثيات يمكن القول بأن في ظل المذهب الاجتماعي دور الدولة إيجابي وليس مجرد دور سلبي كما هو الحال في المذهب الفردي (الدولة الحارسة) إلا انه لا يرقى إلى مستوى الدولة الاشتراكية حيث تقوم فيه الدولة بإلغاء جميع وسائل التملك للأفراد كما أن وسائل الإنتاج هي ملك الدولة المتدخلة ومن مخلفات هذا المذهب في دول العالم المعاصر انتهاج العديد من الدول سياسة التدخل في كثي من الميادين الاقتصادية والاجتماعية كما أصبحت العديد من الدول تتبع ساسة الاقتصاد الموجه</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">وهكذا أصبحت الدول الاجتماعية تضطلع بعدة وظائف أساسية وهذا التوجه منتشر في دول العالم الثالث التي تحاول اقتلاع شعوبها من مخلفات الاستعمار (فقر-بؤس –حرمان...)وهذا الاتجاه نلمس آثاره في الوطن العربي لا سيما الدساتير التي وضعت في أعقاب الحرب العالمية الثانية </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #134f5c; font-size: x-large;">أ- وظائف الدولة في المذهب الإسلامي :</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">للدولة الإسلامية مهام ووظائف عديدة يكفيها فقط شرف الشهادة وتبليغ الدعوى الإنسانية جمعاء وفق الضوابط الشرعية وهذه المهام تتمثل:</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #38761d;">1- الجهاد :</span></b> يتنوع مصطلح الجهاد في هذا المقام ونحن نقصد به المراتب المختلفة من جهاد النفس ضد نزاعات الفرد بتوفير الدولة الوسائل الردعية لعدم إفشائه إلى جهاد الشيطان حتى نصل إلى الجهاد في سبيل الله ضد عدو الله والقرائن الشرعية يكفينا قول الله تعالى "واعدوا لهم ما استطعتم من قوة ورباط الخيل ترهبون به عدو الله......."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">وعلى ذلك يكون على عاتق الدولة الإسلامية واجب الإعداء للجهاد وبوسائل القوة المتغيرة في كل وقت فإذا كان النبل والسهام في الوقت القديم فإن الصواريخ والقذائف في الوقت الحاضر.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">2- نشر الأمن في الداخل:</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">من واجبات الخليفة كما عددها الفقهاء تشمل عدة أمور أهما حفظ الدين على أصوله المستقرة وما اجمع عليه سلف الأمة وإقامة الحدود لتصان محارم الله تعالى عن الانتهاك وتحفظ حقوق عباده من تلاف واستهلاك تقدير العطايا ما يستحق في ثيب المال ومباشرة الأمور وتصفح الأحوال بنفسه لينهض سياته الخاصة وحراسته الأمة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;">3- إقامة العدل ورد المظالم:</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">ولعل من ابرز ما أكدته الشريعة الإسلامية والأدلة على ذلك عديدة في الكتاب والسنة إقامة العدل ورد المظالم فيقول عزوجل "إذ حكمتم بين الناس أن تحكموا بالعدل" ويقول "إن حكمت فأحكم بينهم بالقسط" على هذا الأساس فان القضاء تنفيذ أحكامه يعتبر من أشرف الواجبات مما جعل الرسول صلى الله عليه وسلم "القضاة ثلاثة واحد في الجنة واثنان في النار فأما الذي في الجنة فرجل عرف الحق فقضي له ورجل عرف الحق فجار في الحكم فهو في النار ورجل قضي للناس على جهل في النار" </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">كما حددت وظائف الدولة الجزائرية في ظل دستور 10 نوفمبر 1963 ودستور 22 نوفمبر 1976 وفي ظل دستور 23 فبرايل 1989 .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #134f5c; font-size: x-large;">الخـــاتمة :</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">في الأخير أقول كل مذهب اختلف فيه مفهوم الحرية نتيجة للخلفية الفكرية المتجسدة حول الصراع بين السلطة والحرية حيث أن الخلفية القائمة عليها وظائف الدولة بل قيام أي تنظيم سياسي راجع إلى الصراع المتجدد والمستمر بين الحرية والسلطة فكلما انتصرت الحرية كنا أمام المذهب الفردي وكلما تلاشت الحرية وتقوت السلطة أصبحنا أمام المذهب الماركسي وكان توازن فإننا نتبع المذهب الاجتماعي دون المساس بطبيعته لقدر معين من الوظائف ونعنى بالعولمة والدفاع والأمن فهي عناصر وجود الدولة وقيامها</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">كما أن دور الدولة الإسلامية كان ينحصر في نطاق ضيق بل تعدى هذه الدائرة ليواكب مستلزمات العصر والعولمة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #cc0000; font-size: x-large;">المصادر والمراجع:</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">- الدكتور السعيد بوشعير، القانون الدستور والنظم السياسية المقارنة، ج1، النظرية العامة للدولة، د م ج، الساحة المركزية، بن عكنون، الجزائر.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">الوافي في شرح القانون الدستوري، ج1، الدكتور أوصديق فوزي، أستاذ مساعد، مدير الدراسات الجامعية، جامعة الحقوق والعلوم الإدارية البليدة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">- سعيد بوشعير، قانون دستوري والنظم السياسية، ص38.</span></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">- أوصديق فوزي، الوافي في شرح القانون الدستوري.</span></div><div class="MsoFootnoteText" dir="RTL"><span dir="LTR" lang="EN-US"><span style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></span></div><div style="text-align: justify;"><br /></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-11731898728438657082019-12-27T12:16:00.000-08:002021-10-16T07:32:31.983-07:00ملخص القانون المدني الجزائري<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjq5Ar6nrdU72BgKZ75PeMPjuHu503DTAeWoYgwfWf6ziWw5CYJkoVGc1a0FuZIRBarg1TQS7q9zXZrpB3r3NaAnSV21OIjTBA6XD8D118C_BuTqaj8mbTJBPlteKdqrOzIU7TRDM4l1Ts/s1600/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2585%25D8%25AF%25D9%2586%25D9%258A.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjq5Ar6nrdU72BgKZ75PeMPjuHu503DTAeWoYgwfWf6ziWw5CYJkoVGc1a0FuZIRBarg1TQS7q9zXZrpB3r3NaAnSV21OIjTBA6XD8D118C_BuTqaj8mbTJBPlteKdqrOzIU7TRDM4l1Ts/s400/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2585%25D8%25AF%25D9%2586%25D9%258A.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">ملخص القانون المدني الجزائري</td></tr></tbody></table><br /><div align="center" class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: normal; text-align: justify; unicode-bidi: embed;"><span lang="AR-DZ" style="background: navy; color: yellow; font-family: "mcs shafa s_u normal."; font-size: 24.0pt;">ملخص القانون المدني الجزائري</span><span lang="AR-DZ" style="color: yellow; font-family: "mcs shafa s_u normal."; font-size: 24.0pt;"><o:p></o:p></span></div><div align="center" class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: normal; text-align: justify; unicode-bidi: embed;"><span lang="AR-DZ" style="background: red; color: white; font-family: "mcs shafa s_u normal."; font-size: 24.0pt;">الجزء الاول<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>: نظرية الالتزام</span><span lang="AR-DZ" style="color: white; font-family: "mcs shafa s_u normal."; font-size: 24.0pt;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: normal; text-align: justify; unicode-bidi: embed;"><br /></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background: white; direction: rtl; line-height: normal; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: right; unicode-bidi: embed;"></div><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ينقسم القانون المدني إلى " أحوال شخصية " و " قواعد أحوال عينية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>"</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> <span lang="AR-SA">أو معاملات</span></span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>"</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المشرع الجزائري في القانون المدني ترك تنظيم الأحوال الشخصية لقانون الأسرة (قانون رقم)11/84 المؤرخ 1984</span></b><span dir="LTR" style="font-weight: bold;"></span><span dir="LTR" style="font-weight: bold;"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الحقوق التي تنظمها قواعد المعاملات إما " عينية</span></b><span dir="LTR" style="font-weight: bold;"></span><span dir="LTR" style="font-weight: bold;"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>" </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و إما " شخصية</span></b><span dir="LTR" style="font-weight: bold;"></span><span dir="LTR" style="font-weight: bold;"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>" </span></b></div><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div><br /><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background: white; direction: rtl; line-height: normal; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: right; unicode-bidi: embed;"></div><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt;">التعريف بالحق العيني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو سلطة لشخص (صاحب الحق ) على شيء معين بالذات (محل الحق)</span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ـ التعريف بالحق الشخص (أو الالتزام)</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو سلطة لشخص آخر (دائن- ومدين) تخول الدائن أن يطالب المدين بإعطاء شيء( مبلغ مالي ) أو بالقيام بعمل (بناء منزل) أو بالامتناع عن عمل</span></b></b><br /><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ـ</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف الالتزام</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو سلطة لشخص على آخر محلها القيام بعمل القيام بعمل الامتناع عن عمل ذي قيمة مالية أو أدبية،بمقتضاها يلتزم شخص نحو شخص آخر موجود أو سيوجد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><div style="text-align: justify;"><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt; font-weight: bold;"><u><br /></u></span></div><div style="text-align: justify;"><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt; font-weight: bold;">- </span><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: #993366; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الكتـــاب الأول</span></b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt; font-weight: bold;"></span><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt; font-weight: bold;"></span><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span dir="LTR" style="font-size: 16pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> - </span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #333399; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مــــصــــــادر الالتزام</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #333399; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>-</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مصدر الالتزام هو "السبب" " "المولد للالتزام</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مصادر الالتزام في القانون المدني الجزائري</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">رتب المشرع الجزائري مصادر الالتزام في أربعة فصول:</span></b></b></div><b></b><br /><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background: white; direction: rtl; line-height: normal; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: right; unicode-bidi: embed;"></div><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt;">الفصل الأول</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">القانون</span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt;">الفصل الثاني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt;">الفصل الثالث</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العمل المستحق للتعويض</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt;">الفصل الرابع</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">شبه العقود</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الإثراء بلا سبب</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الدفع الغير مستحق</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفضالة</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما الترتيب التقليدي فهو : </span></b></div></b><br /><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 16pt;">الإرادة المنفردة - شبه العقد</span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العمل غير المشروع - الجنحة</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الإثراء بلا سبب - شبه الجنحة</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">القانون</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: #333399; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الجــزء الأول</span></b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt; font-weight: bold;"></span><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt; font-weight: bold;"></span><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span dir="LTR" style="font-size: 16pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المصادر الإرادية للالتزام </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هما : 1/-العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> 2/- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الإرادة المنفردة</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">(1) </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقــــــــــد</span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- تعريف</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تنص المادة 54 من القانون المدني الجزائري أن " العقد اتفاق يلتزم بموجبه شخص أو عدة أشخاص آخرين بمنح ، أو فعل ،أو عدم فعل شيء ما</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>."</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- تقسيم العقود</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أهم التقسيمات هي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>: </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> <span lang="AR-SA">العقد المسمى و العقد غير المسمى</span></span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد المسمى</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو الذي نظمه المشرع ( مثلا : عقد البيع أو الإيجار عقد الشركة)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد غير المسمى</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو الذي لم يتناوله المشرع في نصوص خاصة و إنما تحكمه القواعد العامة ( مثلا :عقد استعمال دراجة نارية ) أو ( إعطاء دروس خاصة)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد الرضائي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو الذي يتم بمجرد التراضي ويكون على اقسام واشكال : </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #339966; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد الشكلي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو الذي يخضع لشكل معين ، أي الكتابة و في غالب الأحيان الكتابة الرسمية أمام الموثق،(وهدا لحماية المتقاعدين ( عقد بيع عمارة،</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>...</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #339966; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد العيني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو الذي يستوجب تسليم العين،محل العقد</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #339966; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد الملزم للجانبين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو الذي ينشئ الالتزامات متقابلة في ذمة كل من المتعاقدين و هذا طبقا للمادة من القانون المدني التي تنص " يكون العقد ملزما للطرفين،تبادل المتقاعدين الالتزام بعضهما بعضا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #339966; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #339966; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد الملزم لجانب واحد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو الذي ينشئ التزاما في ذمة أحد المتقاعدين دون آخر و هذا حسب المادة 56 من القانون المدني التي تنص "" يكون العقد ملزما لشخص أو لعدة أشخاص ، إذا تعاقد فيه شخص نحو شخص ،دون التزام من هؤلاء الآخرين (مثلا :الهبة تمليك، المادة 202 من قانون الأسرة "الهبة تمليك بلا عوض</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><u><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">عقد المعاوضة : (أو العقد بعوض</span></u></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><u><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></u></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><u><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></u></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><u><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></u></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو الذي يأخذ فيه العاقد مقابلا لما يعطي ، المادة 58 من القانون المدني تنص أن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">" </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد بعوض هو الذي يلزم كل واحد من الطرفين إعطاء ، أو فعل شئ ما</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>" </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ملاحظة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أغلب عقود المعاوضة ملزمة للجنبين ( مثلا عقد البيع البائع : إعطاء الشاري : دفع الثمن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span></span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">عقد التبرع</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو الذي لا يأخذ فيه العاقد مقابلا لما يعطي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ملاحظة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أغلب عقود التبرع ملزمة لجانب واحد </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الهبة التي يخرج المتبرع عن ملكية ماله ، دون أخذ مقابلا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></b><br /><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background: white; direction: rtl; line-height: normal; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: right; unicode-bidi: embed;"></div><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد المعدد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أو التبادلي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو الذي يستطيع فيه كل من المتعاقدين ، عند التعاقد ،تحديد ما يحصل عليه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> <span lang="AR-SA">تنص المادة 57 من القانون المدني " يكون العقد تبادلي متى التزم أحد الطرفين بمنح ، أو فعل شئ ،يعتبر معادلا لما يمنح أو يفعل له ".(مثلا : الكراء بسعر محدد)</span></span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">عقد الغرر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أو </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد الاحتمالي</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">: هو الذي لا يستطيع فيه كل من المتعاقدين تحديد ما يحصل عليه عند التعاقد، و إنما يتحدد هذا فيما بعد، أو محقق الحصول و لكن لا يعرف متى يحصل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حسب المادة 57 الفقرة 2 من القانون المدني: " إذا كان الشيء المعادل محتويا على حظ ربح أو خسارة لكل واحد من الطرفين على حسب حادث غير محقق فإن العقد يعتبر عقد غرر "(</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا: التأمين الرهان و بيع الثمار قبل انعقادها بثمن جزافي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>....</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد الفوري :</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> هو الذي يتم تنفيذه دفعة واحدة أو على دفعات دون أن يكون الزمن عنصرا أساسيا فيه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">(</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا: البيع ( و لو كان دفع الثمن على أقساط</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">عقد المدة:</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> هو الذي تعتبر المدة عنصرا أساسا فيه، إذا تحدد محله</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">( مثلا : العقود ذات التنفيذ المستمر : ـ عقد الإيجار</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ـ عقد العمل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b><br /><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><u><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">القســـــــــم الأول : أركـــــــان العقـــــد</span></u></b></div></span><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">التراضي هو الركن الأساسي للعقد و لكن جرى القول أن للعقد ثلاثة أركان هي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1 /-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الــــــرضا </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>2 /-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المحــــــــل </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>3 /-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الســــبب</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">وتضيف شرط آخر : هو الشكلية ، أو التسلي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><u><span lang="AR-SA" style="color: #ff6600; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">البـــــــــــــــاب الأول : التـــــــراضي</span></u></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حسب المادة 59 من "ق م ج " يتم العقد بمجرد أن يتبادل الطرفان التعبير عن إرادتهما المتطابقتين ،دون الإخلال بالنصوص القانونية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الـــــــــــفصل الأول : وجـــــــود التراضي </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ندرس في هذا الفصل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المبحث 1 /-التعبير عن الإرادة</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المبحث 2 /- تطابق الإراديتين</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المبحث 3 /- النيابة في التعاقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: navy; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المبحـــــــــث الأول</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: navy; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">التعبير عن الإرادة كقاعدة عامة التعبير لا يخضع لشكل ما. في هذا الإطار ،تنص المادة 60 من "ق.م" "التعبير عن الإرادة يكون باللفظ( )وبالإشارة المتداولة عرفا،كما يكون باتخاذ موقف لا يدع أي شك في دلالته على مقصود صاحبه.ويجوز أن يكون التعبير عن الإرادة ضمنيا</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إذا لم ينص القانون أو يتفق الطرفان على أن يكون صريحا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">التعبير الصريح: مثلا: الكتابة ( عقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>. . . . </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>) الكلام ( موافقة / مفاوضة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>) الإشارة ( " للبيع</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> "...</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b><br /><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">اتخاذ موقف : عرض أشياء في السوق</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>(محل تجاري)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">التعبير الضمني : مثلا : البقاء في محل تجاري بعد انتهاء مدة الكراء</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><br /><div style="text-align: justify;"><span style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 21.3333px; font-weight: 700;"><br /></span></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المبحــــــــــث الثاني :توافق الإراديتين</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">في هذا الإطار ندرس : في الطلب الأول</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">في المطلب الأول : " الإيجاب " أو الوعد بالتقاعد ( كإرادة أولى)</span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: blue; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: blue; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">وفي المطلب الثاني : القبول (كإرادة ثانية)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: blue; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المطلـــــــــب الأول : ( الإيجاب) أو لوعد بالتقاعد</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">التعريف</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الوعد بالتقاعد ( أو الإيجاب ) هو التعبير البات عن إرادة أحد الطرفين، صادر عن موجهه إلى الطرف الآخر،بقصد إبرام عقد بينهما</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يجب أن يكون الوعد بالتقاعد كاملا، أي مشتملا على العناصر الأساسية للعقد المراد إبرامه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا: إذا كان الوعد بالتعاقد مصحوب بتحفظ ،فيعتبر مجرد دعوى إلى التقاعد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">وهكذا يجب القول أن في غياب وعد باتا للتعاقد لا يمكن أن نتحدث عن أية مسؤولية عقدية خاصة مرحلة العرض والمفاوضة</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكي ينتج الوعد بالتعاقد أثره ، يجب أن يوصى إلى علم الشخص الذي وجه إليه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">القانون المدني الجزائري تكلم عن "الوعد بالتقاعد " في المادتين 72و71 تنص المادة 71 أن : "الاتفاق الذي يعد له المتعاقدين أو أحدهما بإبرام عقد معين في المستقبل ،لا يكون له أثر إلا إذا عينت جميع المسائل الجوهرية للعقد المراد إبرامه ،و المدة التي يجب إبرامه فيها</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>. "</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">كما تنص المادة 72 أن " إذا وعد شخص بإبرام عقد ثم نكل وقاضاه المتقاعد الأخر طالبا تنفيذ الوعد، وكانت الشروط اللازمة لتمام العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>"</span></b></div></b><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-وفي الأخير يجب أن نفرق بين الوعد بالعقد و الوعد بالتعاقد ( أو الإيجاب)</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الوعد بالتعاقد: هو اتفاق </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما الوعد بالتعاقد ( أو الإيجاب الملزم ) : فإرادة منفردة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></span><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المـــــــطلب الثاني: القبـــــــــول</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">القبول يجب أن يكون باتا, أي ينطوي على نية قاطعة و أن يوجه إلى صاحب الوعد بالتقاعد (أو الإيجاب ) و أن يطابق الإيجاب مطابقة تامة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #c00000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #c00000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن ما هو الحل إذا اقترن القبول بما يزيد في الإيجاب أو يقيد منه، أو يعدل فيه ؟</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هذه الحالة يعتبرها البعض: رفضا يتضمن إيجابا جديدا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن المشرع قرر في المادة 65 من القانون المدني أن " إذا اتفق الطرفين على جميع المسائل الجوهرية في العقد و احتفاظا بمسائل تفصيلية يتفقان عليها فيما بعد ولم يشترطا أن لا أثر للعقد عند عدم الاتفاق عليهما ،أعتبر العقد مبرما و إذا قام خلاف على المسائل التي لم يتم الاتفاق عليهما فإن المحكمة تقضي فيها لطبيعة المعاملة ولا حكام القانون والعرف و العدالة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مشكل القبول في "عقود الإذعان". ( أنظر المواد 70 / 110 و 112 ق.م)</span></b><br /><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المـــــــــطلب الثـــــــــــالث : اقتران القبول بالإيجـــــاب</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكي يبرم ( ينعقد ) العقد ، لا يكفي صدور الوعد بالتعاقد ( أو الإيجاب ) و القبول ، بل يجب أن يتلاقيا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> بمعنى آخر يجب أن يعلم كل من العاقدين بالإيجاب و القبول</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فيما يخص التعاقد بين حاضرين في مجلس العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا: إذا صدر الإيجاب في مجلس العقد، و لكن لم يعين ميعاد للقبول فإن الموجب يتحرر من إيجابه إذا لم يصدر القبول فورا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بصفة عامة يجب القبول أن " الإيجاب يسقط إذا لم يقبل فورا ". وهذا طبقا للمادة 64 من القانون المدني التي تنص أن " إذا صدر إيجاب في مجلس العقد لشخص حاضر دون تحديد أجل القبول فإن الموجب يتحلل من إيجابه إذا لم يصدر القبول فورا و كذلك إذا صدر الإيجاب من شخص إلى آخر بطريق الهاتف أو بأي طريق مماثل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">غير أن العقد يتم، و لو يصدر القبول فورا، إذا لم يوجد ما يدل على أن الموجب قد عدل عن إيجابه في الفترة ما بين الإيجاب و القبول، و كان القبول صدر قبل أن ينقض مجلس العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>. "</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><u><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></u></b><b><u><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فيما يخص مسألة " العربون كخيار للعدول عن العقد</span></u></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><u><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ":</span></u></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف العربون :</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العربون هو مبلغ يدفعه أحد العاقدين للآخر عند انعقاد العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">البعض يعتبرون العربون " كتنفيذ جزئي للعقد " و البعض الآخر يعتبرون العربون كخيار للعدول عن العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> <span lang="AR-SA">فيما يخص التعاقد بين غائبين ( أو التعاقد بالمراسلة)</span></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">عند ما يتم العقد بالمراسلة، هو الوقت الذي يعتبر فيه منعقدا عل وجه التحديد ؟</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هل هو الوقت الذي فيه القابل عن قبوله ؟ (هذه نظرية" صدور القبول)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أم هو الوقت الذي يصل فيه القبول إلى علم الموجب ؟ (هذه نظرية " علم الموجب بالقبول)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هذه المسألة قد نوقشت بشدة حيث أن تحديد زمان العقد يترتب عليه تعيين الوقت الذي يبدأ فيه تنفيذ العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المشرع الجزائري</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أختار النظرية الثانية ، أي نظرية " وصول القبول " في المادة 67 من القانون المدني التي تنص أن : " يعتبر التعاقد ما بين الغائبين قد تم في المكان و في الزمان اللذين يعلم فيهما الموجب بالقبول ، ما لم يوجد اتفاق أو نص قانوني يقضي بغير ذلك ، ويفترض أن الموجب قد علم بالقبول في المكان ، و في الزمان اللذين وصل إليه فيهما القبول</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> "</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><br /><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المبحث الثــــالث : النيـــــــــــابة في التعـــــــــــــاقد</span></b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt; font-weight: bold;"></span><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt; font-weight: bold;"></span><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span dir="LTR" style="font-size: 16pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">النيابة في التعاقد هي حلول إرادة النائب ( ) محل إرادة الأصيل ( ) في إنشاء تصرف قانوني ، مع إضافة آثار ذلك التصرف إلى الأصيل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #8064a2; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مبدئيا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #8064a2; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">النيابة تجوز في كل تصرف قانوني</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ولكن القانون يمنع النيابة في المسائل المحددة كعقد الزواج ، حلف اليمين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يجب التفريق ما بين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">النيابة القانونية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا : الوالي ، الحارس القضائي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>. . . . .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">والنيابة الاتفاقية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الناشئة عن عقد الوكالة ( أو الوكالة النيابة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">النيابة تخضع إلى ثلاثة شروط</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #8064a2; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1/-</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #8064a2; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #8064a2; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أن تحل إرادة النائب محل إرادة الأصيل</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #8064a2; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2/-</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> أن يكون التعاقد باسم الأصيل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #8064a2; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #8064a2; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>3/-</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #8064a2; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ألا يجاوز النائب الحدود المرسومة لنيابته</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يجب أن نفرق بين النيابة و الاسم المستعار</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></span><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الاسم المستعار</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو ناشئ كذلك عن عقد وكالة : و لكن في هذا العقد يتفق الموكل أن مع الوكيل أن يعقد الوكيل عقد باسمه هو ، لا باسم الموكل ، ثم ينقل فيها بعد أثار هذا العقد إلى الموكل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مسألة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعاقد الشخص مع نفسه</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو حالة شخص يتعاقد بالنيابة عن كل من الطرفين الآخرين ، أو بالنيابة عن أحدهما و بالأصالة عن نفسه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هذا التعاقد مع النفس يعتبر عقد حقيقي يقترن فيه إيجاب و قبول ، و لو أن الإيجاب و القبول صادرين عن طرف واحد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المشرع الجزائري أعتبر التعاقد مع النفس غير جائز بحيث من الممكن أن يغلب النائب مصلحته أو مصلحة أحد الطرفين على الآخر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و هكذا تنص المادة 77 من القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : " </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لا يجوز لشخص أن يتعاقد مع نفسه باسم من ينوب عنه سواء كان التعاقد لحسابه شخص آخر، دون ترخيص من الأصيل على أنه يجوز للأصيل في هذه الحالة أن يجيز التعاقد كل ذلك مع مراعاة ما يخالفه ، مما يقضي به القانون و قواعد التجار</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>"</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><br /><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفصل الثــــــــــــاني : صحــــــــة التراضي</span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشروط اللازمة لتكوين العقد هي ثلاثة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1- </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> رضي الطرفين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2- </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> موضوع أو محل العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">3- </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> السبب</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يجوز إبطال العقد إذا فقد شرط من هذه الشروط الثلاثة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> فضلا عن ذلك ، أن صحة العقد تشترط</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">من جهة : أن يكون الطرفان أهلا لإبرامه ( الأهلية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span></span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و من جهة أخرى : أن لا يقع الرضى مشوبا بعيب الغلط أو الغش التدليس</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أو الإكراه و حتى في بعض الحالات بعيب الغبن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span></span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و الاستغلال</span></b></div></b><br /><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background: white; direction: rtl; line-height: normal; text-align: justify; unicode-bidi: embed;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يجوز كذلك إبطال العقد إذا فقد أحد هذين الشرطين أي الأهلية و الرضا <o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background: white; direction: rtl; line-height: normal; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: right; unicode-bidi: embed;"></div><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">سنستعرض بإيجاز في هذا الفصل في : المبحث الأول ، عيوب الرضى وأحكام عامة في الأهلية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div><span dir="LTR"></span><br /><div style="text-align: justify;"><span dir="LTR"><span style="color: red; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 21.3333px; font-weight: 700;"><br /></span></span></div><span dir="LTR"></span><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المبحـــــث الثــــاني : عيــــــــوب الــــــــرضى</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المطلب الأول : الأهليــــــــــــــــــــة</span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يجب الملاحظة أن عدم الأهلية أو نقصها هو قرينة قانونية قاطعة على عيب الإرادة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بعكس العيوب الأربعة الأخرى ، فإنه يجب إثباتها</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حسب المادة 78 من القانون المدني التي تنص : " كل شخص أهل للتعاقد ما لم تسلب أهليته أو يحد منها بحكم القانون</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> "</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">كما تنص المادة 45 من القانون المدني أن : " ليس لأحد التناول عن أهليته و لا لتغيير أحكامها</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>."</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><u><span lang="AR-SA" style="color: #c00000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المبحــــــــث الثــــــــــاني : عيوب الرضا</span></u></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يجب أن يكون رضاء المتعاقدين سليما ، أي خاليا من كل عيب</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><span lang="AR-SA">و عيوب الرضا هي</span></span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المطلب الأول : 1 /- الغلط</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المطلب الثاني : 2 /- الغش أو التدليس</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المطلب الثالث : 3 /- الإكراه</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المطلب الرابع : 4/-الاستغلال أو الغبن</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المطلب الأول : الغــــــــلط</span></b><br /><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف : الغلط</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> هو الاعتقاد بصحته ما ليس بصحيح أو بعدم صحة ما هو صحيح و هو عيب من عيوب الرضى : إذا يسمح القانون لمن وقع فيه أن يطلب إبطال العمل الحقيقي ، عندما يبلغ حدا كافيا من الجسامة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثال ذلك أن يعقد شخصان عقدا ، الأول منهما يبغى من وراء هذا العقد بيع ماله ، والثاني يعتقد إستجاره</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و مثاله أيضا أن يشتري إنسان شيئا يعتقد أنه قديم بينما هو حديث</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و العكس ، فإذا ذكرت في العقد، بعض الشروط ثم لم تتوفر فإن العقد لا يوصف بأنه قابل للإبطال للغلط، وإنما يكون صحيحا قابلا للفسخ لعدم إمكان تنفيذه بالصورة المتفق عليها</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">النظرية التقليدية تقول بثلاثة أنواع من الغلط هي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">النوع الأول من الغلط : هو الغلط الذي يبطل العقد بطلا مطلقا، بعبارة أخرى ، هو الغلط الذي يعدم الرضا ، و يكون في ماهية العقد ، أو في ذاتية محل الالتزام ، أو في سبب الالتزام</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">النوع الثاني من الغلط : هو الغلط الذي يبطل العقد بطلانا نسبيا ، و يكون في حالتين هما الغلط في مادة الشيء ، والغلط في شخص المتعاقد ، إذا كانت شخصيته محل اعتبار</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">3 - </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">النوع الثالث من الغلط : هو الغلط الذي أثره له في صحة العقد ، أي الغلط فيه صفة غير جوهرية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #0070c0; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المشرع الجزائري وضع معيار عاما ، و أخذ بالمعيار الذاتي في المادتين 81 و 82 من القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حسب المادة 81 : " يجوز للمتعاقد الذي وقع في غلط جوهري وقت إبرام العقد ، أن يطلب إبطاله</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>."</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و تضيف المادة 82 من نفس القانون ." يكون الغلط جوهريا إذا بلغ حدا من الجسامة بحيث يمتنع عن إبرام العقد لو يقع في هذا الغلط</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مشكلة التوقيت بين احترام مبدأ سلطان الإرادة و استقرار المعاملات</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لعدم وقوع انهيار العقود و لحماية التعامل يجب</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-1 </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">على مدعى الغلط أن يقيم الدليل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أن يكون الغلط جوهري</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> الغلط في القانون ، و الغلط في الواقعة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>:</span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تنص المادة 83 من القانون المدني : " يكون العقد قابلا للإبطال لغلط في القانون إذا توفرت فيه شروط الغلط في الواقع طبقا للمادتين 81 و 82 ما لم يقض القانون بغير ذلك</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>".</span></b></div></span><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">نستخلص من المادة 83 أن الغلط في القانون كالغلط في الواقعة كلاهما يعيب الرضا بشرط</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1- أن يكون الغلط جوهريا ( طبقا للمادتين 81 و 82</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2- إذا ما لم يقضي القانون بغير ذلك ( مثلا المادة 465 التي تنص أنه " لا يجوز الطعن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">في الصلح بسبب غلط في القانون)</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>. </span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">3- بشرط أن يقع هذا الغلط في قاعدة قانونية ثابتة ،أي واردة في التشريع أو استقر عليها القضاء ، و ليست محل أي خلاف</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>"</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الجهل بالقانون ليس عذرا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> "</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الغلط الذي يتعارض مع ما يقضي به حسن النية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></span><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المادة 85 من القانون المدني تنص " ليس لمن وقع في الغلط أن يتمسك به على وجه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> <span lang="AR-SA">بتعارض مع ما يقضي به حسن النية</span></span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>" </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ويبقى بالأخص ملزما بالعقد قصد إبرامه إذا أظهر الظرف الآخرإستعداده لتنفيذ هذا العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>".</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> <span lang="AR-SA">و يمكن أن يقال حسن النية هنا يقصد به نزاهة التعامل</span></span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الغلط الفاضح ، أو الغلط الغير مسموح</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> به :</span></b></div></b><br /><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background: white; direction: rtl; line-height: normal; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: right; unicode-bidi: embed;"></div><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> هو الغلط الناشئ عن الجهل فاضح،أو إهمالأو عدم المعاينة للشيء المتعاقد عليه ، أو لعدم قراءة نصوص العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المطــــــلب الثـــــــاني : الغش أو الخداع أو التدليس</span></b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt; font-weight: bold;"></span><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt; font-weight: bold;"></span><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف :</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> بعض الفقهاء يقولون أن : التدليس هو أن يستعمل أحد طرفي العقد،وسائل غايتها تضليل الطرف الآخر: و الحصول على رضاه في الموافقة على عقد أي عمل حقوقي آخر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بعض الآخرين من الفقهاء يقولون أن : التدليس هو نوع من الغش، يصاحب تكوين العقد، و هو إيقاع المتعاقد في غلط يدفعه إلى التعاقد نتيجة استعمال الحيلة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">التدليس يؤدي حتما إلى الغلط ، بحيث يمكن القول بعدم جدوى نظرية التدليس ، _اكتفاء بنظرية الغلط</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و التدليس يعيب الإرادة في جعل العقد قابلا للإبطال</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و التدليس يقع نتيجة حيلة و الحيلة خطأ عمدي يستوجب التعويظ طبقا لقواعد المسؤولية التقصيرية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يستنتج من هذا التعريف أن التدليس يفترض : أربعة شروط</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط 1 : استعمال الوسائل ( أو الطرق ) ، الإحتيالية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط 2 : نية التضليل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط 3 : اعتبار التدليس الدافع إلى العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط 4 : أن يكون التدليس صادر من المتعاقد الآخر و أويكون متصلا به</span></b><br /><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط الأول : استعمال وسائل إحتيالية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">وهو ع<span style="color: #3a3536;">نصر مادي </span></span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يكفي الكذب لاثباته </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أو مجرد الكتمان ، إذا كان المدلس عليه جاهلا للأمر المكتوم عنه ،</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><span lang="AR-SA">و لا يستطيع أن يعرفه من طريق آخر ، مثلا : في عقود التأمين</span></span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>، و حسب المادة 86 الفقرة 2 من القانون المدني :" يعتبر تدليسا السكوت عمدا عن واقعة أو ملابسة إذا ثبت أن المدلس عليه ما :أن ليبرم العقد لو علم بتلك الواقعة أو هذه الملابسة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ". </span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط الثاني : توافر نية التضليل لدى المدلس </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">: مع قصد الوصول إلى غرض غير مشروع</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> عنصر معنوي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>، </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما إذا كان الغرض مشروعا فلا تدليس</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط الثالث : اعتبار التدليس الدافع للتعاقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حسب المادة 86 الفقرة 1 من القانون المدني : " يجوز إبطال العقد للتدليس إذا كانت الحيل التي لجأ إليها المتعاقدين أو النائب عنه ، من الجسام بحيث لولاها لما إبرام الطرف الثاني العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">كما نلاحظ في المادة 86/1 المعيار شخص هنا و قاضي الموضوع هو الذي يقضي في ذلك</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">وهذا التفرقة بين التدليس الدافع للتعاقد ، و التدليس غير الدافع ، هي السائدة في الفقه التقليدي ، و ينتقدها كثير من الفقهاء اللذين يرونا أن التدليس هو تضليل و سوءا دفع إلى التعاقد ، أو اقتصر أثره</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">على قبول بشروط أبهظ ، يعيب الرضا و يجيز طلب إبطال العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط الرابع : أن يكون التدليس صادر من التعاقد الآخر</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> ، أو على الأقل يكون متصلا به</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تنص المادة 87 من القانون المدني أن : " إذا صدر التدليس من غير المتعاقدين ، فليس للمتعاقد المدلس عليه أن يطلب العقد ، ما لم يثبت المتعاقد الآخر كان يعلم ، أو كان من المفروض حتما أن يعلم بهذا التدليس</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>"</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">وحسب المادة 87 يجب إذن أن يصدر التدليس من العاقد نائبه(المشار إليه في المادة 86 )، و يرى البعض أن كلمة نائب تعمل على محل التوسع لتشمل كل من يعارض العاقد في إنشاء العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و لكن المادة من التدليس عالما به ، أو من المفروض حتما أن يعلم به</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">في النهاية أن التدليس لا يؤثر في صحة العقد إذا صدر من غير</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المتعاقد أو نائبه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">نقطة أخيرة : هل تغني نظرية الغلط ، عن نظرية التدليس</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حسب أغلب الفقهاء : أن نظرية الغلط لا تغني عن نظرية التدليس ،لأنه في النظرية التقليدية للغلط لم يكن الغلط في القيمة ، أو في الباعث، يبطل العقد في حين أنه لو حدث</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">شيء من ذلك نتيجة التدليس يكون العقد باطلا بطلانا نسبيا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و من جهة أخرى كان يمكن إبطال العقد للغلط حيث لا يمكن إبطاله للتدليس في حالة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">صدور التدليس من أجنبي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و في الأخير يجب القول أنه إذا كان الغلط يغني عن التدليس فإن التدليس لا يمكن أن يغني عن الغلط</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><br /><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المـــــــطلـــــــب الثاني : الإكــــــــــراه</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف :</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> الإكراه هو الضغط المادي أو المعنوي الذي يوجه إلى شخص بغية حمله التعاقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف ثاني : الإكراه هو الضغط بقصد الوصول إلى غرض مشروع يعترض له العاقد، فيولد في نفسه رهبة تدفعه إلى التعاقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المعيار الموضوعي للاكراه</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> : يأخذ بعين الاعتبار الضغط الذي يتأثر به الرجل الشجاع أو ذو التمييز</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بعض الفقهاء انتقدوا المعيار الموضوعي لجموده</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما المعيار الذاتي للظغط</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> : فيأخذ بعين الاعتبار</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا : سن العاقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حالته الاجتماعية و الصحية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الجنس - الدورة أو الأنوثة </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و هذا المعيار الذاتي يتناسب مع حالة كل عاقد في ذاته</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">القانون المصري الحالي : أخذ بالمعيار الذاتي وحده</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">القانون الفرنسي : جمع بين المعيارين ( الموضوعي و الذاتي المتعارضين)</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما القانون الجزائري : فأخذ بالمعيار الذاتي ، حيث أن المادة 88 من القانون المدني تنص : " يجوز إبطال العقد للإكراه إذا تعاقد شخص تحت سلطان رهبة بينة بعثها المتعاقد الآخر في نفسه دون حق و تعتبر الرهبة قائمة على بينة إذا كانت ظروف الحال تصور للطرف الذي يدعيها أن خطرا جسيما محدقا يهدده هو ، أو أحد أقاربه ، في نفس، أو جسم أو الشرف ، أو المال</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يراعى في تقدير الإكراه جنس من وقع عليه هذا الإكراه و سنه ، وحالته الاجتماعية ، و الصحية ، و جميع الظروف الأخرى التي من شأنها أن تؤثر في جسامة الإكراه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و تضيف المادة 89 من نفس القانون : " إذا صدر الإكراه من غير المتعاقدين ، فليس للمتعاقد المكره أن يطلب إبطال العقد إلا إذا أثبت أن المتعاقد الآخر كان يعلم أو كان من المفروض حتما أن يعلم بهذا الأمر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حتى يترتب على الإكراه إبطال العقد ، أو العمل القانوني ، يجب أن يتوفر ثلاثة شروط</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط الأول : استعمال وسيلة من وسائل الإكراه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط الثاني : و أن تحمل هذه الوسيلة العاقد الآخر على إبرام العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط الثالث : أن تصدر وسيلة الإكراه من العاقد الآخر ، أو تكون متصلة به</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ـ الشــــــرط الأول : استعمال وسيلة من وسائل الإكراه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هذا العنصر المادي يتكون من عنصرين أساسيين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العنصر الأول : استعمال وسيلة الإكراه لغرض غير مشروع</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إذا : الإكراه لا يتحقق إذا استعملت وسيلة مشروعة ، للوصول إلى غرض مشروع</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إنما يتحقق الإكراه إذا استعملت وسيلة مشروعة أو غير مشروعة ، للوصول إلى غرض غير مشروع . بصفة أخرى : فلا إكراه ، ما دام الغرض مشروعا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إذا الإكراه كالتدليس لا يقوم على فكرة فساد الإرادة فقط ، و إنما يقوم كذلك على اعتبار أنه فعلا خطأ ، و من ثم يجيز طلب إبطال العقد إلى جانب طلب التعويض</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">من جهة أخرى نجد أن المشرع الجزائري يعامل الإكراه معاملة التدليس الصادان من الغير كلاهما يعيب الرضا ، بشرط أن يثبت أن المتعاقد الآخر كان يعلم أو كان من المفروض أن يعلم بهذا التدليس ، أو هذا الإكراه ، أي سيئ النية كل هذا طبقا للمادتين 87 و 89 من القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و لهذا يجب القول أنه إذا كان العاقد المستفيد من التدليس أو الإكراه حسن النية ، فلا يجوز إبطال عقده ، و ليس للعاقد ضحية التدليس أو الإكراه إلا أن يرجع على فاعل التدليس أو الإكراه على أساس المسؤولية التقصيرية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #1f497d; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العنصر الثاني : أن يكون الخطر المهدد به جسميا و حالا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #1f497d; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المادة 88 من القانون المدني المشار إليها سابقا تشترط أن يكون الخطر المهدد به جسيما و محدقا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ـ فيما يخص درجة الجسامة التي تولد الرهبة في نفس العاقد فهي مسألة متروكة لقاضي الموضوع ، و العبرة هي حالة المكره النفسية و لو كانت الوسيلة المستعملة غير جدية ، و المعيار هنا ذاتي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا: التهديد بالسحر و متى تأثير العاقد بهذا التهديد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط الثاني : أن تحمل هذه الرهبة التي يولدها الإكراه المتعاقد على إبرام العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ـ هذا هو العنصر المعنوي في الإكراه وهنا يترك لقاضي الموضوع مسألة القول بأن هذه الرهبة هي حملة المتعاقد على إبرام العقد أم لا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ـ في تقدير هذه الرهبة يدخل القاضي في تقديرها : الحالة الشخصية للمكره لا للشخص المعتاد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ـ كما يراعى في هذا المعيار الذاتي كل الظروف التي من شأنها أ ن يؤثر في جسامة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الإكراه</span></b></div></b><br /><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background: white; direction: rtl; line-height: normal; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: right; unicode-bidi: embed;"></div><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ـ باختصار يجب أن يثبت أنه لولا الرهبة لم يبرم العقد من طرف المكره</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط الثــــالث : أن تصدر وسيلة الإكراه من العاقد الآخر أو تكون متصلة به</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حسب المادة 89 من القانون المدني : " إذا صدر الإكراه من غير المتعاقدين فليس للمتعاقد المكره أن يطلب إبطال العقد إلا إذا أثبت أن المتعاقد الآخر كان يعلم أو كان من المفروض حتما أن يعلم بهذا الإكراه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">السؤال المطروح هنا هو : هل يمكن إبطال العقد في حالة إكراه ناتج عن حالة ضرورة ؟</span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الجواب هو : أنه بصفة عامة ، بقضي ، ببطلان أو تخفيض الشروط الباهظة التي يتعهد بها المتعاقد للإكراه في حالة الضرورة ، متى أستغلها العاقد الآخر بسؤ نية كوسيلة للضغط على الإرادة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><u><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المطلــــب الرابع : الاستغلال - و الغـــبن</span></u></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف :</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> ـ الغبن هو المظهر المادي للاستغلال</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ـ و الغبن هو عدم تعادل البدل فهو في محل العقد ، لا في الإرادة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>. </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و نلاحظ أن الغبن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1- لا يكون إلى في عقد معارضة محدد كعقود التبرعات </span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2- </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يقدر بمعيار مادي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">3- العبرة بتقدير وجوده هو وقت تكون العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">نلاحظ أيضا أن نظرية الغبن المادية تطورت إلى نظرية الاستغلال النفسية ، حيث أن جانب عدم التعادل في التعاقد يقوم عنصر أخر و هو عنصر نفسي مبني على استغلال ضعف نفس المتعاقد</span></b></div></span><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بناء على هذا نلاحظ أن بعض القوانين الحديثة أخذت بنظرية عامة في الاستغلال ، إلى جانب الاحتفاظ بنظرية الغبن في الحالات المحددة التي نصت عليها</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا المادة 90 من القانون المدني الجزائري أدخلت الاستغلال كعيب عام في كل العقود حيث أنها تنص أن :" إذا كانت التزامات أحد المتعاقدين متفاوتة كثيرا في نسبة مع ما حصل عليه هذا المتعاقد من فائدة بموجب العقد أو مع التزامات المتعاقد من فائدة بموجب العقد أو التزامات المتعاقد الآخر ، وتبين أن المتعاقد المغبون لم يبرم العقد للقاضي بناء على طلب المتعاقد المغبون أن يبطل العقد أو أن ينقص التزامات هذا المتعاقد و يجب أن ترفع دعوى بذلك خلال سنة من تاريخ العقد ، إلا كانت غير مقبولة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يجوز في العقود المعارضة أن يتوقى الطرف الآخر دعوى الإبطال ، إذا عرض ما يراه القاضي كافيا لرفع الغبن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و في نفس الوقت المشرع الجزائري احتفظ بالتطبيقات التقليدية للغبن</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">في المادة 91 التي تنص أن " يراعى في تطبيق المادة 90 عدم الإخلال بالأحكام الخاصة بالغبن في بعض العقود</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا المادة 358 من القانون المدني التي تنص أن " إذا بيع عقار بغبن يزيد عن الخمس فللبائع الحق في طلب تكملة الثمن إلى أربعة أخماس ثمن المثل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يمكن القول أن للاستغلال عنصرين : عنصر مادي و عنصر معنوي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #7030a0; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- العنصر المادي</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> : و هو عدم التعادل ، أو عدم التكافؤ بين التزام المغبون و التزام الطرف الآخر الذي استغله</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>. </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يجب أن يكون فادحا أو فاحشا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و تقرير ذلك يرجع لقاضي الموضوع . المجال التقليدي لاختلال التعادل هو عقود المعاوضات أين ينحصر الغبن بمعناه الأصلي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></span><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أو التقليدي أي بالمعيار المادي فقط ( لكن النظرية العصرية للاستغلال تنطبق كذلك على العقود الاحتمالية و عقود التبرعات التي كثيرا ما يتحقق فيها عملا الاستغلال مثلا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العنصر المعنوي أو النفسي : و هو استغلال ما لدى المتعاقد الآخر من طيش أو هوى للتحصيل على التعاقد معه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يمكن القول أن هذا العنصر المعنوي متكون بدوره بثلاثة عناصر مشار إليها في المادة 90 من القانون المدني و هي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العنصر 1 أو أولا وجود طيش أو هوى عند أحد المتعاقدين</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #c0504d; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف الطيش</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> : هو الخفة ، التي تتضمن التسرع و سوء التقدير</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #c0504d; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #c0504d; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف الهوى : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو الميل ، الذي يتضمن غلبة العاطفة و ضعف الإرادة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ثانيا : استغلال المتعاقد لطيش أو لهوى المتعاقد الآخر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و هكذا فإن كان المتعاقد يجهل بقيام شئ من ذلك ( طيش أو هوى ) لدى المتعاقد الآخر فالعقد صحيح لعدم توفر الاستغلال</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ثالثا : أن يكون الاستغلال هو الذي دفع المغبون إلى التعاقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و هنا نلاحظ أن الاستغلال يلتقي مع سائر عيوب الإرادة</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و تقدير توافر عناصر الاستغلال هو مسألة متروكة لقاضي الموضوع الذي يجوز له ، بناء على طلب المغبون أن يبطل العقد أو أن ينقص التزامات المتعاقد المغبون إذا كانت التزاماته متفاوتة كثيرا في النسبة مع ما حصل عليه من فائدة بموجب العقد أو مع التزامات المتعاقد الآخر ، و تبين أن المتعاقد المغبون لم يبرم العقد إلا لأن المتعاقد الأخر قد أستغل عليه من طيش أو هوى ( المادة 90 من القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>(</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ملاحظة :</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> فيما يخص الجزاء الذي يترتب على الاستغلال يجب أن نذكر أن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">جزاء الاستغلال هو ( حسب المادة 90 ) أما إبطال العقد ، أو إنقاص التزامات العاقد، و الاختيار يرجع هنا لتقرير المغبون</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #17365d; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">في النهاية نلاحظ أن الاستغلال عيبا من عيوب الإرادة يقترب جدا من الإكراه في حالة : الهوى الجامح ، كما يقترب من الغلط التدليس في حالة : الطيش البين</span></b></div></b><br /><div style="text-align: justify;"><span style="color: #17365d; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 21.3333px; font-weight: 700;"><br /></span></div><span dir="LTR" style="color: #17365d; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt; font-weight: bold;"><!--[if !supportLineBreakNewLine]--><!--[endif]--></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b><br /><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background: white; direction: rtl; line-height: normal; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: right; unicode-bidi: embed;"></div><div style="text-align: justify;"><b><u><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">البـــــــاب الثــــــــــاني : المحــــــل و الســــبب</span></u></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">سنستعرض أولا : المحل ( في الفصل الأول ) ، ونخصص الفصل الثاني إلى دراسة السبب</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفــــصل الأول : المحل</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> ( المواد 92 إلى98 من القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف :</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> المحل هو النتيجة الحقوقية التي أراد الطرفان إعطاءها للعقد أو كل ما يلتزم به المدين ، و هو : إما التزام بعمل أو بالامتناع عن العمل أو بإعطاء شيء و يقصد به نقل أو إنشاء حق عيني </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">شروط المحل : هي ثلاثة</span></b></b><br /><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط الأول : أن يكون المحل ممكنا</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> ، إذا التزام بمستجيد ، حسب المادة 93 إذا كان محل الالتزام مستحيلا في ذاته كان العقد باطلا بطلانا مطلقا </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يجب أن تكون الاستحالة مطلقة و قائمة وقت إنشاء العقد </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما الاستحالة اللاحقة لانعقاد العقد فجزاؤها الفسخ ، لا البطلان </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و كذلك يجب أن يكون محل الالتزام موجود في الحال </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">كما يجوز أن يكون محل الالتزام شيئا مستقبلا و محققا </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن في بعض الحالة يمنع المشرع التصرفات في الشيء المستقبل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>(</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span></span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا في المواد 886،489،966 من القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span></span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشـــرط الثـــاني : أن يكون المحل معينا أو قابلا للتعيين</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أو بصفة أخرى يجب أن يحدد محل الالتزام أو على الأقل أن يكون قابلا للتحديد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و هكذا تنص المادة 94 من القانون المدني " إذا لم يكن محل الالتزام معينا بذاته ، ويجب أن يكون معينا بذاته ، وجب أن يكون معينا بنوعه ، و مقداره وإلا كان العقد باطلا و يكفي أن يكون المحل معينا بنوعه فقط إذا تضمن العقد ما يستطاع به تعيين مقداره ، و إذا لم يتفق المتعاقدان على درجة الشيء ، من حيث جودته و لم يمكن تبيين ذلك من العرف أو من أي ظرف آخر ، التزم المدين بتسليم شيء من صنف متوسط</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>."</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و حسب المادة 95 " إذا كان محل الالتزام نقودا ، التزم المدين بقدر عددها المذكور في العقد دون أن يكون لارتفاع قيمة هذه النقود أو لانخفاضها وقت الوفاء أي تأثير</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشــــرط الثــــالث : أو يكون المحل مشروعا</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أي إذا كان محل الالتزام مخالف للنظام العام ، أو الآداب كان العقد باطلا و هذا حسب المادة 96 من القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا : إذا احتفظ البائع يوم البيع بحق إستراد الشيء المبيع في أجل معين يكون هذا البيع باطلا ( المادة 396</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المادتين 402 و 403 تنص على منع و بطلان شراء القضاة و أعوانهم، و المحاميين للحقوق المتنازع عليها</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفصـــــل الثــــــاني : الســـــبب</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حسب المادة 97 من القانون المدني</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف :</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> السبب هو القصد الذي في سبيله شخص نحو شخص آخر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">في العقد الملزم للجانبين يكون السبب في تنفيذ كل من الطرفين التزام الآخر . ( مثلا في عقد البيع : سبب التزام البائع هو في قبض ثمن المبيع بينهما السبب في التزام المشتري يكون في انتقال هذا المبيع إليه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما في العقود الملزمة لجانب واحد يختلف السبب الدافع إلى التزام حسب نوع العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا : في العقود التبرع</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الغاية التي يقصدها الواهب هي إثراء الموهوب بصورة مجانية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بصفة أخرى : سبب التزامه يكون في نية التبرع</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بينما في العقود المجردة في المنفعة يكون السبب في أداء أحد المتعاقدين خدمة مجانية للأخر، دون أن ينقص ثروته المالية ، كما في الوديعة و الوكالة بدون أجر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>. . . . .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ملاحظة : يجب أن نفرق بين سبب العقد و محل العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فالسبب هو الجواب على السؤال الآتي ، لماذا التزم المتعاقد ؟</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما المحل هو الجواب على السؤال الآتي : بماذا التزم المتعاقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و السبب الذي يهمنا هنا هو : الغرض المباشر ( مثلا : قبض الثمن)</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما الغرض الغير مباشر فهو الباعث ( مثلا : استغلال هذا الثمن في</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">التجارة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">وقد أختلف الفقهاء بين مؤيدين لنظرية السبب و متكون لها بدعوى عدم</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">جدوها</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">نلاحظ وجود نظريتين للسبب</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1 </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ـ النظرية التقليدية</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حسب المادة 98 من القانون المدني " كل التزام مفترض أن له سببا مشروعا ما لم يقم الدليل على غير ذلك</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يعتبر السبب المذكور في العقد هو السبب الحقيقي حتى يقوم الدليل على ما يخالف ذلك ، فإذا قام الدليل على صورية السبب فعلى من يدعي أن للالتزام سببا آخر مشروعا أن يثبت ما يدعيه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لهذا نلاحظ أن حسب المادة 98 </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">للسبب شرطين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط الأول : أن يكون السبب موجودا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا : إذا أكره شخص على توقيع تعهد بدين ، كان التعهد بغير سبب و من ثم باطلا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">كذلك الحال في سندات المجاملة ، إذا لا سبب لها فيما يخص المتعاقدين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أو تعاهد في تجديد دين ، في حين أن هذا الدين باطلا أو كان قد انقضى</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشرط الثاني : أن يكون السبب مشروعا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أي لم يخالف النظام العام و الآداب</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فإذا كان السبب غير مشروع ، وقع العقد باطلا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثال ذلك : دفع مبلغ مقابل ارتكاب جريمة أو الامتناع عن ارتكاب جريمة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يجب الملاحظة أن بعض الفقهاء انتقدوا هذه النظرية التقليدية للسبب و يقولون أنها غير صحيحة و يمكن الاستغناء عنها ، و اكتفاء بالركنيين الأخريين ، أي المحل و الرضا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما القضاء فقد اشترط أن يكون الباعث مشروعا ، حماية للنظام العام و الآداب ، و هذه النظرية تسمى بالنظرية الحديثة في السبب</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">.</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">النظرية الحديثة للسبب أو نظرية الباعث</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هذه النظرية تأخذ بعين الاعتبار " الباعث " و لا تكتفي بمجرد الغرض المباشر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></span><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و هذا الباعث يجب ألا يخالف النظام العام و الآداب و إلا وقع العقد باطلا ، و ذلك بشرط علم الطرفين معا بهذا الباعث سواء في المعاوضات و التبرعات و الهدف هنا هو استقرار المعاملات</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هذه النظرية الحديثة أوسع من النظرية التقليدية ، لكن لا تحل محلها و إنما تكملها بحيث تصبح النظرية الحديثة للسبب عاملا من العوامل التي تكفل حماية النظام العام و الآداب</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و البعض يتكلم عن نظرية ازدواج السبب و يقولون أن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">من جهة 1 للسبب الالتزام -يقصد به حماية المتعاقد نفسه من تحمل التزام بدون سبب ، تحقيقا للعدالة ، و يحقق هنا مصلحة فردية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">من جهة أخرى 2 سبب العقد - يقصد به حماية المجتمع من إبرام عقود مخالفة للنظام العام و الآداب و يحقق هنا مصلحة جماعية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><u><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">3- إثبـــــــــات السبب</span></u></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">: </span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حسب المادة 98-1 من القانون المدني " كل التزام مفترض أن له سببا مشروعا ، ما لم يقم الدليل على غير ذلك</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ."</span></b></div></span><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و الفقرة الثانية من المادة تضيف أن " و يعتبر السبب المذكور في العقد هو السبب الحقيقي حتى يقوم الدليل على ما يخالف ذلك ، فإذا قام الدليل على صورية السبب فعلى من يدعي أن للالتزام سببا آخر مشروعا أن يثبت ما يدعيه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>"</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بعد دراسة أركان العقد ( الرضى ، المحل و السبب ) يجب القول في النهاية أنه إذا فقد العقد ركنا من أركانه ، فالجزاء هو البطلان</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الباب الثالث : البطلان</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أنظر المواد 99 إلى 105 من القانون المدني</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بطلان العقد هو الجزاء القانوني على عدم استجماع العقود لشروط صحتها أن هذا البطلان يسبب انعدام أثرها</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يجوز للعمل الحقيقي أن يكون مشوبا بنوعين من البطلان</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: magenta; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المطلق ،و البطلان النسبي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">البطلان المطلق</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يكون العقد باطلا مطلقا إذا فقد أحد أركان تكوينه الأساسية ( أي الرضا ، و المحل ،و السبب )، و متى كان من العقود الرسمية ( أو الشكلية ) إذا لم تراع الشروط الشكلية التي يتطلبها انعقاده أو متى كان مخالفا للنظام العام و الآداب العامة . و لا يرتب القانون أثر لمثل هذا العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">البطلان النسبي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يكون العقد أيضا باطلا بطلانا نسبيا و بمعنى آخر قابلا للإبطال .أن الأسباب الرئيسية التي تحمل على البطلان هي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">عدم أهلية أحد المتعاقدين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2</span></b><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">عيوب الرضى</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أي الغلط ، التدليس ، أو الغبن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فهو عقد موجود يترتب له القانون كل أثاره ، حتى يقضي بالبطلان لمصلحة ناقص الأهلية ، أو من شاب إرادته عيب ، أو يتراضى عليه الطرفان</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن بعض الفقهاء يضيف نوع ثالث و هو الانعدام ، في حالة عدم وجود ركن من أركان العقد و هي : الرضى ، المحل ، و السبب ، فالعقد هنا منعدم و يقولون : إذا أختل ركن المحل، أو السبب فقط -فالعقد باطلا بطلانا مطلقا، أما إذا أختل ركن الرضا وحده ، فالعقد باطلا بطلانا نسبيا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يجب تمييز البطلان عن أوضاع مقاربة</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1</span></b><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">البطلان والفسخ</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">البطلان يرجع إلى عيب أصاب العقد في إحدى أركانه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما الفسخ فيرجع إلى عدم تنفيذ ، أحد المتعاقدين لالتزاماته في العقد الملزم للجانبين ( الصحيح</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>).</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2</span></b><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">البطلان و الانحلال</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يجمع البطلان و الانحلال أنه يترتب عليهما زوال العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>. </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الانحلال يرد على عقد نشأ صحيحا، ثم ينحل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و قد ينحل العقد باتفاق الطرفين</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أو عن طريق الرجوع فيه بالإرادة المنفردة لأحد العاقدين</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و في هذه الأحوال ، لا يكون للإلغاء أثر رجعي</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">3- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">البطلان و عدم السريان على الغير</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">البطلان يكون في علاقة المتعاقدين ، هو الجزاء على عدم توافر أركان العقد ، أو شروط صحته</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما عدم السريان على الغير فإنه يكون بالنسبة للغير، أي للأجنبي عن العقد و هذا أمر طبيعي نظرا لقاعدة نسبية أثر العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><br /><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفصل الأول : أحكام البطلان بنوعيه</span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #993366; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الاختلافات بين حالات البطلان المطلق و حالات البطلان النسبي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد الباطل بطلانا مطلقا ليس له وجود قانوني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما العقد الباطل بطلانا نسبيا ( أو القابل للإبطال ) فله وجوده القانوني حتى يتقرر إبطاله ، فيبطل بأثر رجعي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يترتب على ذلك ما يلي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>: </span></b></b></div><b></b><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #993366; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1- </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أن العقد الباطل بطلانا مطلقا لا ينتج أثر ما</span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما العقد الباطل بطلانا نسبيا فينتج كل أثره</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #993366; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2- </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لا يستطيع الاحتجاج بالبطلان النسبي إلا الشخص الذي قصد القانون حمايته و هذه طبقا للمادة 99 من القانون المدني التي تنص أن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">" </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إذا جعل القانون لأحد المتعاقدين حقا في إبطال العقد فليس للمتعاقد الآخر أن يتمسك بهذا الحق</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></span><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بينما يستطيع كل ذي مصلحة أن يحتج بالبطلان المطلق كذلك العقد الباطل بطلانا لا يحتاج إلى حكم يقرر بطلانه ، و تحكم به المحكمة من تلقاء نفسها</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و هذا طبقا للمادة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">102 </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">من القانون المدني التي تنص أن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> " </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إذا كان العقد باطلا بطلانا مطلقا جاز</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكل ذي مصلحة أن يتمسك بهذا البطلان و للمحكمة أن تقضي به من تلقاء نفسها و لا يزول البطلان بالإجازة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يزول البطلان النسبي بإجازة ( أو بتصديق ) من قرر البطلان لمصلحته أي أن الشخص الذي أراد القانون حمايته يجوز له ، عند زوال العيب ،إجازة العقد ، أي إعطاءه كل قوته ، و ذلك بالتنازل عن التمسك بالبطلان كل هذا حسب المادة 100 من القانون المدني التي تنص أن : "يزول حق إبطال العقد بالإجازة الصريحة أو الضمنية ، و تسديد الإجازة إلى التاريخ الذي تم فيه العقد ، دون إخلال بحقوق الغير</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بينما البطلان المطلق لا يزول بإجازة ( أو بتصديق ) أحد أصحاب العلاقة</span></b></div></b><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #993366; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">3- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">البطلان المطلق الذي لا يزول بالإجازة ، لا يتقادم أيضا يمضي مدة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بينما العقد الباطل بطلانا نسبيا فتلحقه الإجازة ، و يصححه التقادم و هذا طبقا للمادة 101 من القانون المدني التي تنص أن " يسقط الحق في إبطال العقد إذا لم يتمسك به صاحبه خلال عشر سنوات</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></span><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يبدأ سريان هذه المدة ، في حالة نقص الأهلية من اليوم الذي يزول فيه، هذا السبب و في حالة الغلط أو التدليس من اليوم الذي يكشف فيه ، و في حالة الإكراه ، من يوم انقطاعه غير أنه لا يجوز التمسك بحق الإبطال لغلط أو تدليس أو إكراه إذا انقضت خمسة عشرة سنة من وقت تمام العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ". </span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أثر العقد الباطل بطلانا مطلقا و العقد الباطل بطلانا نسبيا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد الباطل بطلانا مطلقا لا أثر له بوصفه قانونيا ( و لكنه واقعة مادية ، و قد يكون له أثر بهذا الوصف</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما العقد الباطل بطلانا نسبيا فهو عقد صحيح ، و لكنه قابل للإبطال كما وصفه القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فقبل أن يتكرر إبطاله هو عقد تام الصحة ، و إذا ما أبطل أصبح كأي عقد باطل ، و يزول بأثر رجعي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بعبارة أخرى يمكن القول أن العقد الباطل بطلانا نسبيا هو عقد صحيح حتى يتقرر بطلانه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أثر العقد الباطل ، فيما بين العاقدين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هو رد العاقدين إلى حالتهما قبل التعاقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا : فإن كان العقد بيعا : رد المشتري المبيع ( و ثماره من يوم المطالبة القضائية )، كما تزول كل أثار العقد حسب المادة 103 الفقرة 1 من القانون المدني التي تنص أن : " يعاد المتعاقدين إلى الحالة التي كانا عليها قبل العقد في حالة بطلان العقد أو إبطاله ، فإن كان هذا مستحيلا جاز الحكم بتعويض معادل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لقاعدة رد العاقدين إلى حالتهما قبل التعاقد يستثني حالة الإبطال لنقص الأهلية في</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفقرة "2" للمادة 103 من القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">التي تنص أن :" غير أنه يلزم ناقص الأهلية ، إذا بطل العقد لنقص أهليته ، أن يرد غير ما عاد عليه من منفعة بسبب تنفيذ العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2</span></b><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أثار العقد الباطل ، بالنسبة للغير</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">القاعدة العامة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هي زوال العقد بالنسبة للمتعاقدين و للغير</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن القانون و القضاء قبل ببعض الإستثناءات حفاظا على استقرار المعاملات و على حق الغير الحسن النية ، رغم زوال حق المتصرف</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أنظر مثلا فيما يخص هذه الإستثناءات المواد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #339966; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">468 </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #339966; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">من القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #339966; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بالنسبة لعقود إدارة الأموال</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #339966; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">835 </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #339966; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">من القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بالنسبة للحياز</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #339966; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">885 </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #339966; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">من القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بالنسبة لصحة الرهن لمصلحة الدائن المرتهن الحسن النية وقت إبرام عقد الرهن في حالة إبطال أو فسخ أو إلغاء سند الملكية</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #339966; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">837 </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #339966; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">من القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بالنسبة للحايز الذي يكسب ما يقبضه من</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ..</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">"</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">النية الغلط الشائع يقوم القانون " ، يذهب القضاء مثلا إلى عدم سقوط صفات الوارث الظاهر و هذه حماية الغير الحسن النية ضمانا للاستقرار المعاملات</span></b><br /><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><u><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المبحث الأول : الإجازة</span></u></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ملاحظة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لا تلحق الإجازة إلى العقد الباطل بطلانا نسبيا أي العقد القابل للإبطال</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> فيزول حق الإبطال بالإجازة الصريحة أو الممضية</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما العقد الباطل بطلانا مطلقا ، لا سبيل إلى تصحيحه بل لابد من إبرام عقد جديد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الإجازة هي تصرف قانوني من جانب واحد يزيل به أحد العاقدين العيب الذي لحق العقد ، و من ثم فيلزم أن تتوافر فيه شروط التصرف ( من حيث الأهلية ، و سلامة الإرادة من العيوب</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span></span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يجب التفريق بين الإجازة ، و الإقرار : حيث أن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الإقرار هو تصرف قانوني من جانب واحد أيضا ( كالإجازة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إلا أن الإقرار يصدر من أجنبي عن عقد ، به يضيف هذا الأجنبي أثر العقد إلى نفسه ( مثلا إقرار المالك للبيع في حالة بيع ملك للغير )</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">شروط الإجازة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الشروط الموضوعية للإجازة هي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></b></div></b><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1- </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أن تصدر ممن له حق التمسك بالإبطال ( مثلا ناقص الأهلية بعد بلوغه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span></span></b></div></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2- أن تكون بصدد عقد باطلا نسبيا</span></b></div></span><span dir="RTL"></span><br /><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background: white; direction: rtl; line-height: normal; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; text-align: right; unicode-bidi: embed;"></div><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> 3- </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أن يكون المجيز على علم بالعيب و قاصد النزول عنه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div><span dir="RTL"></span><br /><div style="text-align: justify;"><span dir="RTL"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">4- </span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و أن تصدر الإجازة بعد زوال العيب</span></b></span></div><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><br /><div style="text-align: justify;"><span dir="RTL"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لا إجازة و العاقد ما زال قاصر لا إجازة إلا بعد كشف الغلط أو التدليس و زوال الظرف الذي أفسد إرادة العاقد الواقع تحت الاستغلال من طيش ، أو هوى ، إلا كانت الإجازة نفسها مشوبة بعيب من عيوب الإرادة</span></b></span></div><span dir="RTL"></span><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الإجازة ممكن أن تكون صريحة ، أو ضمنية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و عبء إثبات الإجازة على من يذيعها</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثال للإجازة الصريحة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بعض القوانين تشترط أن تكون الإجازة الصريحة مكتوبة ، و أن تشير إلى العقد المراد إجازته ، و العيب الذي لحقه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> . . . .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثال للإجازة الضمنية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تنفيذ العاقد للعقد و لو كان هذا التنفيذ جزئيا أو استعمال الشيء موضوع العقد من طرف 'العدالة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>'</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فيما يخص أثر الإجازة فيما بين العاقدين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يجب القول أن الإجازة لا تصحح العقد الذي كان قابل للإبطال فقط ، لأنه عقد صحيحا قبل هذه الإجازة التي تبعد ( فقط ) خطر الإبطال الذي كان يهدد العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فيما يخص أثر الإجازة بالنسبة للغير</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تنص الفقرة 2 من المادة 100 من القانون المدني أن</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">" </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الإجازة تستند إلى التاريخ الذي تم فيه العقد ، دون إخلال بحقوق الغير</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>".</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المبحـــــــــث الثـــــاني : التقادم</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فيما يخص العقد بطلانا مطلقا : يجب القول أن المادة102 الفقرة 2 من القانون المدني تنص أن " دعوى البطلان تسقط بمضي 15 سنة من وقت إبرام العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن إذا كانت دعوى البطلان تسقط بالتقادم (15) ، هذا التقادم يصحح البطلان المطلق</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2</span></b><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فيما يخص العقد الباطل بطلانا نسبيا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حسب المادة 101 الفقرة 1 من القانون المدني تنص أن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : " </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يسقط الحق في إبطال العقد إذا لم يتمسك به صاحبه خلال عشر سنوات</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>"</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و مدة التقادم هذه ( 10 سنوات ) توقف و تنقطع وفقا للقواعد العامة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">في النهاية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فإذا سقط حق التمسك بالبطلان بالتقادم و البطلان و أستقر الوجود القانوني للعقد بعد أن كان مهددا بالزوال ، و أصبح العقد يثبت وجوده منذ صدوره أو انعقاده ( و ليس من يوم تمام مدة التقادم )، إذا للتقادم أثر رجعي كما للإجازة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المبحـــــــــث الثالــــــــث : دعوى البطلان</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1</span></b><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #c00000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فيما يخص العقد الباطل بطلانا مطلقا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ما دام العقد الباطل بطلانا مطلقا ليس له وجود قانوني ، فلا حاجة إذن لصدور حكم بقرر بطلانه ( أو انعدامه) ( أو بعبارة أخرى لا ضرورة للحكم بالعدم على شيء معدوم</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يمكن لكل ذي من له مصلحة أن يتمسك ببطلانه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">كما يمكن للمحكمة أن تقضي به من تلقاء نفسها</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2</span></b><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #c00000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فيما يخص العقد الباطل بطلانا نسبيا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #c00000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هذا العقد له وجود قانوني ، إلى أن يتقرر بطلانه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لذلك لا بد في تقرير البطلان من التراضي أو التقاضي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">التراضي ( أو الاتفاق ) يتم المتعاقدين المعنيين ، و يعتبر بمقتضاه ، العقد باطل دون حاجة إلى العلم بذلك</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فإذا لم يتم الاتفاق ، فالعقد يعتبر صحيحا حتى يرفع من تقرير البطلان في مصلحته دعوى البطلان و يحصل على حكم بذلك ، إذن فالحكم هو الذي يبطل العقد في البطلان النسبي ( ملاحظة : غير ممكن للمحكمة أن تقضي بالبطلان النسبي من تلقاء نفسها</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">في النهاية يجب القول أن العقد الباطل بطلانا نسبيا لا يتقرر بطلانه بالاتفاق ( التراضي ) ، أو بحكم القضاء</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><u><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفصل الثاني : أثار تقرير البطلان</span></u></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فإذا تقرر بطلان العقد ( و كان البطلان مطلقا ) ، فقد تبين أن هذا لم يكن له وجود قانوني ، و لم يترتب عليه أثر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما إذا كان البطلان نسبيا ، فإن العقد يزول ، و ينعدم وجوده القانوني و يكون ذلك بأثر رجعي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إذن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فالقاعدة العامة : أنه متى تقرر بطلان العقد أعتبر كان لم يكن وزالت أثاره ، سوءا كان ذلك فيما بين المتعاقدين ، أو بالنسبة للغير</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن في بعض الحالات يعطي القانون أثار عريضة للعقد الباطل بوصفه واقعة مادية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">كما يعطي أثار جوهرية أو أصلية للعقد بإعتباره قائما حكما و ذلك لاستقرار المعاملات ( أو لحماية " الظاهر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ")</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الآثار العرضية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ليست هي الآثار المباشر التي قصد إليها المتعاقدين و لم تكن هي التي يتوقع</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أنها وقت التعاقد مثال ذلك التي تنتج عن عقد الزواج بين المحارم ، فهو عقد باطل ، إنما ينتج</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أثار عرضية كوجوب المهر ، بعد الدخول و العدة ، و ثبوت النسبة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">العقد الباطل للتدليس أو الإكراه يوجب التعويض على أساس المسؤولية التقصرية عن الفعل غير مشروع( و لا على أساس المسؤولية العقدية إذا أن العقد باطل ، لا أثر له ) و إذا كان يبدوا غريبا أن عقدا باطلا ، ليس له وجود قانوني ، ينتج مع ذلك أثر قانونيا ، فإن هذه الغرابة تزول إذا علمنا أن العقد الباطل في بعض الأحوال ينتج الأثر القانوني بإعتباره</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">واقعة مادية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن كعقد أو عمل قانوني لا ينتج أثره لأنه باطلا ليس له وجود قانوني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و لكنه كواقعة قانونية لها وجود فعلي ، قد ينتج بعض الآثار العرضية و في بعض الأحوال ينتج العقد الباطل أثارا جوهرية تترتب عليه بإعتباره عقدا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و بعض الفقهاء يأخذون بنظرية الخطأ عند تكوين العقد و أساس المسؤولية العقدية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما البعض الآخر من الفقهاء و بعد التشريعات فأخذ بنظريتا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">انتقاض العقد ، و تحول العقد - وهكذا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تنص المادة 104 من القانونالمدني أن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : " </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إذا كان العقد في شق منه باطلا أو قابلا للإبطال ، فهذا الشق وحده هو الذي يبطل ، إلا إذا تبين أن العقد ما كان ليتم بغير الشق الذي وقع باطلا ، أو قابلا للإبطال فيبطل العقد كله</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما المادة 105 فتنص أن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">" </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إذا كان العقد باطلا أو قابلا للإبطال وتورث فيه أركان عقد آخر فإن يكون صحيحا بإعتباره العقد الذي توفرت أركانه ، إذا تبين أن نية المتعاقدين كانت تنصرف إلى إبرام هذا العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2</span></b><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الآثار الجوهرية ( أو الأصلية ) للعقد الباطل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مثلا : الشركة الواقعة ، هي شركة تجارية باطلة لعدم احترام بعض الإجراءات</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">القسم الثــــاني : أحكام العقد</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بعد دراسة أركان العقد و شروط صحته في القسم الأول</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ندرس في القسم الثاني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أحكام العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">في الفرع الأول</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">نتكلم على قوة العقد الملزمة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">في الفرع الثاني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">نتكلم على جزاء الإخلال بقانون العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفرع الأول</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">قوة العقد الملزمة ( أو أثار العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> )</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إذا قام العقد صحيحا ترتبت عليه أثاره القانونية التي تقتصر على العاقدين فقط</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>: </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لأن احترام حرية الأفراد يقتضي أن تقتصر أثار العقد على طرفيه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فالعقد إذن نسبي في أثره على أن العقد ، إذا كان يقتصر في أثره على العاقدين ، فإنه يعتبر بينهما في حدود هذا الأثر ، بمثابة القانون ، بحيث يلتزمان بتنفيذه ، كما يلتزمان بتنفيذ القانون</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فيتعين أن ندرس في</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الباب الأول : نسبية أثر العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أو قوة العقد الملزمة بالنسبة للأشخاص</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و الباب الثاني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">القوة الملزمة للعقد من حيث الموضوع ( أو مدى أثر العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b><br /><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">البـــاب الأول : نسبية أثر العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أو : قوة العقد الملزمة بالنسبة للأشخاص</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">يهيمن على القوة الملزمة للعقد بالنسبة للأشخاص مبدأ نسبية أثر العقد ، يقضي بأن " أثر العقد يقتصر على طرفيه " بمعنى أن الالتزامات الناشئة و الحقوق المتولدة عنه لا تنصرف إلا إلى العاقدين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">( </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن نرى أن هذا المبدأ يحتمل استثناء فيما يتعلق بالحقوق المتولدة عن العقد و هكذا تنص المادة 113 من القانون المدني أن " لا يرتب العقد التزاما في ذمة ، و لكن يجوز أن يكسبه</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حقا</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يقضي بهذا المبدأ الاعتراف باستقلال الأفراد ، و ضرورة احترام حريتهم فالإثارة التي ينشئها العقد هي وليدة إرادة العاقدين دون غيرهما ، و لا يمكن من ثم ، أن تنصرف إلا إليهما ( أي للعاقدين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span></span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ملاحظة هامة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن لا يقصد بالعاقدين طرفا العقد وحدهما ،ليتقصر أثر العقد عليهما ، لأن الفرد بتعاقد لنفسه ،كذلك لوارثة ( أو خلفه العام ) ، فلا تقسيم المعاملات إذا انقضى أثر العقد ( حق أو التزام ) بوفاة الدائن أو المدين ، بل يتعين انتقاله إلى " خلفه العام</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و كذلك قد يتعلق العقد بشيء معين يملكه العاقد ، و لا يتصل بشخصه ، و تقتضي طبيعته أن ينتقل أثر العقد ، مع الشيء الذي يتعلق به ، إلى من ينتقل هذا الشيء إليه ، و الذي يسمى با " لخلف الخاص</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> "</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فأثر العقد ينصرف إلى العاقدين و من يمثلانه في إبرامه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و العاقد يمثل في تعاقده " خلفه العام " و قد يمثل " خلفه الخاص " ، و على ذلك ينصرف أثره إلى العقدين و إلى " الخلف العام " و قد ينصرف أيضا إلى " الخلف الخاص</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فإذا قلنا أن أثر العقد لا ينصرف إلى غير العاقدين ، فلا يعتبر " الخلف العام " ،و لا " الخلف الخاص " ، ( في حدود معينة ) ، من " الغير " اللذين لا ينصرف إليهم أثره</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><br /><div style="text-align: justify;"><span style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 21.3333px; font-weight: 700;"><br /></span></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفـــصل الأول : أثر العقد بالنسبة إلى العاقدين</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أنظر فيما يخص الخلف العام</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المادة 108 من القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فيما يخص الخلف الخاص</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">: </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">المادة 109 من القانون المدني</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><span style="color: red; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 21.3333px; font-weight: 700;"><br /></span></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفصل الثـــاني : أثار العقد بالنسبة للغير</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أنظر المادة : 114 التعهد عن الغير</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">116</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الاشتراط لمصلحة الغير</span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #99cc00; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">118</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الاشتراط لمصلحة الغير</span></b></div></b><br /><div style="text-align: justify;"><span style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 21.3333px; font-weight: 700;"><br /></span></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">البـــــاب الثــــاني : مدى أثر العقد أو : القوة الملزمة للعقد من حيث الموضوع</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">للعقد ( في حدود موضوعيه ) قوة ملزمة تساوي قوة القانون ، فيجب على كل عاقد تنفيذ الالتزامات التي ترتبت في ذمته بمقتضاه ، و إلا كان مسؤولا عن عدم تنفيذها فيتعين ، من ثم تحديد موضوع العقد أو مضمونه لنرى إلى أي حد يلتزم العاقدين بهذا المضمون و يتعين الجزاء الذي يترتب على إخلال أحد العاقدين بتنفيذ ما التزم به وفقا له</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و قد يقتضي تعيين مضمون العقد تفسيره</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفصل الأول : تفسير العــــقد</span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إن تفسير العقد يعني شرح و معنى نطاق العبارات الواردة فيه ، أن مهمة تفسير العقود</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">( </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">عند اختلاف الأطراف المتعاقدين ) ، تعود إلى السلطة القضائية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يتولى القاضي تفسير العقد ليصل إلى تحديد الالتزامات التي أنشأها عن طريق الكشف عن إرادة العاقدين و تطبيق نصوص القانون ، و يتعين على القاضي الذي عرض عليه النزاع بين العاقدين أن يبحث على الإرادة المشتركة للعاقدين للفصل في النزاع</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فإذا كانت عبارات العقد واضحة : يكون تفسيرها يسيرا إلى حد يمكن القول معه بأنه يمر غير ملحوظ ، بحيث لا يكون على القاضي سوى تطبيقه ، و أخذ العاقدين بحكمه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما إذا كانت عبارات العقد غير واضحة : تعين على القاضي تفسيرها عن طريق الكشف عن الإرادة المشتركة للعاقدين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فإذا قام لدى القاضي ، شك في التعرف على هذه الإرادة المشتركة ، فسر الشك لمصلحة المدين في غير عقود الإذعان - أين ( حسب المادة 112 يفسر الشك فيها لمصلحة المذعن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>) </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و على هذا يكون لتفسير العقد ، حالات ثلاث</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حالة العبارات الواضحة</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حالة العبارات الغير واضحة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">3- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حالة قيام شك في تبين الإرادة المشتركة للعاقدين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفصــــل الثــــاني : تحديد نطاق العقد</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بعد أن يفسر القاضي بنود العقد للكشف عن النية المشتركة للعاقدين ، ينتقل إلى تحديد النطاق (أو أثار ) العقد ، غير مكتف ، في هذا التحديد ، بما ورد فيه وفقا لتلك النية المشتركة ، بل يجاوزه إلى ما يعتبر من " مستلزماته " طبقا للقانون و العرف و العدالة و هذا حسب المادة 107 من القانون المدني التي تنص " يجب تنفيذ العقد طبقا لما أشتمل عليه و بحسن نية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و لا يقتصر العقد على إلزام المتعاقد بما ورد فيه فحسب ، بل يتناول أيضا ما هو من مستلزماته وفقا للقانون و العرف و العدالة ، بحسب طبيعة الالتزام</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">غير أنه إذا طرأت حوادث استثنائية عامة لم يكن في الوسع توقعها و ترتب على حدوثها أن تنفيذ الالتزام التعاقدي ، و أن لم يصبح مستحيلا ، صار مرهقا للمدين بحيث يهدده بخسارة فإذا جاز للقاضي تبعا للظروف و بعد مراعاة لمصلحة الطرفين أن يرد الالتزام المرهق إلى الحد المعقول، و يقع باطلا كل اتفاق على خلاف ذلك</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><br /><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفــــصل الثـــالث : مدى التزام العاقدين بتنفيذ العقد</span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حسب المادة </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">106</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">من القانون المدني تنص أن " العقد شريعة المتعاقدين فلا يجوز نقضه ، و لاتعديله إلا باتفاق الطرفين ، أو للأسباب التي يقررها القانون</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و تطبيقا للفقرة 1 للمادة107 "... يجب تنفيذ العقد لما أشتمل عليه و بحسن نية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>..."</span></b></b></div><b></b><span dir="RTL"></span><div style="text-align: justify;"><span dir="RTL"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">نلاحظ أن مبدأ حسن النية و مبدأ " العقد : شريعة المتعاقدين " من المبادىء الأساسية التي بنيا عليها تشريع العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></span></div><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن المشرع أورد إستثناءين على هذا المبدأ العام ، تقرر فيهما للمحكمة سلطة تعديل العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></span><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أولهما يتعلق بعقود اللاذعان ( المادة 110 ) و الشروط التعسفية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و ثانيهما تقضي به نظرية الظروف الطارئة ( المادة107 -3</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></b><br /><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفرع الثـــاني : جزاء الإخلال بالعقد</span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إذا نشأ العقد صحيحا ، يكون واجب التنفيذ ، بحيث يتعين على المدين أن ينفذ الالتزامات الناشئة عنه على الوجه المتفق عليه فيه ، و إلا كان للدائن أن يسأل المدين عن عدم تنفيذها ، و تقوم مسؤولية هذا الأخير عنه ، ما لم يثبت رجوعه إلى سبب أجنبي لا بد له فيه ، فيحكم عليه بتعويض الضرر الذي لحق الدائن نتيجة له</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فالمسؤولية العقدية هي جزاء الإخلال بتنفيذ التزام ناشئ عن العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكنها ليست جزاءه الوحيد إذا كان العقد الذي ولده ملزما للجانبين ، بل يضاف إليها ( في نطاقه ) جزاءات أخرى : مثلا إذا أخل أحد العاقدين ، في عقد ملزم للجانبين ، بالتزاماته ، جاز للعاقد الآخر أن يطلب فسخ العقد ، لتنحل الرابطة القانونية التي ولدها ، و يتخلص ، بانحلالها ، عن التزاماته</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">كما يجوز له أن رأى الأبناء ، رغم ذلك على العقد أن يكتفي بوقف تنفيذ التزاماته إلى أن يقوم العاقد الأخر بتنفيذ التزاماته ، بمقتضى الدفع بعدم التنفيذ الذي تقرر له إلى جانب الفسخ</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و هكذا نخصص</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #1f497d; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الباب الأول : للمسؤولية العقدية و هي المبادىء العامة في جزاء الإخلال بالعقد ( أي جزاء عام كل العقود</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #1f497d; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ثم : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #1f497d; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الباب الثاني : للفسخ و الدفع بعدم التنفيذ ( اللذين تتمثل فيهما القواعد الخاصة بالعقد الملزم للجانبين ) ( أي الفسخ هو جزاء خاص بالعقود الملزمة للجانبين و يقوم إلى المسؤولية العقدية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>.)</span></b></div></b><br /><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الباب الأول : المسؤولية العقدية</span></b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt; font-weight: bold;"></span><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , serif; font-size: 16pt; font-weight: bold;"></span><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">للدائن ، في القاعدة العامة ، أن يقتضي من المدين تنفيذ التزاماته عينا ، أو في عبارة أخرى ، على النحو المتفق عليه بينهما في العقد</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span> <span lang="AR-SA">و تقوم المسؤولية العقدية في حالة عدم تنفيذ الالتزام على النحو المتفق عليه و لو نفذ الالتزام جزئيا ، أو بعد الوقت المعين له ، أو على غير الوجه المحدد له</span></span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فالمسؤولية العقدية ، باختصار ، هي جزاء إخلال أحد العاقدين بالتزام ناشئ عن العقد الذي أبرمه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b0f0; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و عناصر المسؤولية العقدية هي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b0f0; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #c00000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #c00000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الخطأ :</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> من طرف المدين أو أن يكون عدم تنفيذ التزام المدين راجعا إلى أخطائه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2-</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #c00000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #c00000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الضرر</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> : الذي يصيب الدائن و الناجم عن إخلال المدين بالتزامه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">3-</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #c00000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #c00000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و علاقة السببية</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> بين الخطأ و الضرر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ملاحظة : لما كانت هذه العناصر ( أو الأركان ) الثلاثة هي بذاتها عناصر المسؤولية التقصيرية ، فإننا نقتصر ( في هذا الباب ) على ما يميز المسؤولية العقدية في هذه العناصر،( ونخلف دراسة كل ما هو مشترك بين نوعي المسؤولية المدنية إلى الجزء الثاني بالمسؤولية التقصيرية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><br /><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفصـــل الأول : الخطأ العقدي</span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #ffc000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تعريف:</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> الخطأ العقدي هو تنفيذ المدين لالتزامه الناشئ عن العقد على</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الوجه الوارد فيه .سواء كان عدم تنفيذه كليا أو حقيقيا أو جزئيا ( و يدخل في هذه الصورة الأخيرة : التأخر في تنفيذه)</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و حسب المادة 176 من القانون المدني أن " إذا استحال على المدين أن ينفذ الالتزام عينا حكم عليه بتعويض الضرر الناجم عن عدم تنفيذ التزامه ، ما لم يثبت أن استحالة التنفيذ نشأت عن سبب لا بد له فيه ، و يكون الحكم كذلك إذا تأخر المدين في تنفيذ التزامه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فالمدين الذي لا ينفذ الالتزام الذي رتبه العقد في ذمته يرتكب الخطأ ، لعدم تنفيذه للعقد الذي يعتبره بالنسبة له ، بمثابة القانون</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و أن محل الالتزام العقدي يكون تحقيق نتيجة أو بدل عناية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و لهذا فعدم تنفيذ الالتزام الذي يتكون منه خطأ العاقد يتخذ حسب طبيعة الالتزام صورتين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #00b0f0; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b0f0; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إما عدم تحقيق النتيجة</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b0f0; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #00b0f0; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b0f0; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أو القصور عن بذل العناية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #00b0f0; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و هكذا إذا كان الالتزام الذي ترتب بمقتضى العقد في ذمة المدين ، التزاما بتحقيق نتيجة ، يتوافر الخطأ في جانبه بمجرد عدم تحقيق هذه النتيجة لأنه أخل بالتعهد الذي أخذه في العقد على نفسه ، و لم ينجز ما التزم به وفقا له ( للالتزام</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و لا يجوز للمدين أن يقيم الدليل على انعدام الخطأ في جانبه ، لأنه هذا الخطأ وقع فعلا بعدم تنفيذه لالتزامه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما إذا كان الالتزام الذي ترتب بمقتضى العقد في ذمة المدين إلتزاما يبذل عناية ، لا يتوافر الخطأ في جانبه إلا إذا قصر عن العناية المطلوبة منه ( قانونا أو اتفاقا ) في اتخاذ الوسيلة التي تؤدي إلى الغاية التي أرادها العاقدين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فذلك القصور ( لا عدم تحقيق هذه الغاية ) هو عدم تنفيذ الالتزام الذي يتكون منه الخطأ</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لأن المدين يكون قد وفى بالتزامه إذا بذل القدر المطلوب من العناية ، و لو لم تتحقق تلك الغاية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و على ذلك لا يقوم خطأ المدين بمجرد عدم تحقيق الغاية لأن محل التزامه بذل هذه العناية ، و لا يظهر الخطأ إلا بتقدير سلوك المدين و مقارنته بسلوك " الشخص العادي " و هذا حسب المادة 172 التي تنص أن :" في الالتزام بعمل ، إذا كان المطلوب من المدين أن يحافظ على شيء ، أو أن يقوم بإرادته أو أن يتوخى الحيطة في تنفيذ التزام فإن المدين يكون قد وفى بالالتزام إذا بذل في تنفيذه من العناية كل ما يبذله الشخص العادي ، و لو لم يتحقق الغرض المقصود ، و هذا ما لم ينص القانون أو الاتفاق على خلاف ذلك</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و على كل حال يبقى المدين مسؤولا عن غشه أو خطئه الجسيم . ( أو بعبارة أخرى : يتكون خطأ المدين من الإهمال أو عدم الاحتياط</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ).</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #ffc000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #ffc000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فيما يخص جسامة الخطأ العقدي ،</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> يجب الملاحظة أن لما كان الخطأ العقدي هو الإخلال بتنفيذ الالتزام أو ، في عبارة أخرى ، عدم تنفيذه على الوجه المتفق عليه في العقد ، سواء كان عدم التنفيذ كليا ، أو جزئيا ( كالتنفيذ المتأخر و التنفيذ العيب ) فلا يكون للأسباب ، أو البواعث التي أدت إليه ، أو الظروف التي لابسته ، أية أهمية في تقدير وجوده ، طالما لم ينشأ سبب أجنبي لا بد للمدين فيه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فيما يخص إثبات الخطأ العقدي ، يجب التمييز بين ثلاثة مسائل</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1-</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إثبات وجود الالتزام : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">هذا الإثبات يقع على عاتق الدائن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2</span></b><b><span dir="LTR" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إثبات عدم التنفيذ العيني</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> : في هذه الحالة يجب على المدين أن يثبت قيامه بالتنفيذ</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">( </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن فبعض الحالات ، يجب على الدائن إثبات أن النتيجة لم تتحقق ( إذا كان الالتزام بتحقيق غاية ) أو أن المدين لم يبذل العناية التي فرضها العقد بإثبات الإهمال أو عدم الاحتياط من طرف المدين ( إذا كان الالتزام ببذل عناية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>).</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">3- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b050; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما علاقة السببية :</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> فتنحصر في أنه إذا أثبت الدائن وجود الالتزام و عدم تنفيذه قامت مسؤولية المدين و لا يتخلص منها إلا إذا ثبت " السبب الأجنبي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ".</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفصـــل الثـــاني : الضرر</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لقيام المسؤولية العقدية ، لا يكفي ثبوت خطأ في جانب المدين ، بل يجب أن ينجم عن هذا الخطأ ضرر في جانب الدائن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و للضرر نوعان : </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">* مادي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> * </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أو معنوي</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> ( أو أدبي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و كلاهما يجب التعويض عنه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ولا فرق بينهما من حيث الشروط التي يترتب عنها حق التعويض عن الضرر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن المشرع ، و في حالة معينة ،حدد الأشخاص اللذين لهم حق المطالبة بالتعويض عن الضرر المعنوي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فيما يخص التعويض عن الضرر يجب القول أن الدائن يستحق تعويضا عن الضرر الذي لحقه من عدم تنفيذ المدين لالتزامه كليا أو جزئيا ، أو من تأخره في التنفيذ</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">ويترتب عادة على الإخلال بتنفيذ الالتزام أضرار عديدة ، بعضها ترتيب و الأخرى بعيد</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و لا يمكن مبدئيا أن يسأل المدين عن تعويض جميع هذه الأضرار البعيدة التي ضعفت صلتها بالخطأ الذي أرتكبه المدين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بعبارة أخرى يتعين الوقوف عند الضرر الذي ينتج مباشرة عن الإخلال المدين بالتزامه ، أو ما يسمى </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #ffc000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">" بالضرر المباشر " :</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> و هو ما يكون " نتيجة طبيعية لعدم الوفاء بالالتزام أو للتأخير في الوفاء به " ( أي الضرر الذي " يرتبط بالخطأ بعلاقة السببية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>" )</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #ffc000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #ffc000; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما الضرر الغير المباشر</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"> فينجم ، في الواقع عن خطأ الدائن الذي كان في وسعه أن يبذل جهده معقول ، ولكنه لم يبذله ، ومن ثم لا يعتبر المدين مسؤولا عنه ، لعدم توفير علاقة سببية بينه و بين خطأ المدين</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #00b0f0; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #00b0f0; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">في القاعدة العامة يجب القول بأن المدين ، في المسؤولية العقدية ، لا يلتزم بتعويض كل الضرر المباشر </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">، و يتعين التمييز في حدود الضرر المباشر بين " المتوقع " و " غير المتوقع " ( ما عد إذا أرتكب المدين غشا أو خطأ جسيما</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ).</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يقتصر التزامه المدين على تعويض الضرر الذي يتوقعه ، وقت التعاقد " الشخص العادي " حسب المعيار المادي ، و ليس المعيار الذاتي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>".</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما إثبات الضرر فيقع مبدئيا على الدائن و لكن يجوز للمدين أن يتخلص من الحكم عليه إذا أثبت العكس أي أن الدائن لم يلحقه أي ضرر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><br /><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div><div style="text-align: justify;"><b style="color: #3a3536; font-family: "Simplified Arabic", serif; font-size: 16pt;"><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">الفصـــــل الثــــالث : علاقــــــة السببيــــــــة</span></b></div><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لا يكفي ( ليسأل المدين عن عدم تنفيذ التزامه العقدي ) أن يثبت خطأ في جانبه ، و ضرر لحق الدائن ، بل يجب أن يكون هذا الضرر نتيجة لذلك الخطأ ( أو بعبارة أخرى : يجب أن يكون الخطأ سبب الضرر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></b></div><b></b><b></b><br /><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">أما إذا وقع خطأ في المدين ، و لحق ضرر بالدائن ، فدون أن ذلك الخطأ هو السبب في الضرر ـ فلا تقوم المسؤولية العقدية ـ</span></b></b></div><b></b><b></b><div style="text-align: justify;"><b><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">-</span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">فعلاقة السببية هي الركن الثالث في المسؤولية العقدية ( بل فالمسؤولية المدنية عموما عقدية أو تقصيرية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>)</span></b></b><br /><b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></b></div><b></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">1- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">إثبات العلاقة السببية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">تقوم مسؤولية المدين متى ثبت عنصرا الخطأ و الضرر</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يجب عليه ، ليتخلص من هذه المسؤولية ، أن ينفي علاقة السببية بينهما ، بإقامة الدليل على أن الضرر الذي لحق الدائن لا يرجع لخطئه ، بل إلى سبب أجنبي عنه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">و يعبر الفقه عن ذلك بأن علاقة السببية مفروضة أو مفترضة فلا يكلف الدائن بإثباته</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b><br /><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><br /></span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">2- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">نفي علاقة السببية</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> :</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لا يستطيع المدين أن ينفي علاقة السببية إلا بإثبات السبب الأجنبي : و يقصد به كل أمر غير منسوب إليه ( إلى المدين ) أدى إلى حدوث الضرر الذي لحق الدائن ( و يختلف من ثم عن انعدام الخطأ ) و أهم صورة هي القوة القاهرة أو الحادث الفجائي أو فعل الدائن ، أو فعل الغير يكفي لانعدام الخطأ ، أن يتفق سلوك المدين مع سلوك الرجل العادي</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">حين يجب لقيام السبب الأجنبي أن يستحيل على الرجل العادي أن يسلك سبيلا آخر ، غير الذي سلكه المدين ، ( يقصد بالسبب الأجنبي كل أمر غير منسوب إلى المدين أدى إلى حدوث الضرر الذي لحق الدائن</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> </span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">لكن لا يكفي للمدين ليتخلص من المسؤولية أن يثبت انعدام الخطأ في جانبه (أو من طرفه) ، لأن عدم تنفيذ الالتزام هو الخطأ ذاته</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></b></div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">- </span></b><b><span lang="AR-SA" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">بعبارة أخرى ، القاعدة هي : أنه في حالة عدم تنفيذ قوة قاهرة ، أو حادث فجائيا ، أدى إلى استحالة تنفيذه</span></b><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" style="color: #3a3536; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></b></div></b><br /><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background: white; direction: rtl; line-height: normal; text-align: justify; unicode-bidi: embed;"><br /></div><div align="center" class="MsoNormal" dir="RTL" style="background: white; direction: rtl; line-height: normal; text-align: justify; unicode-bidi: embed;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">انتهى بحمد الله تلخيص مقياس الالتزامات<o:p></o:p></span></b></div><div align="center" class="MsoNormal" dir="RTL" style="background: white; direction: rtl; line-height: normal; text-align: justify; unicode-bidi: embed;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">مع دعائكم الخالص : انتقاء وترتيب الاستاذ عبد الحفيظ<o:p></o:p></span></b></div><div align="center" class="MsoNormal" dir="RTL" style="background: white; direction: rtl; line-height: normal; text-align: justify; unicode-bidi: embed;"><b><span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;">للموضوع مراجع</span></b><b><span dir="LTR" style="color: red; font-family: "simplified arabic" , "serif"; font-size: 16.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; text-align: justify; unicode-bidi: embed;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-15205085624878585462019-12-27T11:58:00.000-08:002021-10-16T07:32:32.349-07:00مبـدأ الشرعيــة في قانون العقوبات<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga1cNhqROvKFplZNUAbzIUtZ8vfBNvuCrEHvVZ0wrPxpLRmpjU_6QhTFOU7Ek704gmpBRAA68umfts-zkbSyiGhTCGSfVDsPYk55L_sC_T3MPAdDtx70h8SXfv5rFwBoIR4CmQoXnpuLY/s1600/h9o9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga1cNhqROvKFplZNUAbzIUtZ8vfBNvuCrEHvVZ0wrPxpLRmpjU_6QhTFOU7Ek704gmpBRAA68umfts-zkbSyiGhTCGSfVDsPYk55L_sC_T3MPAdDtx70h8SXfv5rFwBoIR4CmQoXnpuLY/s400/h9o9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">مبـدأ الشرعيــة في قانون العقوبات</td></tr></tbody></table><br /></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b style="color: #e06666; font-family: "Courier New", Courier, monospace; font-size: 16pt;">خطة البحث</b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="color: #e06666; font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 16pt; line-height: 115%;">مقدمة</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">المبحث الأول : </span><span style="color: #0b5394;">مفهـــوم مبـــدأ الشرعيــة </span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">المطلب الأول</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">: </span><span style="color: #0b5394;">نشأة مبدأ الشرعية وتطوره </span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرع الأول : </span><span style="color: #0b5394;">مبدأ الشرعية في الشريعة الإسلامية</span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرع الثاني : </span><span style="color: #0b5394;">مبــدأ الشرعيــة فـي أوروبــا </span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرع الثالث : </span><span style="color: #0b5394;">مبدأ الشرعية في الدستور وقانون العقوبات الجزائريين</span></span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">المطلب الثاني</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;"> : </span><span style="color: #0b5394;">تعريــف مبــــدأ الشرعيــة</span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرعالأول : </span><span style="color: #0b5394;">الدعامة الدستورية لمبدأ الشرعية الجزائية</span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرع الثاني : </span><span style="color: #0b5394;">الدعامة السياسية لمبدا الشرعية الجزائية</span></span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">المبحث الثاني : </span><span style="color: #0b5394;">أهميــة مبــدأ الشرعيــة ونتائجـه </span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">المطلب الأول </span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">: </span><span style="color: #0b5394;">أهمية مبدأ الشرعية الجزائية </span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرع الأول : </span><span style="color: #0b5394;">ضمان الحقوق و الحريات الفردية في إطار النظام الاجتماعي</span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرع الثاني : </span><span style="color: #0b5394;">وضــع حــدود التجريــم </span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرع الثالث : </span><span style="color: #0b5394;">وضـــع حــدي العقوبـــة </span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرع الرابع :</span><span style="color: #0b5394;">احترام القاضي لمبدأ الفصل بين السلطات </span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرع الخامس : </span><span style="color: #0b5394;">تناسب العقوبة مع جسامة الجريمة </span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">المطلب الثاني </span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">: </span><span style="color: #0b5394;">نتائــج مبـــدأ الشرعيــة</span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرع الأول :</span><span style="color: #0b5394;">اعتبار التشريع هو المصدر الوحيد للتجريم و العقاب</span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرع الثاني : </span><span style="color: #0b5394;">التفسيــر الضيــق للنــص الجزائـــي </span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرع الثالث : </span><span style="color: #0b5394;">حظــــر القيـــــاس</span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرع الرابع : </span><span style="color: #0b5394;">حظر تطبيق نصوص التجريم و العقاب بأثر رجعي</span></span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 16pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 16pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span style="color: #e06666;">الخاتمة .</span></b><o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span lang="EN-CA" style="font-size: 16.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-CA; mso-bidi-language: AR-DZ;"> </span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 16pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 16pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666; font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b>مقدمة<o:p></o:p></b></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br /></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt;">سادت البشرية فترة طويلة من الزمن كانت مشيئة الحاكم وإرادته هي القانون ،إزاء حكم مطلق</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">وحكام وملوك مستبدين يزعمون أن إرادتهم مستمدة من إرادة هللا ،فهم يحتكرون لأنفسهم السيادة المطلقة </span><span style="font-size: 14pt;">على أفراد الجماعات التي يحكمونها ، فيفصلون في نزاعاتهم الجنائية والمدنية كما يهووا ويشاءوادون </span><span style="font-size: 14pt;">الالتزام بأية قاعدة ثابتة </span><span style="font-size: 14pt;">وهؤلاء الحكام يتحكمون في تحديد الجرائم وتعيين عقوباتها ،ويعتبرون الفعل جريمة ولو لم يكن قد </span><span style="font-size: 14pt;">نص على تجريمه ،ويعاقبون بأية عقوبة حتى ولو لم يكن منصوصا عليها </span><span style="font-size: 14pt;">وفي ظل هذا النظام الاستبدادي الممارس من قبل الحكام والملوك تجاه الافراد لم يكن من الممكن </span><span style="font-size: 14pt;">صيانة حقوق الافراد وحرياتهم، أو وضع حد لهاته السلطة المستبدة ،حيث لم يكن الوقت مواتيا لظهور </span><span style="font-size: 14pt;">مبدأ يعبر عن سيادة القانون ولكن بتناقص الطغيان والاستبداد وظهور الدولة القانونية بمفهومها الحديث </span><span style="font-size: 14pt;">اخذ مبدأ الشرعية في البروز كمبدأ يعبر عن حرية الافراد في ممارسة حقوقهم ،وتدعيما لديمقراطية </span><span style="font-size: 14pt;">الحكم وتعبيرا عن مبدأ الفصل بين السلطات وذلك بعد أن انهارت الانظمة القديمة التي كانت ال تفرق </span><span style="font-size: 14pt;">بين إرادة الحاكم والقانون .فماهو مفهوم مبدأ الشرعية؟ و ما هي ضوابطه و استثناءاته ؟</span></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt;">حيث ولمعالجة هذه الاشكاليةتطرقنا في بحثنا الى اتباع المنهج الوصفي الاستقرائي </span><span style="font-size: 14pt;">قسمنا بحثنا الى مبحثين :</span></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify;"><span style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt;"><span style="color: #e06666;">المبحث الأول : </span><span style="color: #0b5394;">مفهـــوم مبـــدأ الشرعيــة</span></span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt;"><span style="color: #e06666;">المبحث الثاني : </span><span style="color: #0b5394;">أهميــة مبــدأ الشرعيــة ونتائجـه </span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify;"><br /></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span style="color: #e06666;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">المطلب الأول</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">:</span></span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;"> </span><span style="color: #0b5394;"> نشأة مبدأ الشرعية وتطوره </span></span><span style="color: #0b5394; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">لمبدأ شرعية الجرائم والعقوبات جذور تاريخية بعيدة،وهو احد مبادئ التشريع الجنائي الاسلامي إذورد النص عليه في القران الكريم وتضمنته السنة النبوية الشريفة ،واعترفت به الاصولية في الفقهالاسلامي، وقد جاء النص عليه في وثيقة العهد</span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">(الماجيكارتا ) </span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"> في انجلترا سنة 1216كما تضمنه</span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">إعلان الحقوق الامريكي الصادر في مقاطعة فيلادلفيا سنة1774قبيل سنوات من اندلاع الثورة الفرنسية،وعرف مع هذه الاخيرة قفزة نوعية بعدد أن تبناه رجال الثورة وأعطوه صياغة واضحة ومحددة في إعلان حقوق الانسان والمواطن الصادر سنة 1789 أبدت القوانين بعد ذلك إلى الاخذ به فنص عليه دستور الجمهورية الفرنسية بعد سقوط الملكية سنة 1783 في المادة 14 وأعيد النص عليه في قانون نابليون وانتشر بعد ذلك المبدأ ونصت عليه دساتير الدول وقوانينها العقابية وأيدته المؤتمرات الدولية وتبنته منظمة الامم المتحدة في إعلان حقوق الانسان الصادر في 10/12/1984في المادة 11منه.<o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">الفرع الأول </span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">: </span><span style="color: #0b5394;">مبدأ الشرعية في الشريعة الإسلامية</span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">عرفت الشريعة الإسلامية هذا المبدأ منذ ما يزيد عن أربعة عشرة قرنا،والأدلة فيها على تقرير المبدأ كثيرة سواء في نصوصها الأصلية او قواعدها العامة ،فكلها قاطعة في أن لا جريمة إلا بعد بيان ولا عقوبة إلا بعد إنذار وان الله لا يأخذ الناس بعقاب إلا بعد أن يبين لهم وينذرهم , ومن النصوص القرآنية الدالة على ذلك قوله تعالى {وما كنا معذبين حتى نبعث رسولا}(الاسراء 15),وبالتالي حكمته سبحانه وتعالى قضت بان الله تعالى لا يعاقب احد من عباده إلا إذا غ رسالته إليه وانذره بسوء العاقبة إن خالف،وبحسن العاقبة إن أطاع ولم يخالف. </span><span style="font-size: 14pt;">ومن القواعد الأساسية في الشريعة الإسلامية انه "لا حكم لأفعال العقلاء قبل ورود النص ". وهناك قاعدة أساسية أخرى تقضي بان الأصل في الأشياء الإباحة "أي أن كل فعل او ترك مباح أصلا، بالإباحة الأصلية أما إذا لم يرد نص يقضي بذلك فلا مسؤولية ولا عقاب على الفاعل او التارك.</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;">و تقسم الجرائم في الشريعة الإسلامية إلى أقسام ثلاثة هي :<o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="color: #38761d; font-size: 14pt; line-height: 115%;">أولا</span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #38761d;">: </span><span style="color: #b45f06;">جرائــــم الحــــدود</span></span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #38761d; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">هي الجرائم التي حددت بنص شرعي من القران والسنة ووضعت لها عقوبات مقدرة حقا الله تعالى </span><span style="font-size: 14pt;">حددتها الشريعة بنوعها ومقدارها ّ </span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">ولكونها حق الله تعالى فإنها لا تقبل الإسقاط لا من الأفرادولا من الجماعة وهذه الجرائم هي الزنا , القدف, وشرب الخمر, السرقة ,البغي , الردة.</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="color: #38761d; font-size: 14pt; line-height: 115%;">ثانيا:</span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #b45f06;">جرائـــم القصـــاص والديــة</span><span style="color: #38761d;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">وهي حق للأفراد , و من ثم كان للمجني عليه او وليه العفو لهاته الجرائم عقوبات محددة النوع </span><span style="font-size: 14pt;">عن العقوبة لأنها حقه , أما ولي الأمر فليس له ان يسقط عقوبة القصاص او الدية او يعفوا عن احدهما لأنه لا يملك اسقاط حقوق الله او الأفراد .</span><span style="font-size: 14pt;"> </span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="color: #38761d; font-size: 14pt; line-height: 115%;">ثالثا</span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #38761d;">: </span><span style="color: #b45f06;">جرائم التعزير</span><span style="color: #38761d;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">عرف الفقهاء التعزير بأنه تأديب على ذنوب لم تشرع فيها الحدود , وبالتالي فان جرائم التعزير ترك أمر تحديدها لولي الأمر او القاضي بما يتلاءم . </span><span style="font-size: 14pt;">ولعل أهم ما يترتب على التفرقة بين طوائف الجرائم السابقة هو أن</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">سلطة القاضي مقيدة في شأن ّ الطائفتين الأولى والثانية(جرائم الحدود و القصاص)بينما يتمتع القاضي بسلطة تقديرية</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">واسعة فيما يتعلقبجرائم الطائفة الثالثة (جرائم التعزير).</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">الفرع الثاني :</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #0b5394;">مبــدأ الشرعيــة فـي أوروبــا</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">لقد كان المبدأ تتويجا لكفاح إنساني طويل ضد استبداد الحكام وتعسف القضاةوثمرة يانعة لجهودالمفكرين والمصلحين,</span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">الذين كرسوا </span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">جهودهم من اجل وضع حد لتحكم القضاة واستبداده في التجريم ّ و العقاب ,وكان الفيلسوف الفرنسي مونتيسكيو أول من دعا إلى الشرعية في كتابه "روح القوانين" سنة 1748حيث انتقد قسوة العقوبات و دعا إلى ضمان حرية المواطن ومساواته أمام القانون, وطالب باعتدالالعقوبات وعدالتها ووجوب الحكم بها من قبل سلطة قضائية مستقلة عن السلطة التنفيذية وبمقتضىنصوص قانونية صريحة. </span><span style="font-size: 14pt;">في عهد الملك جون حينما أعلن بيد أن هناك من يرى إن الالتزام بمبدأ الشرعية قد ساد عام 1215 </span><span style="font-size: 14pt;">في المادة 29 من العهد الأعظم انه لايمكن توقيع عقوبة مدا على شخص حدر إلا إذا سبقها محاكمة قانونيةوطبقا لقانون البلاد.</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br /></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">ويضيفون أن المبدأ انتقلبعد ذلك إلى أمريكا ويقررون انه لم ينتشر في أوروبا حتى ّعام 1764 بعدما نادى به العلامةبيكاريافي كتابه "الجرائم و العقوبات " معتمدا فلسفة روسووبالخصوص نظرية العقد الاجتماعيمؤكدا بان القانون وحده الذي يحدد العقوبات المتناسبة مع الجرائموان سلطة التحديد هذه يملكها المشرع وحده الذي يجمع أفراد المجتمع بحكم العقد الاجتماعي حيث قال بيكاريا في كتابه "العمدة" "إذا لم تكن القوانين ثابتة ومدونة , وإذا كان من حق القاضي وحدده أن يقرر بانالفعل ضد القانون او مطابق له , وإذا كانت قاعدة الصواب والخطأ التدي يجدب أن توجده أفعال الشخصالجاهل والشخص المثقف وهي بالنسبة للقاضي موضوع عمل بسيط فالمواطن يصبح عبدا للقضاة لذا فان القوانين وحدها هي التي يجب أن تقرر العقوبات للجرائم ويمكن إسناد سلطة وضع هذه القوانين إلى المشرع فقط , والذي يمثل الجماعة المتضامنة المثقفة بمقتضى العقد الاجتماعي وليسللقاضي الذي هو جزء من الجماعة أن يضيف أي زيادة على العقوبة المقررة مسبقا للمجرم المواطن , برغم الحرص على المنفعة العامة أما "فيورباخ" فقد أضفى طابعا علميا على الغرض من العقوبة وفقا لنظريته في الإكراه النفسي حيث يرى أن وظيفة العقوبة هي أن تخلق لدى الأفراد بواعث مضادة للبواعث الإجرامية فأما تتوازن معها او تفوقها فتصرفهم عن الإجرام </span><span style="font-size: 14pt;">وقد تأكد هذا المبدأ في إعلان حقوق الإنسان المواطن سنة 1789حيث نصت المادة 5 منه على أنه لا يمنع الفرد من إتيان ما هو غير محظور بنص القانون و المادة</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">8 منه على انه لا يجوز معاقبة شخص إلا طبقا لقانون محدد وصادر قبل ارتكاب الفعل. </span><span style="font-size: 14pt;">ومنذ ذلكودخل هذا المبدأ إلى المجال التشريعي ثم أكده الإعلان العالمي لحقوق الإنسان سنة1984 الحين التزمت الدول الديمقراطية بالنص على هذا المبدأ في دساتيرها وقوانينها العقابية وأيدته المؤتمرات الدولية.</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">الفرع الثالث</span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;"> : </span><span style="color: #0b5394;">مبدأ الشرعية في الدستور وقانون العقوبات الجزائريين</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">جاء النص على مبدأ الشرعية الجزائية في القانون الجزائري من خلال الدساتير المختلفة التي عرفتهاالبلاد بدءا بدستور1963 ثم دستور1989 ثم دستور 1996 وسنفصل في هذه الامور خلال التعرض لمبدأ الشرعية في اطار الدستور الجزائري . </span><span style="font-size: 14pt;">كما أن هذا المبدأ قد تناولته القوانين التشريعية المختلفة و التي تنظم الدعوى العمومية وتحكم الجرائم و العقوبات كما سيأتي بيان ذلك من خلال دراسة المبدأ في قانون العقوبات الجزائري .</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br /></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="color: #38761d; font-size: 14pt; line-height: 115%;">أولا:</span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #b45f06;">المبــدأ فــي الدستــور الجزائـري</span><span style="color: #38761d;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">وذلك في عدة نصوص ورد النص على مبدأ شرعية الجرائم والعقوبات في دستورعام1996 </span><span style="font-size: 14pt;">وأكد على ضرورة احترامها ومنها نص المادة 29 التي تم تعديلها في التعديل الدستوري لسنة 2016 أصبحت 32 ونصت هده المادة على أن كل المواطنين سواسية امام القانون والمقصود بهاذه المادة أن المشرع بمجرد نصهعلى عقوبة </span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">معينة فان هاته تصبح قابلة للتطبيق على كافةالأفراد الذين ارتكبوا الفعل الذي قررت من اجله العقوبة وبالتالي فلا يمكن أن تختلف العقوبة باختلاف أقدار الأفراد والطبقة الاجتماعية التدي ينتمون إليها </span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">, وما نصت عليه المادة 40 في دستور 1996 و التي تم تغييرها في التعديل الدستوري لسنة 2016الى المادة 47 من ان تضمن الدولة عدم انتهاك حرمة المسكن ،فلا تفتيش إلا بمقتضى القانون وفي إطار احترامه ولا تفتيش إلا بأمر مكتوب صادر عن السلطة القضائية المختصة حسب المادة لا يمكن انتهاك حرمة المنزل او تفتيشه إلا بقانون وفي حدود متمثلة في وجوب احترام ذلك المسكن بمن فيه ولذلك نص ق.إ.ج في هذا الصدد على أن التفتيش لا يمكن أن يكون بعدد الساعة الثامنةليلا او قبل الساعة الخامسة صباحا,وان يكون التفتيش بعد استظهار الإذن به وهذا الأخير يجدب أن يكدون صادرا عن سلطة قضائية مختصة ، كما نصت المادة 45 في دستور 1996 و التي تم تغييرها في التعديل الدستوري لسنة 2016 وأصبحت المادة 56 ،على ان كل شخص يعتبر بريئا حتى تثبت جهة قضائية نظامية إدانته،مع محاكمة عادلة تؤمن له الضمانات اللازمة للدفاع عن نفسه .</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="color: #38761d; font-size: 14pt; line-height: 115%;">ثانيا: </span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #b45f06;">في قانــون العقــوبات الجزائـري</span><span style="color: #38761d;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">نصت اغلب القوانين العقابية للدول فدي العالم على مبدأ شرعية الجرائم والعقوبات ولعدل مدن بينهاالجزائر ، فمن خلال نص المادة 01 فلا جريمة ولا عقوبة ولا تدابير امدن بغير قانونوتنص هذه المادة صراحة على مبدأ الشرعية حيث انه لا يمكن تجريم فعل او معاقبة شخص على ارتكابه إلا إذا كان ذلك الفعل منصوص عليه ضمن الأفعال غير المشروعة، حتى يصبح لمعاقبة فاعله تبرير منطقي . </span><span style="font-size: 14pt;">ويشمل مبدأ الشرعية أيضا التدابير الأمنية والتي ظهرت نتيجة الإصلاحات كبديل للعقوبات التي أصبحت عاجزة عن ردع المجرم ،فلا يمكن توقيع التدابير الأمنية ما لم ينص عليها صراحة. </span><span style="font-size: 14pt;">ولا يسري قانون العقوبات على الماضي إلا ما كان منه اقل شدة ، فتنص هاته المادة-2على </span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">عدم رجعية القوانين وهو الأصل العام حيث لا يمكن معاقبة شخص على فعل كان مباحا ثم صدر قانون يقضي بتجريمه، والاستثناء الوارد على هاته القاعدة هو رجعية القوانين أي سريانها على وقائع وقعدت قبل نفاذها،ولكن يشترط أن تكون هاته القوانين اقل شدة أي في صالح المتهم. </span><span style="font-size: 14pt;">واما المادة3 فقد نصت على ان</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">يطبق قانون العقوبات على كافة الجرائم التدي ترتكب على أراضيالجمهورية كما يطبق على الجرائم التي ترتكب في الخارج إذا كانت تدخل في اختصاص المحاكمالجزائية طبقا لقانون الإجراءات الجزائية.</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br /><a name='more'></a></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">المطلب الثاني</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;"> : </span><span style="color: #0b5394;">تعريــف مبــــدأ الشرعيــة</span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">يقصد بمبدأ الشرعية حصر الجرائم والعقوبات في نصوص القانون المكتوب ،وذلك بتحديد الأفعال التي تعد جرائم وبيان أركانها من جهة ،وفرض العقوبات المقررة لها ونوعها ومدتها من جهة أخرى ،وعلى القاضي تطبيق ما يضعه المشرع من قواعد تشريعيةوقد صيغ هذا المبدأ بعبارة موجزة "لا جريمة ولا عقوبة او تدابير امن بغير قانون "تضمنتها المادة الأولى من قانون العقوبات الجزائري ويعتبر مبدأ الشرعية مبدأ دستوريا يكفل الحماية للحقوق والحريات الفردية وذلك بألا يفر الجاني من الجزاء وان لا يدان البريء حيث تنص المادة 46 من دستور 1996 التي تم تغيرها في تعديل دستوري لسنة 2016 أصبحت 58 "لا إدانة إلا بمقتضى قانون صادر قبل ارتكاب الفعل المجرم وبالتالي فلا يملك القاضي أن يعاقب على فعل لم يجرمه المشرع ولا أن ينطق بعقوبة غير منصوص عليها في القانون.ولئن كان مبدأ الشرعية موجها بصفة أساسية إلى السلطة القضائية على اعتبار انه من الناحية التاريخية كرد فعل على مظاهر التحكم والسلطة شبه المطلقة التي يتمتع بها القضاة آنذاك إلا أن هذا المبدأ يخاطب في حقيقته السلطات الثلاث التشريعية،التنفيذية والقضائية ، و عليه سنتعرض لتعريف مبدأ الشرعية الجزائية من خلال دراسة </span><span lang="EN-CA" style="font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-CA; mso-bidi-font-family: Arial;"><o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span style="color: #e06666;">الفرع الأول : </span><span style="color: #0b5394;">الدعامة الدستورية لمبدأ الشرعية الجزائية</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></b></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><b><span style="color: #e06666;">الفرع الثاني :</span><span style="color: #0b5394;"> الدعامة السياسية لمبدا الشرعية الجزائية</span></b></span><span lang="EN-CA" style="font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-CA; mso-bidi-font-family: Arial;"><span style="color: #0b5394;"><o:p></o:p></span></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br /></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span style="color: #e06666;">الفرع الأول : </span><span style="color: #0b5394;">الدعامة الدستورية لمبدأ الشرعية الجزائية</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></b></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">فمبدأ الشرعية يقيد السلطة التشريعية وذلك يكون عن طريق إلزامها بتجريم الأفعال بمقتضى نصوص مفصلة تبين منهاعلى نحو كاف وعلى وجه الدقة كافة الأركان والعناصر اللازمة لقيام ّالجريمة وبالتالي عدم اللجوء إلى استخدام القوالب الحرة في التجريم ، تلك التي لا يحدد فيها بالدقة المطلوبة أركان و عناصر الجريمة . </span><span style="font-size: 14pt;">كما أن مبدأ ه ة يقيد السلطة التنفيذية فلا تملك ذه الأخيرة سلطة التجريم والعقاب إلا في الحدود ّ الشرعي القانونية المرخص لها بها فلا تملك أن تجرم فعلا وتعاقب عليه إلا بمقتضى ما هو معترف لها من سلطة</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">إصدار التشريعيات لّ سلطة رئيس الدولة المخولة له بمقتضى الدستور او عن طريق اللوائح حيث خو له القانون سلطة تشريعية استثنايةو محددة و لكن هذا لم يمنع القول من أن التفويض التشريعي الممنوح ّ ة ومحد ّ ثنائي للسلطة التنفيذية في مجال إنشاء الجرائم والعقوبات هو أمر غير مرغوب فيه, غني عن البيان ما يرتبه مبدأ الشرعية من قيود في مواجهة السلطة القضائية ،بل إن هذه الأخيرة هي المعنية في المقام الأول في مجال تطبيق هذا المبدأ ّفلا يجوز للقاضي أن يحكم بعقوبة تتجاوز في مقدارها الحد الأقصى للعقوبة كما هو منصوص عليها في القانون , كما لا يجوز كذلك أن يحكم القضاءبعقوبة تقل في مقدارها عن الحد الادنى المنصوص عليه قانونيا متى كانت المحكمة لم تبين في حكمها توافر</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">ظرف قضائي مخفف في جانب المحكوم عليه.</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br /></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">الفرع الثاني : </span><span style="color: #0b5394;">الدعامة السياسية لمبدا الشرعية الجزائية</span></span><span lang="EN-CA" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">أما الدعامة الثنائية فمنشؤها اعتبارات سياسية انبثقت في أوروبا في بداية القرن 18 وساد في نهايتة</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">وفي خلال القرن19على إثر ظهور الفكر الليبرالي فقد كان القضاة يملكون سلطة تشريعية حقيقية </span><span style="font-size: 14pt;">في مجال التجريم و العقاب , حيث كان مرد قانون العقوبات إلى ضمير القاضي وغالبا ما تختلف العقوبات باختلاف الوضع الاجتماعي للشخص. وكان لظهور المذهب الليبرالي واستلام الطبقة البرجوازية للسلطة ّالسياسية أثر في انتزاع سلطة التجريم والعقاب من قبضة القضاة وإناطتها بممثلي الأمة تحقيقا لفكرة سيادة الأمة وإعلاء لكلمة الحرية الفردية. </span><span style="font-size: 14pt;">لذلك فالمبدأ المتقدم هو ربيب الفكر الليبرالي ،وكان من نتائجه عدم قابلية العرف لأن يكدون مصدرا للتجريم والعقاب ،لأنه خلق القاضي(السوابق القضائية)وهي سلطة جردت منه .إلا أن التخفيف من غلوائه بدأ يعمل عمله كلما كان ذلك ضمانا لمصلحة الفرد و حريته ، اذا يجوز تطبيق القياس والعرف وتطبيق القانون الجنائي بأثر رجعي.والمصلحة الفردية ليست هي المبرر الوحيد لعدم التقيد بحرفية المبدأ بدل إن المصلحة العامة هي الأخرى تكون من باب أولى مبرر لعدم التقيد به غالبا ما تعتمد التشريعات الوطنية نصوصا مطاطة , من ذلك عبارات التدليس , ضد المصلحة العامة , ضد اللباقة و الحشمة بصورة منافية لآداب المجتمع .</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br /></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">الغراء قد عرفت هذا المبدأ منذ ما يزيدونشير الى انه وكما سيتقدم شرحه الى أن الشريعة الاسلامية عن 14 قرنا من خلال نصوص متعددة وردت في القران الكريم كقوله تعالى {وما كنا معذبين حتى نبعث رسولا } (الاسراء15) وأحاديث نبوية شريفة تؤكده،وأقوال فقهاء الشريعة الاسلامية وقواعدها العامة ومن أمثلة هذه الأخيرة إن الأصل في الأشياء الإباحة , وانه لا حكم لأفعال العقلاء قبل ورود النص . </span><span style="font-size: 14pt;">ومما تجدر الإشارة إليه أن التشريع الجنائي الإسلامي لا يسري بأثر رجعي وهذا واضح من خلال</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">قوله سبحانه وتعالى{عفا الله عما سلف, ومن عاد فينتقم الله منه} (المائدة95)</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span style="color: #e06666;">المبحث الثاني : </span><span style="color: #0b5394;">أهميــة مبــدأ الشرعيــة ونتائجـه</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></b></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">يعتبر مبدأ الشرعية احدد أهدم الأعمدة التدي تقوم عليها الدولة الديمقراطية فهو يضمن حمايدة حقوق </span><span style="font-size: 14pt;">الأفراد وحرياتهم من أي تعسف من قبل الحكام او القضاة من جهة، ويكفل من جهة أخرى حماية المجتمععن طريق معاقبة الجناة و هذا هو المفهوم الضيق لمدلول مبدأ الشرعية الجزائية. </span><span style="font-size: 14pt;">ويترتب على تطبيق هذا المبدأ عدة نتائج مهمة وهذا ما سنوضحه من خلال المطلبين التالين:</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">المطلب الأول </span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">: </span><span style="color: #0b5394;">أهمية مبدأ الشرعية الجزائية</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">المطلب الثاني </span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">: </span><span style="color: #0b5394;">نتائــج مبـــدأ الشرعيــة</span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666; font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><br /></b></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><b><span style="color: #e06666;">المطلب الأول </span></b></span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><b><span style="color: #e06666;">: </span><span style="color: #0b5394;">أهمية مبدأ الشرعية الجزائية</span></b><o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">يعتبر مبدأ الشرعية من أهم القواعد الدستورية التي يجب على سلطات الدولة احترامها و العملبمقتضاها</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;">و تبرز هذه الأهمية من خلال عدة خصائص أهمها:<o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">الفرع الاول:</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;"> : </span><span style="color: #0b5394;">ضمان الحقوق و الحريات الفردية في إطار النظام الاجتماعي</span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span style="font-size: 14pt;">ستمد مبدأ الشرعية أهميته مدن حيث انه يعتبر من الضمانات المهمة المقررة للحقوق و الحريات الفردية من جهة أخرى ، و يشكل حماية للمجتمع من جهة أخرى ، ففي ظل هذا المبدأ يؤمن الفرد من جانب السلطات العامة التي لا تستطيع أن تحاسبه إلا بموجب النص القانوني ، بعدد أن تبين له ما هو </span><span style="font-size: 14pt;">المحظور عليه عمله و في ذلك صيانة للحريات الفردية من تعسف السلطات العامة .فالمبدأ يعتبر السياج الذي يحمي الفرد و حقوقه من طغيان السلطة.</span></span><br /><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span style="font-size: 14pt;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">أما حمايته للمجتمع ، فتبدأ من حيث أن للقاعدة الجنائية دورها الوقائي فيمنع الجريمة ، فحيث تبدو </span><span style="font-size: 14pt;">الأوامر واضحة و العقاب محدد يمتنع الأفراد عن مقارفة الإجرام أي انه يضفي حماية مزدوجة حمايةللمجني عليه من حيث ضمان حقوقه ، و حماية للجاني من حيث عدم إمكان تجريم السلوكات التي يأتيها والعقاب عليها إلا إذا كان هناك نص تشريعي يصفها بهذا الوصف و يعاقب عليها ، فلا يجوز العقاب إلا بما يقرره القانون من عقوبات.</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">الفرع الثاني :</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"> <span style="color: #0b5394;">وضــع حــدود التجريــم</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">و ذلك عدن طريق رسميضع هذا المبدأ حدا بين الأفعال المشروعة و الأفعال غير المشروعة,</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-size: 14pt;">الحدود الفاصلة بين ما يعتبر في نظر المشرع سلوكات جديرة بالتجريم و العقاب لأنها تمس بأمن الجماعةو استقرارها و سكينتها و كيانها، وبين ما لا يعتبر كذلك من الأفعال المباحة طبقا للقاعدة العامة القائلة بانالأصل العام في الأشياء هو الإباحة.</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">الفرع الثالث </span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">: </span><span style="color: #0b5394;">وضـــع حــدي العقوبـــة</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">يعطي مبدأ شرعية الجرائم و العقوبات أساسا قانونيا للعقوبة حيث يجعلها معقولة لدى الرأي العام باعتبارهاباعتبارها توقع لمصلحة المجتمع اذ أنها توقع باسم القانون . </span><span style="font-size: 14pt;">والشخصية"</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">و تخضع العقوبات الجزائية إلى مبدئي الشرعيةحيث تنص المادة 160 من الدستور " </span><span style="font-size: 14pt;">فلا تترك لأهواء الأفراد بحيث أن القاضي ملزم قانونا بالقضاء , والحكم بالعقوبة التييقررهدا القانون و هي حدود ما يخوله من سلطة تقديرية فلا يقضي إلا بما حدده القانون و حتى فددي المجالات التي يسمح له القانون باستعمال سلطته التقديرية فدان المشرع قد قيده بنظام قانوني يندرج فيتخفيفه بحسب ما نصت عليه المادة 53 من قانون العقوبات .</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">وهذا ما يعني أن المبدأ يرتبط بمبدأين أساسيين من </span><span style="font-size: 14pt;">مبادئ الدولة الحديثة و هما مبدأ سيادة القانونو مبدأ الفصل بين السلطات ، فالدولة الحديثة على اختلاف أشكالها</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">تعتبر نفسها دولة قانونية ، أي تعترف بسيادةالقانون كأحد اهمم الدعائم الدستورية الكبرى في نظام الدولة الديمقراطية, و معناها التزام الحاكمو المحكوم بقاعدة القانون فإذا كان هذا الأخير يطبقعلى أفراد المجتمع فهو يطبق أيضا على جميعأجهزة الدولة و هو الحكم بين تصرفات الدولة و تصرفات الأفراد العاديين ، فأسداس العقاب هو الخروجعن مبدأ الشرعية ، كما يستند حق الدولة في العقاب إلى القانون بعيدا عن التعسف و الطغيان، ويدعم هذا المبدأ الفصل بين السلطات حيث يظهر في المجدال العقابي انه مبدأ يقيم حاجز بين سلطاتالدولة الثلاث فلا يسمح بافتئات إحداهما على الأخرى.</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">الفرع الرابع </span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">:</span><span style="color: #0b5394;">احترام القاضي لمبدأ الفصل بين السلطات</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;">إن القاعدة الجنائية الموضوعة من قبل المشرع موجهة للقاضي الجزائي لتطبيقها، فيمتنع عليه طبقالمبدأ شرعية الجرائم و العقوبات أن يجرم ما لم يجرمه المشرع و منه القانون أو يعاقب بما لم يقرره هذاالأخير فيمتنع عليه استعمال القياس في المجدال الجنائي فال يقيس فعلا غير مجرم فيضفي على الأولوصف الجريمة نتيجة استعمال القياس ، كما يمتنع عليه التفسير الذي من شانه أن يوسع من مدلول النصالتجريمي فيدخل في نطاقه ما لم يقدر المشرع ، لان مثل هذا التفسير يعتبر خرقا لمبدأ الشرعية والقاضي ملزم بتطبيق المبدأ القانوني الذي يقضي بان الشك يفسر لصالح المتهم متى ظهر أي التباس أو غموض في مضمون النص .<o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">الفرع الخامس </span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">: </span><span style="color: #0b5394;">تناسب العقوبة مع جسامة الجريمة</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">يستمد هذا المبدأ أيضا أهميته مدن كونه مصدر أمان و ضمان أكيد للمجرم مدن احتمال تطبيق أيعقوبة قاسية ووحشية لا تتناسب و جسامة الخطأ أو الجريمة التي ارتكبها أو تتجوز العقوبة المبينة فيالنص. </span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">غير أن مبدأ شرعية الجرائم و العقوبات لم يسلم من النقد ، حيث قيل انه مبدأ رجعي و جامد يجعلناعبيدا للنص الوضعي و يفسح مجالا للمجرمين في التهرب من المسؤولية الجزائية، فالمشرع لا يستطيعأن يحدد سلفا كل الأفعال الخطرة الواجب حصرها و تجريمها و بالتالي فان المبدأ من جهة يجافي فيكثير من الأحيان قواعد الأخلاق و يقصر من حماية مصالح المجتمع، و أن المشرع قد ينتبه إلى ذلك بعدأن يكون قد عبث العابثون بمصالح المجتمع لان هؤلاء الأخيرين يعرفون نصوص القانون ويستفيدون من تلك المعرفة لارتكاب أفعال غير منصوص على اعتبارها جرائم مدع أنها تثير الضمير العاممما يؤدي إلى إفلاتهم من العقوبات رغم إضرارهم بالمجتمع و مخالفتهم للأخلاق و قال بهذا النقدفقهاء القانون الألماني إبان الحكم النازي و فقهاء القانون السوفياتي بغرض حماية المجتمع من الأفعالالضارة بحيث يعد الفعل جريمة حسبهم إذا اضر بالمصالح الأساسية للمجتمع حتى رغم وجدود النصالتشريعي ، و تطبيقا لهذا الفكر القانونينص قانون العقوبات للجمهورية السوفياتية الاشتراكية الاتحاديةلروسيا الصادر في 22/11/1926 و الذي يبدو قد تأثر إلى حد ما بمشروع قانون العقوبات الايطالي</span><span dir="RTL" lang="AR-SA">ا</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">لذي وضعه فيري .</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;">وقد رد أنصار المدرسة التقليدية الحديثة على هذا النقد فذكروا إن تحقيق العدالة يقتضي أن يأخذالقاضي في اعتباره شخصية الجاني حين توقيع العقوبة فتطبيق عقوبة واحدة على فاعلين يختلف كل منهافي الدوافع و الأسباب التي أدت إلى ارتكاب الجريمة لا يؤدي إلى تحقيق العدالة ، فقد يرتكب شخصجريمة السرقة لإحضار الدواء لابنه المريض بينما يرتكب آخر سرقة ليلعب القمار فليس من العدالةالمساواة بينهما في العقوبة و لذلك فان إدخال العناصر الشخصية في تقدير العقوبة ليس فيده إهدار لمبدأالشرعية و إنما يحقق تفريد العقوبة، و قدد سايرت التشريعات المختلفة الاتجاهات الحديثة في تفريدالعقاب دون إهدار لمبدأ الشرعية فنصت على عقوبات تتراوح بين حدين أقصى و أدنى ، و تركتللقاضي أن يختار العقوبة المناسبة بالنسبة للفاعل من بين أكثر دن عقوبة منصوص عليها للجريمةالمقترفة ، و أخذت بنظام الظروف المخففة و بنظام وقف تنفيذ العقوبة و نظام الاختيار القضائي و لهذاأبطلت الاتجاهات الحديثة ، فدي التشريعات و الفقه الجنائي حجة المدرسة الوضعية حين أجازت تفريدالعقوبة في نطاق شرعية الجرائم و العقوبات.<o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">المطلب الثاني </span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;">: </span><span style="color: #0b5394;">نتائــج مبـــدأ الشرعيــة</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;">لمبدأ شرعية الجرائم و العقوبات أهمية بالغة ، و لهذا حرصت الدساتير و القوانين على تكريسه و النص عليه و تولي المؤلفات الفقهية عناية لمبدأ الشرعية بدل و تعتبره أهم المبادئ في مجال القانون الجنائي و أصبح من المؤكد اليوم أن لمبدأ الشرعية نتائج هامة غير مذكورة يسلم بها الفقه و يأخذهاالقضاء بعين الاعتبار و يمكن إجمال هذه النتائج فيما يليمن خلال الفقرات التالية:<o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">الفرع الأول</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;"> :</span><span style="color: #0b5394;">اعتبار التشريع هو المصدر الوحيد للتجريم و العقاب</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;">اعتبار التشريع المصدر الوحيد في مجال التحريم و العقاب يقتضي مبدأ لا جريمة و لا عقوبة إلابقانون اعتبار هذا الأخير وحده مصدر للجرائم و العقوبات، و خلافا لما كان يؤدي إليه نظام التعزيزفي التشريع الجنائي الإسلامي فالمبدأ على هذا النحو يستبعد سائر المصادر المألوفة الأخرى كأحكاملشريعة و العرف و مبادئ القانون الطبيعي و قواعد العدالةو عليه فان مصدر التجريم يجب أنينحصر في نطاق النصوص القانونية المكتوبة التي تقوم بوضعها السلطة المختصة بالتشريع و ذلك تطبيقللنصوص الدستورية و القانونية حيث تنص المادة الأولى من قانون العقوبات الجزائري على " لا جريمةو لا عقوبة أو تدابير امن بغير قانون"<o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">الفرع الثاني</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;"> : </span><span style="color: #0b5394;">التفسيــر الضيــق للنــص الجزائـــي</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">وجوب التفسير الصارم و الكاشف للنصوص الجزائية التفسير عملية ذهنية يهدف المفسر منها الكشفعن حقيقة ارادة المشرع و تحديد مضمون من خلال الألفاظ و العبارات الواردة في القاعدة القانونيةالمراد تفسيرها .و يتنوع التفسير بحسب مصدر إلى تفسير تشريعي و قضائي و فقهي ، و يحسب أسلوبهإلى تفسير لغوي و آخر منطقي, و بحسب ماهو نتائجه إلى تفسير مقرر أو كاشف و تفسير مضيق وتفسير موسع بطريق القياسو التفسير أيا كان نوعه باستثناء التفسير بطريق القياس يهدف إلى الكشفعن مضمون الإرادة الحقيقية للمشرع من خلال ألفاظ و عبارات النص المرادتفسيره. </span><span style="font-size: 14pt;">فالتفسير التشريعي و الذي يسمى أيضا بالتفسير الحقيقي أو الأصلي قد يأتي في صورة نصمستقل لاحق على صدور النص التجريمي و يهدف به المشرع إلى إجلاء الغموض الذي لازم النصالصادر عنه فيصدر في شكل تشريع لفك غموض النصوص</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">الفرع الثالث :</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"> <span style="color: #0b5394;">حظــــر القيـــــاس</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">القياس هو وسيلة عملية تهدف إلى استكمال ما يشوب القانون من نقص عن طريق إيجاد الحل لمسالة </span><span style="font-size: 14pt;">مماثلة لها</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">.و على هذا النحو فان القياس ليس وسيلة لاستخلاص إدارة القانون في إطار الصيغة التياستعملها ، بل انه يفترض أن القانون لم ينظم المسالة محل البحث و لم يقم لها مباشرة الحل الواجب التطبيق و لا شك أن مبدأ الشرعية يحول دون القياس على نصوص التجريم </span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">فلا يجوز للقاضي أن يجرم فعلا لم يرد نص بتجريمه قياسا على فعل ورد نص بتجريمه بحجة تشابه الفعلين ، أو يكون العقاب في</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">الحالتين يحقق نفس المصلحة الاجتماعية مما يقضي تقرير عقوبة الثاني على الأول لان في ذلك اعتداء صريح على مبدأ الشرعية فلا يستطيع القاضي فعلا أن يقيس فعل الاستيلاء على المنفعة على فعل الاختلاس و يعتبر من يحصل على منفعة شيء مملوك لغيره و بدون وجه حق سارقا و لا يستطيع أن يقيس على إحدى وسائل التدليس التي نص عليها القانون (م372 ق ع )وسيلة لم يرد بها نص و يعتبر من يستولي على مال الغير عن طريق هذه الوسيلة مرتكبا جريمة النصب .</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;">وحظر القياس لا يعني حظر التفسير الواسعو لكن التمييز بينهما عسير و قد اختلفت الآراء فيتفسير بعض النصوص فيما إذا كان القول بحكم معين هو ثمرة القياس أو ثمرة التفسير الواسع .و يرىأن معيار التميز بينهما هو دخول الحكم في نطاق نص التجريم أو خروجه عنه و توضيحا لذلك تقرر أن لنص التجريم نطاقا يحدده المفسر وفقا لما يراه مطابقا لقصد الشارع ، فان دخل الفعل في هذا النطاق فانالقول بتجريمه لن يكون على أساس من القياس و لو حدد هذا النطاق على نحو متسع ، أما إذا سلم المفسربخروجه على هذا النطاق على نحو متسع ، أما إذا سلم المفسر بخروجه على هذا النطاق و قال مع ذلك بتجريمه طبقا للنص نفسه فذلك قياس محظور.<o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="color: #e06666; font-size: 14pt; line-height: 115%;">الفرع الرابع</span><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666;"> : </span><span style="color: #0b5394;">حظر تطبيق نصوص التجريم و العقاب بأثر رجعي</span><span style="color: #e06666;"><o:p></o:p></span></span></b></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">إن النصوص التشريعية ليست أبدية و هدي قابلة للتغيير بل يجب أن تكون متغيرة لمجابهة التطورالذي يحدث في العلاقات الاجتماعية .لذلك فان النص الجنائي شانه في ذلك شان النصوص الأخرى ينشافي لحظة معينة و يسري إبتدءامن هذه اللحظة ثم ينقضي هذا النص في زمن معين عند إلغائه، فلاسلطان للنص قبل اللحظة الأولى و لا بعد اللحظة الثانية. </span><span style="font-size: 14pt;">و إنما يسري مفعوله و يصلح بين اللحظتين ، و يحدد الدستور لحظة العمل بالقانون فيشترط النشر بعدالإصدار و بعد النشر يصبح القانون نافذ المفعول و يكسب سلطانه حتى لحظة إلغائه</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">و هذا الأخير قديكون صريحا ضمنيا،والإلغاء يكون صريحا إذا جاء في القانون الجديد نص يقرر صراحة إلغاء النصالقديم ،كنص المادة 468 من قانون العقوبات التي تنص : " " :تلغى الأحكام المخالفة لهذا الأمر..." وقد يكون الإلغاء ضمنيا عن طريق تنظيم القانون لواقعهواحدة بقانونين متلاحقين مما يفهم معه أنلنص الجديد يلغي النص القديم. </span><span style="font-size: 14pt;">حيث نص المشرع الجزائري في المادة02من قانون العقوبات علىانه</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">"لا يسري قانون العقوبات على الماضي إلا ما كدن منه اقل شدة</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">"و يعني هذا بلغة الفقه وجوبتطبيق القانون الأصلح للمتهم ، و يرى الفقهاء أن تطبيق القانون الجديد الأصلح للمتهم لا يعتبر اعتداءعلى مبدأ الشرعية طالما أن تطبيقه لا ينطوي على إهدار للحريات.</span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-DZ" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="color: #e06666; font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><b>الخاتمة:<o:p></o:p></b></span></span></div><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;">و ختاما نقول أنه على الرغم من الانتقادات الموجهة لمبدأ الشرعية في الجرائم إلا أنه مازال صامداً إلى وقتنا الحالي ويجد تطبيقاً له في كثير من الدول بل اعتبره بعض الدول من المبادئ الدستورية ونص عليه في دساتيرها</span></span></div><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"></span><br /><div style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"><span style="font-size: 14pt;"><span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;">نظراً للأهمية العملية لهذا المبدأ سواء بالنسبة للأفراد أو للقضاء فأما بالنسبة للأفراد تمثل هذا المبدأ إنذار مسبق للعلم بالأفعال المجرمة والعقوبة المقررة لها وبالتالي ترك الحرية للأفراد بإتيان الأفعال الغير منصوصة عليه . أما بالنسبة للقضاء فإنهم يجدون في مبدأ الشرعية الأساس القانوني لتجريم الأفعال وتحديد العقوبات . فضلاً على أنه أفضل حل لمنع تسلط القضاة في الأحكام</span></span></span></div><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"></span></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-31565998130660807862019-12-25T12:16:00.000-08:002021-10-16T07:32:32.689-07:00لماذا الأرض لاتمتص الدم السبب الديني والعلمي<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg5YnoOpukJsk12q9KXBxJYVNX-L-gsTnKh92Yucm8BkKCw7SVx72cyCEgIxBR6rTgxzQ_pBLlXqb4dhInBlOaz_1qh-KrsL5YXJVxm98epDWGEnfa0VnBWNl9Ym4PWwrzccOumk2x6Tsw/s1600/maxresdefault.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img alt="لماذا الأرض لاتمتص الدم السبب الديني والعلمي" border="0" data-original-height="720" data-original-width="1280" height="225" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg5YnoOpukJsk12q9KXBxJYVNX-L-gsTnKh92Yucm8BkKCw7SVx72cyCEgIxBR6rTgxzQ_pBLlXqb4dhInBlOaz_1qh-KrsL5YXJVxm98epDWGEnfa0VnBWNl9Ym4PWwrzccOumk2x6Tsw/s400/maxresdefault.jpg" title="لماذا الأرض لاتمتص الدم السبب الديني والعلمي" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">لماذا الأرض لاتمتص الدم السبب الديني والعلمي</td></tr></tbody></table><div style="text-align: justify;"><span style="color: #134f5c; font-size: large;"><b>لماذا الأرض لاتمتص الدم السبب الديني والعلمي</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #134f5c; font-size: large;"><b><br /></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">سؤال نجده متداول بشكل كبير للغاية بين الناس في تلك الآونة، وهو لماذا الأرض لا تمتص الدم، حيث نجده من السهل معرفة مكان الدم الذي يوجد على الأرض حتى بعد مرور سنين كثيرة، فنجد الأرض لا تتمكن من امتصاص بقع الدم الموجودة، لذا فنجد أن هناك الكثير بقع الظماء التي توجد لمئات السنين من دون ان تختفي، وهناك بعض الأثار للدماء والتي أصبحت دليل لشيء ما، وهو من الدلائل العلمية التي يتم دراستها حتى يستطيع العلماء فهم ومعرفة كيف كانت تعيش الكثير من المخلوقات عبر العصور القديمة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #134f5c; font-size: large;"><b>امتصاص الأرض</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">إنه من الأشياء التي تثير الاستغراب والتعجب أيضا هو موضوع أن الأرض من الممكن أن تقوم بامتصاص الماء والسوائل بشكل سهل للغاية دون الحاجة الى اي مجهود، وذلك عكس ما يحدث للدماء، فنجد أن الأرض لا تستطيع أن تمتص الدماء بسهولة وتظل بقع الدماء موجودة بشكل كبير للغاية وتمر عليها مئات السنين وتظل تلك البقع لازالت موجودة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">تلك الظاهرة الغريبة التي تم اكتشافها والتي لم تكن مفهومة لسنوات طويلة، والتي اصبحت اليوم عي دليل على الكثير من الحضارات والتي مرت على الأرض عبر التاريخ، والتي مانت سبب أيضا في كتابة الكثير من المقالات والروايات التي تحدثت عن تلك الظاهرة التي تحاول من خلالها معرفة السبب لتلك الأسس التي قد قامت عليها تلك الحضارات.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #134f5c; font-size: large;"><b>أسباب عدم امتصاص الأرض للدماء</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">هناك الكثير من الأسباب التي قد قدمها لنا العلماء في تلك الجزئية حول عدم قدرة الأرض على امتصاص بقع الدماء التي توجد منذ الآف السنين، وبعد البحث وحدنا أن هناك سببين لتلك الظاهرة، فيوجد السبب العلمي الذي يشرح لنا سبب حدوث تلك الظاهرة، كما يوجد ايضا السبب الديني لتفسير نفس الظاهرة، لذا دعونا نتعرف على السببين ومعرفتهم بشكل دقيق.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"></span></div><a name='more'></a><br /><div style="text-align: justify;"><span style="color: #134f5c; font-size: large;"><b>السبب العلمي لعدم امتصاص الارض للدم</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">عند البحث عن السبب العلمي لمعرفة عدم امتصاص الأرض لبقع الدماء، لكن أولا يجب أن تعرف فهم كيفية امتصاص الأرض لكل السوائل، ومعرفة بعض المعلومات العامة عن كيفية طبيعة السائل الدموي.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">فبالنسبة إلى السبب العلمي لعدم قدرة امتصاص الأرض لكل السوائل والتي تتم عبر خلايا الأرض وهي التي يتم مقارنتها بخلايا السوائل التي تقوم بامتصاصها، وذلك لان الأرض عي عبارة عن خلايا كبيرة للغاية خاصة بالأرض والتي تقوم بامتصاص خلايا السوائل حتى تمتص تلك السوائل بشكل كامل للغاية.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ولكن علينا أيضا أن نترف على فهم ومعرفة المعلومات عن السائل الدموي، فعليك أن تعرف أن الدم بمجرد أن يحتك او حتى يصطدم بأي جسم صلب فإن جزيئاته تقوم بالتماسك بسرعة كبيرة، ذلك الأمر الذي يجعل جزيئاته اكبر، تلك الجزيئات الكبيرة تجعل من الصعب امتصاص الأرض لها بشكل كبير.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ولذا نجد أن الأرض تستطيع أن تمتص نسبة الماء التي توجد في الدماء وذلك عن طريق خلاياها التي تم التحدث عنها سابقا، ولكنها أيضا تكون غير قادرة على امتصاص كل الجزيئات التي تبقى على سطح الأرض والاي تمتلك جزيئات كبيرة للغاية.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #134f5c; font-size: large;"><b>السبب الديني</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">عندما قام قابيل بقتل اخيه هابيل وقام بدفنه، جاء سيدنا آدم عليه السلام وسأل على ابنه هابيل، وقد قيل له إن أخاه قد قتله، فقال سيدنا آدم أين دمه، فقالوا له لقد شربته الأرض، فدعا سيدنا آدم وقال لعن الله أرضا شربت من دم ابن آدم، ومنذ ذلك الحين وهو محرم على الأرض أن تتشرب اي دم.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">وجاء أيضا في غريب الحديث لأبن قتيبة وأيضا في تاريخ دمشق، عن وهب بن منبه، أن الأرض نشفت دم ابن آدم المقتول، فلعن آدم الأرض، ومن أجل ذلك لا تنشف الأرض دما بعد دم هابيل الى يوم القيامة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">وروي أن آدم عليه السلام سافر إلى مكة المكرمة وجعل قابيل وصيآ على بنيه فقتل <b>(قابيل)</b> و<b>(هابيل)</b>، فلما رجع آدم قال: أين هابيل؟ قال لا أدري! فقال آدم: اللهم اللعن أرضًا شربت دمه.. ومن ذلك الوقت ما شربت الأرض الدم.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">وروى علي بن إبراهيم عن الإمام علي بن الحسين <b>(رضي الله عنه)</b> أنه: لما سولت لقابيل نفسه قتل أخيه، لم يدر كيف يقتله حتى جاء إبليس فعلمه فقال ضع رأسه بين حجرين ثم اشدخه، فلما قتله لم يدر ما يصنع به، فجاء غرابان فأقبلا يتقاتلان، حتى قتل أحدهما صاحبه ثم حفر الذي بقي على الأرض بمخالبه، ودفن صاحبه قال <span style="color: #38761d;"><b>﴿قابيل يا وَيْلَتى عَجَزْتُ أَنْ أَكُونَ مِثْلَ هذَا الْغُرابِ فَأُوارِيَ سَوْأَةَ أَخِي﴾</b></span>، فحفر له حفيرة ودفنه فيها.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">فرجع قابيل إلى أبيه، ولم يكن معه هابيل، قال آدم: أين تركت ابني فقال قابيل أرسلتني عليه راعيًا، فقال انطلق معي إلى مكان القربان، وأحس قلب آدم بالذي فعل قابيل، فلما بلغ مكان القربان استبان قتله، فلعن آدم الأرض التي قبلت دم هابيل، ولذلك لا تشرب الأرض الدم، فانصرف وبكى على هابيل أربعين يومًا و ليلة، فكانت هذه قصة قابيل وهابيل .</span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-80444870247730627412019-11-17T16:14:00.000-08:002021-10-16T07:32:33.024-07:00ملخص القانون التجاري السنة الثانية ليسانس<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgzwrSItONNAElfl4EjUgXAepX4iw4QHcDoCYPo_j3GP_aqohSLGxh0fJOAHe1yaygQM_u7pRmHkmOy2vpCPbJxYNM8PtrsmVgVVEgxt7YXnzxTULIJNQyRf0VyNJx0O7nY7K4F_YkN1oc/s1600/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AA%25D8%25AC%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%258A.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgzwrSItONNAElfl4EjUgXAepX4iw4QHcDoCYPo_j3GP_aqohSLGxh0fJOAHe1yaygQM_u7pRmHkmOy2vpCPbJxYNM8PtrsmVgVVEgxt7YXnzxTULIJNQyRf0VyNJx0O7nY7K4F_YkN1oc/s400/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AA%25D8%25AC%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%258A.jpg" width="400" /></span></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-small;">ملخص القانون التجاري</span></td></tr></tbody></table><div style="background-color: white; margin-bottom: 6px; text-align: justify;"><b style="color: #e06666;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">ملخص القانون التجاري</span></b></div><div style="background-color: white; display: inline; margin-top: 6px; text-align: start;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #bf9000;">تعريف القانون التجاري :</span></b><span style="color: #1d2129;"> هو حديث النشأة لم يستعمل إلا منذ وقت قريب ذلك لأن القانون المدني باعتباره الشريعة العامة كان يطبق على جميع الأفراد دون تفرقة أي كانت صفاتهم أو أعمالهم القانونية التي يقومون بها</span></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">تم تقنينه في عهد نابليون صدر بتاريخ 15/09/1807 يحتوى على 648مادة يتضمن أربعة أقسام</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">1- التجارة بوجه عام </span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">2- القانون البحري </span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">3- قانون الإفلاس </span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">4- النضام القضائي التجاري</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">- عرف القانون التجاري بأنه فرع من فروع القانون الخاص يتضمن القواعد القانونية التي تحكم الأعمال التجارية والتجار سواء في العلاقات المتبادلة فيما بينهم أوفي علاقاتهم مع عملائهم</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #38761d;">- عرفه الأستاذ ليون كون وريمون :</span><span style="color: #1d2129;"> بأنه مجموعة القواعد القانونية التي تطبق على الأعمال التجارية وعلى الأشخاص الذين لهم صفة التاجر</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #38761d;">ويعرفه الفقيه طالبي :</span><span style="color: #1d2129;"> بأنه ذلك الفرع من القانون الخاص الذي يحدد طبيعة واثار الاتفاقيات والعقود المبرمة بين التجار أو تلك المبرمة بمناسبة ممارسى الاعمال التجارية .</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #1d2129;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #cc0000;">تعريف حديث : </span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #783f04;">الفقيه الفرنسي أسكالا:</span></b><span style="color: #1d2129;"> هو مجموعة القواعد الخاصة التي تطبق على فئة محدودة من الأشخاص هي طائفة التجار وعلى طائفة محدودة من الأعمال وهي الاعمال التجارية.</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #1d2129;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #783f04;">يعرفه الفقيه لبرت :</span></b><span style="color: #1d2129;"> فرع من القانون الخاص الذي ينظم العمليات القانونية التي يقوم بها التجار سواء فيما بينهم أو مع عملائهم بشرط أن تربك هذه العمليات بممارسة التجارة .</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #1d2129;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #bf9000;">نطاق القانون التجاري :</span></b><span style="color: #1d2129;"> هناك نظريتان</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #1d2129;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #134f5c;">النظرية الموضوعية :</span></b><span style="color: #1d2129;"> تحدد دائرة القانون التجاري حسب هذه النظرية في الأعمال التجارية بمعنى ألا يطبق على احكام القانون التجاري على الاعمال التجارية دون ارتباط بشخص قائم بها سواء يحترف التجارة أو لا يحترفها </span><span style="color: #1d2129;">ولكن العبرة بموضوع النشاط الذي يمارسه الشخص حتى ولوقام به مرة واحدة أما إذا استمر الشحص في مزاولة النشاط على سبيل الإحتراف فإنه يكتسب صفة التاجر </span><span style="color: #1d2129;">وطبقا لمفهوم هذه النظرية يتم إخضاع التاجر لإلتزامات معينة كالقيد في السجل التجاري والخضوع للضرائب التجارية وإمساك الدفاتر التجارية وشهر الإفلاس وكذلك هو وحده الذي يحدد نطاق القانون التجاري.</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #1d2129;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #134f5c;">النظرية الشخصية :</span></b><span style="color: #1d2129;"> يرى أصحابها أن نطاق القانون التجاري يتحدد تحديدا شخصيا حيث أن اصله قانون مهني ينظم نشاط من يحترفون مهنة التجارة دون سواها واذلك يحب تحديد المهنة التجارية على سبيل الحصر بحيث يعتبر كل من احترف مهنة تجارية تاجر يخضع بإنشائه للقانون التجاري </span><span style="color: #1d2129;">ويرى أصحابها موقفهم إلى أن أصل نشأة القانون التجاري يرجع إلى العادات و النظم التي اتبعها وطبقها أصحاب الحرف التجارية .</span></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">الإنتقاذات : النظرية الشخصية: ان للتاجر تصرفات مدنية كما له تصرفات تجارية وليس من السليم أن تخضع أعمالا مدنية لأحكام القانون التجاري بمجرد أن الشخص له صفة التاجر أنه من الصعب تحديد المهنة التجارية وعلى سبيل الحصر أن تحديد المهنة التجارية أسهل من تحديد الأعمال التجارية وفضلا على ذلك فانهم لم ينادوا بإخضاع تصرفات التاجر المدنية كزواجه أو طلاقه هبته لأحكام القانون التجاري .</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #134f5c;">النظرية الموضوعية :</span></b><span style="color: #1d2129;"> أنه من الصعب جدا تحديد الأعمال التجارية على سبيل الحصر وخاصة مع التطور الاقتصادي و الإجتماعي الذي لا يقف إلا أنه على الرغم من النقد الموجه للنظرية الموضوعية فإن الفقه يرجع للأخذ بها لتحديد نطاق القانون التجاري .</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #1d2129;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #e06666;">أهمية التمييز بين العمل التجاري والعمل المدني</span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #e06666;"><br /></span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">من حيث الإختصاص :</span></b><span style="color: #1d2129;"> الدول التي اعتنقت القانون التجاري المستقل إلى جانب ق م إعتنقت في المجال القضائي مبدأ خاص يختص بالنظر في المنازعات التجارية فقط وتأتي فرنسا على رأس هذه الدول .</span></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">أخذت بمبدأ التخصيص بحيث أنه في حالة ما إذا وقع النزاع مدني أمام المحاكم التجارية جاز للدفع بعدم الإخصاص با أن القاضي أن يقضي به من تلقاء نفسه . ذلك أن القواعد الإختصاص في هذا الصدد تعد قواعد نوعيا تدخل في إطار النظام العام للدولة</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">أما الجزائر بالرغم من إعتناقها القانون التجاري المستقل إلا أن مجال القضاء تنبت وحدة القضاء بدلا من مبدأ التخصيص</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">من حيث الإثبات :</span></b><span style="color: #1d2129;"> تنص المادة 333 ق م على أنه ''في غير الموادج التجارية إذا كان التصرف القانوني تزيد فيمته على 100.000 دينار أو كان غير محدد القيمة فلا يجوز الإثبات بالشهود في إثباته أ انقضائه مالم يوجد نص يقضي بغير ذلك ''</span></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">ان المادة 333 ق م قيدت الإثبات في المجال المدني يضع المشرع قيودا بقصد إعطاء المتعاقد فرصة للتفكير قبل الإقدام على العمل المادة 328 ق م"لا يكون العقد الغرفي حجة على الغير في تاريخه إلا منذ أن يكون له تاريخ ثابت" يتضح من نص المادة أن المشرع الجزائري يِكد القيود في مجال الإثبات , اما في المسائل التجارية فقد قرر المشرع حرية الإثبات كيف تجوز البينة والقرائن مهما كانت قيمته .</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">التضامن :</span></b><span style="color: #1d2129;"> التضامن في المجال المدني لا يفترض بل يجب الاتفاق عليه أو ينص عليه القانون صراحة وهذا ما أكدته المادة 217 ق م التي تنص على التضامن بين الدائنين أو بين المدينين لا يفترض وإنما يكون بناء على اتفاق أو بنص قانوني</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #1d2129;"></span></span><br /><a name='more'></a></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;"><br /></span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">أما في الأعمال التجارية :</span></b><span style="color: #1d2129;"> فإن التضامن مفترض بين المدينين وهذا نصت عليه المادة 551 من القانون ت ويمكن للدائن الرجوع على أحد الشركاء ومطالبته بكل الدين ولا يحق له أن يدفع بالتقسيم أو بالرجوع أولا على المدينين الاخرين</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #b45f06;"><br /></span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #b45f06;">صفة التاجر:</span></b><span style="color: #1d2129;"> يعد تاجر كل من يباشر عملا تجاريا ويتخذ مهن معتادة له (حرفة أو مهنة ) بخلاف من يقوم بالأعمال المدنية فإنه لا يكتسب صفة التاجر .</span></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">ويترتب على إكتساب صفة تاجر نتائج قانونية هامة إذ تخضع التاجر لإلتزامات لا يخضع لها الرجل الغير التاجر مثل التاجر يمسك الدفاتر التجارية والقيد في السجل التجاري وشهر إفلاسه عند توقفه عن الرفاء بديونه التجارية .</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #38761d;">موقف المشرع الجزائري من النظريتن :</span></b><span style="color: #1d2129;"> تنص م 1 من ق ت على (يعد تاجرا كل شحض طبيعي أو معنوي يباشر عملاتجاريا ويتخذه مهنة معتادة له ما لم ينص القانون بخلاف ذلك)</span></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">كما نص المشرع الجزائري في م 4 من القانون ت بأن (يعد فعلا تجاريا بالتبعية الأعمال التي يقوم بها التاجر والمتعلقة بممارسة تجارته أو حاجات متجره )</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">الفقرة 2 من المادة4 :الإلتزامات بين التجار</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">يتضح من المادتين بأن المشرع الجزائري أخذ بالنظرية الشحضية والنظرية الموضوعية حين عدد الأعمال التجارية بحسب موضوعها هي المادة 2 في القانون التجاري وعدد الأعمال التجارية بحسب الشكل في المادة 3.</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">فضلا على أن المشرع الجزائري حدد المواد الأربعة مجال ونطاق تطبيق القانون التجاري فإنه نظم بنصوص واضحة الأحكام التي تسري على التجار دون سواهم كمسك الدفاتر التجارية والقيد في السجل التجاري</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">المشرع الجزائري أخذ بالمذهب المزدوج هناك أحكام اعتنق فيها النظرية الشخصية وهناك أحكام اعتنق فيها النظرية الموضوعية</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #e06666;">مصادر القانون التجاري : </span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #134f5c;">المصادر الرسمية : </span></b><span style="color: #1d2129;">تتمثل في التشريع و الشريعة الإسلامية و العرف</span></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #38761d;">- التشريع :</span></b><span style="color: #1d2129;"> يعود التشريع إلى القانون التجاري الصادر بتاريخ 26-9-1975المعدل والمتمم للمرسوم التشريعي المؤرخ في 9-12-1996 والمعدل والمتمم بقانون رقم 205 المؤرخ في 6-2-2005وإذا كان التشريع الجزائري جاء مستمذا بعض أحكامه من القانون الفرنسي فإنه حاول أن يساير كل التطور الذي وصل إليه الفقه الحديث مراعيا بذلك ظروف البيئية التي يعيش فيها التجار الجزائريون وأبرز مثال على ذللك أنه حاول منع الرباعين طريق تحريك الفوائد ما بين الخواص كما أنه اعتنق النظريتين المادية والشخصية بقصد تحقيق المساواة بين مختلف فئأت المجتمع ومن قيام أي تمييز ولا يعتبر التقنين التجاري هو المصدر الوحيد لحكم العلاقات التجارية بل يعتبر التقنين المدني هو الاخر مصدر حكم هذه العلاقات في حالة انعدام النص في القانون التجاري وغلى جانب ذلك في قوانين أخرى تحكم العلاقات التجارية وتنظم مهنة التجارة كالتقنين المتعلق بالسجل التجاري والقانون الخاص ببراءة الاقتراع والعلاقات التجارية</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #1d2129;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #38761d;">- الشريعة الإسلامية :</span></b><span style="color: #1d2129;"> تعد الشريعة الأسلامية المصدر 2 لحكم علاقات الأفراد في المجتمع الجزائري وتمثل هذه الشريعة الإرادة الإلاهية كما وردت في القران الكريم والسنة النبوية سواء كانت تعزيزية أو فعلية أو قولية والسنة تعبير عن الإرادة الإلهية وقد جاءت لتكمل الأحكام الواردة في الكتاب العرفي</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #1d2129;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #38761d;">- العرف :</span></b><span style="color: #1d2129;"> هو عبارة عن تلك القواعد التي تنشأ من إعتياد الناس على عادات يتوارثها جيلا عن جيل لها جزاء قانوني كالقانون المقنن والعرف كمصدر رسمي للقانون التجاري هو مصدر الذي يستمد منه القاضي القواعد الواجبة للتطبيق للفصل في الخصومات إذا لم يأتي التشريع الحكم لها ولا تتوفر حدود العرف عند المعاملات التجارية فحسب بل تشمل كل المعاملات القانونية سواء كانت قانون عام أو خاص وفي تمثل العرف التجاري افتراض التضامن بين المدينين وبين التجار بدين تجاري</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #1d2129;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #134f5c;">- المصادر التغيرية :</span></b><span style="color: #1d2129;"> لا تقتصر مصادر القانون التجاري على المصار الرسمية فحسب بل هناك المصادر التغيرية ويقصد بها المصادر التي يتمتع بها القاضي إزارءها في مواجهتها سلطة اختيارية ان شاء رجع إليها للبحث عن ضل النزاع المطروح أمامه دون أن يلزم بإتباعهافهي إذن مصادر إختيارية يستأنس بها القاضي بإيجاد الحلول وتتمثل في القضاء يقصد به مجموع المبادئ القانونية التي تستخلص من استقرار أحكام القضاء على اتباعها والحكم بها .</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #1d2129;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #38761d;">الفقه :</span></b><span style="color: #1d2129;"> يقصد به اراء الفقهاء والنظريات التي استخلصها من القواعد القانونية عند تغييرها لها غير أن الفقه لا يعتبر مصدر رسمي للقانون التجاري بل يعتبر مصدر تغييري له</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #1d2129;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #bf9000;">الأعمال التجارية </span></b></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">لقد نص المشرع الجزائري على ثلاثة أنواع من الأعمال التجارية التي قام بسردها في المواد 2 – 3 – 4 من القانون التجاري وبذلك يكون المشرع قد اصبغ الصفة التجارية على الأعمال التجارية بنص صريح.</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">فبعض هذه الأعمال اعتبرها المشرع الجزائري تجارية بحسب موضوعها والتي تم ذكرها في المادة 02 (المطلب الأول)، والبعض الآخر اعتبرها تجارية بحسب الشكل بغض النظر عن موضوعها وعن الأشخاص القائمين بها وهي التي عددها في المادة 03 من القانون التجاري</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: orange;">أولا:</span><span style="color: lime;"> تعريف الأعمال التجارية المنفردة</span></b></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">هي تلك الأعمال التي اعتبرها المشرع تجارية حتى ولو تمت مرة واحدة وبغض النظر عن صفة القائم بها، وتشمل هذه الأعمال حسب المادة 02 من القانون التجاري شراء المنقولات لإعادة بيعها بذاتها أو بعد تحويلها، شراء العقارات لإعادة بيعها والعمليات المصرفية، وعمليات الوساطة وبيع العقارات والمحلات التجارية، ولقد أضاف المشرع بالأمر 96/27 كل الأعمال التي تتعلق بالسفن والنشاطات البحرية، وسوف ندرس هذه الأعمال فيما يلي:</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: orange;">ثانيا: </span><span style="color: lime;">أنواع الأعمال التجارية المنفردة (المادة 2/الفقرة 1 و 2 من ق ت)</span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #990000;">- الشراء من أجل البيع :</span></b><span style="color: #1d2129;"> يقصد بالشراء كل الحالات للحصول على الشيء بمقابل سواء أكان نقديا أو أي ثمن آخر.</span></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">حيث اعتبر المشرع الشراء من أجل البيع من الأعمال التجارية بحسب الموضوع والتي ذكرها في الفقرة الأولى والثانية من المادة 2 من القانون التجاري.</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">ومن خلال مضمون الفقرتين (المادة 02) يتضح أن المشرع يشترط صراحة توفر شروط لاعتبار الشراء من أجل البيع عملا بحسب الموضوع وهي:</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #741b47;">أ – أن تتم عملية الشراء:</span></b><span style="color: #1d2129;"> وهو ركن أساسي لاعتبار العمل تجاريا والمقصود هو الشراء بمعناه الواسع فيشمل كل تملك بمقابل سواء أكان نقدي أو عيني كما هو الحال في المقايضة، فإن تم التملك بغير مقابل كما في الهبة أو الإرث، وتم التصرف فيه بالبيع فلا يعتبر عملا تجاريا لان البائع لم يحصل على الشيء بطريقة الشراء.</span></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">ونفس الشيء يمكن تطبيقه في حالة الأعمال الزراعية والمهن الحرة والإنتاج الذهني والفني.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #741b47;">ب – أن يرد الشراء على منقول أو عقار:</span></b><span style="color: #1d2129;"> لكي يعتبر العمل تجاريا يجب أن يرد الشراء على عقار أو منقول وهذا المعنى مستفاد من نص المادة 02 الفقرة 1، 2 من القانون التجاري.</span></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">حيث يستوي في شراء المنقول أن يكون ماديا كالبضائع ومعنويا كالمحل التجاري والسندات، أما المقصود بشراء العقار فهو شراء حق العقار ذاته كالملكية.</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #741b47;">ج – أن يكون القصد من الشراء هو إعادة البيع :</span></b><span style="color: #1d2129;"> لكي يعتبر عملا تجاريا يجب أن يتم الشراء بقصد إعادة البيع، وهذا ما يميز البيع التجاري عن البيع المدني، غير أنه يجب أن تتوافر نية أو قصد البيع وقت الشراء.</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #1d2129;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #741b47;">د – أن يكون الهدف من الشراء لأجل البيع هو تحقيق الربح :</span></b><span style="color: #1d2129;"> لم ينص المشرع صراحة على هذا الشرط ولكن الفقه والقضاء خاصة في فرنسا يرى ضرورة توافر قصد تحقيق الربح في عملية شراء العقار أو المنقول لإعادة بيعه باعتباره عنصرا جوهري في العمل التجاري، وبالتالي إذا انتفت نية تحقيق الربح انتفت الصفة التجارية على الشراء.</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #1d2129;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #990000;">- الأعمال المصرفية:</span></b> <b><span style="color: #0c343d;">(المادة 2/13 من القانون التجاري)</span></b></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">اعتبر المشرع الجزائري الأعمال المصرفية من قبيل الأعمال التجارية بحسب الموضوع حتى ولو تمت هذه العملية بصورة منفردة، وتتمثل الأعمال المصرفية في الأعمال التي تقوم بها البنوك عادة كفتح الحسابات الجارية واستلام الودائع النقدية، إيجار الخزائن الحديدية، إلا أن المشرع اشترط أن يكون تصرف البنك مع شخص يحمل صفة التاجر حتى يعتبر العمل تجاري.</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #990000;"><br /></span></b></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #990000;">- أعمال الصرف :</span><span style="color: #0c343d;"> (المادة 2/13 من القانون التجاري)</span></b></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">المقصود بعمل الصرف هو مبادلة العملة بعملة أخرى (نقود، ذهب، فضة) والصرف نوعان سواءً أكان يدوي أو صرف محسوب.</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">ونشير إلى أن أعمال الصرف تعتبر دائما أعمال تجارية بالنسبة للبنوك أما بالنسبة لعملائهم فلا يعتبر الصرف عملا تجاريا إلا إذا قام به التاجر.</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #990000;"><br /></span></b></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;"><b><span style="color: #990000;">- أعمال السمسرة أو الوساطة </span><span style="color: #0c343d;">(المادة 2/13 من القانون التجاري)</span></b></span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">السمسرة هي تقريب بين أطراف التعاقد نظير اجر يكون عادة نسبة مئوية من قيمة الصفقة والسمسار ليس وكيل بل وسيط ينحصر دوره في التقريب والتوفيق بين طرفي العقد، فهو لا يعتبر طرفا في العقد.</span></div><div style="color: #1d2129; text-align: justify;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: x-large;">بحيث تعتبر عملية السمسرة عمل تجاري بحسب الموضوع حتى ولو قام بها الشخص بصورة منفردة بغض النظر عن كون هذا الشخص سمسار محترف أو غير محترف</span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-22704135539072469292019-11-06T13:40:00.000-08:002021-10-16T07:32:33.375-07:00خصائص البحث العلمي - المنهجية<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga1cNhqROvKFplZNUAbzIUtZ8vfBNvuCrEHvVZ0wrPxpLRmpjU_6QhTFOU7Ek704gmpBRAA68umfts-zkbSyiGhTCGSfVDsPYk55L_sC_T3MPAdDtx70h8SXfv5rFwBoIR4CmQoXnpuLY/s1600/h9o9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga1cNhqROvKFplZNUAbzIUtZ8vfBNvuCrEHvVZ0wrPxpLRmpjU_6QhTFOU7Ek704gmpBRAA68umfts-zkbSyiGhTCGSfVDsPYk55L_sC_T3MPAdDtx70h8SXfv5rFwBoIR4CmQoXnpuLY/s400/h9o9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">خصائص البحث العلمي</td></tr></tbody></table><div style="text-align: justify;"><b style="color: #e06666; font-size: x-large;">المقدمة </b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">إن الحاجة إلى الدراسات والبحوث والتعلم أصبحت ضرورة أكثر من أي وقت مضى، بسبب من التفجر المعرفي الذي أدى إلى سباق للوصول إلى المعرفة الدقيقة المستمدة من العلوم التي تكفل الرفاهية للإنسان، وتضمن له التفوق على غيره.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">وإذا كانت الدول المتقدمة قد أولت البحث العلمي اهتماماً كبيراً فلأنها أدركت أن عظمة الأمم تكمن في قدرات أبنائها العلمية و الفكرية و السلوكية،وهي مجالات للبحث العلمي الدور الأبرز في تمتين دعامتها وتحقيق تطورها ورفاهيتها،والمحافظة بالتالي على مكانتها الدولية، كما وأن المؤسسات التربوية باعتبارها نظم اجتماعية يجري عليها ما يجري على الكائنات البشرية، من نمو وتطور وتقدم ومواجهة التحديات ، ومن ثم فإن التغيير يصبح ظاهرة طبيعية تعيشها كل مؤسسة .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">والمؤسسات لا تتغير من أجل التغيير نفسه، بل تتغير لأنها جزء من عملية تطوير واسعة، ولأنها يجب عليها أن تتفاعل مع التغييرات والمتطلبات والضرورات والفرص في البيئة التي تعمل بها.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">وقد أصبحت منهجية البحث العلمي وأساليب القيام بها من الأمور المسلم بها في المؤسسات الأكاديمية و مراكز البحوث، بالإضافة إلى انتشار استخدامها في معالجة المشكلات التي تواجه المجتمع بصفة عامة، حيث لم يعد البحث العلمي قاصرا على ميادين العلوم الطبيعية وحدها.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ونحن كثيراً ما نطلق كلمة بحث على جميع نشاطات الدارسين. فما هي خصائص البحث العلمي.وماهي صفات الباحث ؟</span></div><div style="text-align: justify;"></div><a name='more'></a><br /><div style="text-align: justify;"><span style="color: #e06666; font-size: large;"><b>خصائص البحث العلمي:</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يتميز الأسلوب العلمي عن بقية الأساليب الفكرية بعدة خصائص أساسية أهمها:</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>الموضوعية: </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">وتعني الموضوعية هنا، أن الباحث يلتزم في بحثه المقاييس العلمية الدقيقة، ويقوم بإدراج الحقائق والوقائع التي تدعم وجهة نظره، وكذلك الحقائق التي تتضارب مع منطلقاته وتصوراته، فالنتيجة يجب أن تكون منطقية ومنسجمة مع الواقع ولا تناقضه، وعلى الباحث أن يتقبل ذلك ويعترف بالنتائج المستخلصة حتى ولو كانت لا تتطابق مع تصوراته وتوقعاته.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>استخدام الطريقة الصحيحة والهادفة: </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ويقصد بذلك، أن الباحث عندما يقوم بدراسة مشكلة أو موضوع معين، ويبحث عن حل لها، يجب أن يستخدم طريقة علمية صحيحة وهادفة للتوصل إلى النتائج المطلوبة لحل هذه المشكلة، وإلا فقدت الدراسة قيمتها العلمية وجدواها.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>الاعتماد على القواعد العلمية: </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يتعين على الباحث الالتزام بتبني الأسلوب العلمي في البحث من خلال احترام جميع القواعد العلمية المطلوبة لدراسة كل موضوع، حيث إن تجاهل أو إغفال أي عنصر من عناصر البحث العلمي، يقود إلى نتائج خاطئة أو مخالفة للواقع. ومن هنا، فإن عدم استكمال الشروط العلمية المتعارف عليها في هذا الميدان، يحول دون حصول الباحث على النتائج العلمية المرجوة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>الانفتاح الفكري: </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ويقصد بذلك، انه يتعين على الباحث الحرص على التمسك بالروح العلمية والتطلع دائما إلى معرفة الحقيقة فقط، والابتعاد قدر الإمكان عن التزمت والتشبث بالرؤية الأحادية المتعلقة بالنتائج التي توصل إليها من خلال دراسته للمشكلة، ويجب أن يكون ذهن الباحث منفتحا على كل تغيير في النتائج المحصول عليها والاعتراف بالحقيقة، وان كانت لا تخلو من مرارة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>الابتعاد عن إصدار الأحكام النهائية: </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">لا شك أن من أهم خصائص الأسلوب العلمي في البحث التي ينبغي على الباحث التقيد بها، هي ضرورة التأني وعدم إصدار الأحكام النهائية، إذ يجب أن تصدر الأحكام استنادا إلى البراهين والحجج والحقائق التي تثبت صحة النظريات والاقتراحات الأولية، أي بمعنى أدق، ضرورة اعتماد الباحث على أدلة كافية قبل إصدار أي حكم أو التحدث عن نتائج تم التوصل إليها.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #e06666; font-size: large;"><b>صفات الباحث الجيد</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ينبغي أن تتوفر بعض السمات في الباحث العلمي كي يكون ناجحا في إنجاز بحثه وإعداده وكتابته بشكل جيد، ومن أهم هذه السمات ما يلي:</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>توفر الرغبة في موضوع البحث: </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">تعتبر رغبة الباحث في مجال وموضوع البحث وميله نحوه عامل مهم في إنجاح عمله وبحثه. فالرغبة الشخصية دائما هي عامل مساعد ودافع فعال يؤدي للنجاح.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>القابلية على التحمل والصبر</b></span><b style="color: #0b5394; font-size: x-large;">:</b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">الباحث الناجح بحاجه إلى تحمل المشاق في التفتيش المستمر والمضني والطويل أحيانا عن مصادر المعلومات المناسبة والتعايش معها بذكاء وصبر وتأني.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #0b5394;"><span style="font-size: large;">التواضع</span><span style="font-size: large;">:</span></span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يجب أن يتصف الباحث العلمي بالتواضع مهما وصل إلى مرتبة متقدمه في علمه وبحثه ومعرفته في مجال وموضوع محدد، فانه يبقى بحاجه إلى الاستزادة من العلم والمعرفة، لذا فانه يحتاج إلى التواضع أمام نتاجات وأعمال الآخرين، وعدم استخدام عبارة “أنا” في الكتابة، أي أن لا يذكر وجدت أو عملت، بل يستخدم عبارة وجد الباحث أو عمل الباحث، وهكذا بالنسبة للعبارات المشابهة الأخرى.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>التركيز وقوة الملاحظة:</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يجب أن يكون الباحث الجيد يقظاً عند تحليل معلوماته وتفسيرها وأن يتجنب الاجتهادات الخاطئة في شرحه المعلومات التي يستخدمها ومعانيها. لذا فإنه يحتاج إلى التركيز وصفاء الذهن عند الكتابة والبحث، وأن يهيئ لنفسه مثل هذه المواصفات مهما كانت مشاغله الوظيفية أو اليومية وطبيعة عمله.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>الباحث المنظم:</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يجب أن يكون الباحث منظماً من خلال عمله من حيث تنظيم ساعاته وأوقاته وتنظيم وترتيب معلوماته المجمعة بشكل منطقي وعملي بحيث يسهل مراجعتها ومتابعتها وربطها مع بعض بشكل منطقي. والتنظيم له مردود كبير على إنجاح عمل الباحث واختصار واستثمار الوقت المتاح.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #e06666; font-size: large;"><b>الخاتمة </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">وفي الاخير وكخلاصة لبحثنا فأن البحث العلمي لكي يكون بحثا جيدا لابد من احترام عدة معايير وخصائص مكونة له ويجب على الباحث التقصي على الحقائق العلمية والابتعاد على الذاتية .وان يكون منظما وموضوعيا حتى يكتسب البحث العلمي جوهره .</span></div><div style="text-align: justify;"><br /></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-29662744910286844732019-10-25T04:45:00.000-07:002021-10-16T07:32:33.706-07:00ملخص مصادر القانون التجاري <div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjFUaoXzR9-1ufrHx7bQJMPrXSadPhrkl68xs7V4812vVuXZk7ChuhIICsT63W8DjJfTd0LwbsglFxqxVBSVTRrc3FmUVSemGRx-xi11wtm_Zx8KfCHBiqJfY07hBRtW4pikHGTnjZaUJo/s1600/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AA%25D8%25AC%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%258A.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjFUaoXzR9-1ufrHx7bQJMPrXSadPhrkl68xs7V4812vVuXZk7ChuhIICsT63W8DjJfTd0LwbsglFxqxVBSVTRrc3FmUVSemGRx-xi11wtm_Zx8KfCHBiqJfY07hBRtW4pikHGTnjZaUJo/s400/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AA%25D8%25AC%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%258A.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">ملخص مصادر القانون التجاري </td></tr></tbody></table><div style="text-align: justify;"><b style="color: #e06666; font-size: x-large;">مصادر القانون التجاري </b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">كلمة مصدر تعني المنبع بصفة عامة وللقانون عدة مصادر أو منابع استقى منها أساسه هو المصدر الموضوعي أو المادي والمصدر التاريخي والمصدر الرسمي والمصدر التفسيري ويقصد بالمصدر المادي أو الموضوعي للقانون الظروف الاجتماعية التي استمد منها نشأته على خلاف المصدر التاريخي الذي يمثل الظروف التاريخية التي تكون عبرها القانون ويقصد بالمصدر الرسمي للقانون المصدر الذي تستمد منه القاعدة قوتها الملزمة على خلاف المصدر التفسيري الذي لا يلزم القاضي بالرجوع إليه إنما يلجأ له من قبيل الاستئناس وللقانون التجاري بصفة عامة كبقية فروع القانون عدة مصادر نقتصر منها على المصادر الرسمية والمصادر التفسيرية وهي الفقه والقضاء باعتبارهما مصدرين تفسيريين يلجأ إليها القاضي إذا أعوزه التشريع ومبادئ الشريعة الإسلامية والعرف.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>أولا ـ التشريع :</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">التشريع يجيء في المرتبة الأولى بين مختلف المصادر وعلى القاضي أن يرجع إليه أولا ولا يرجع إلى غيره من المصادر إلا إذا لم يجد نصا تشريعيا يطبق على الحالة المعروضة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ويمثل التشريع كمصدر من مصادر القانون التجاري فيما يلي :</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #134f5c; font-size: large;"><b>أ) ـ المجموعة التجارية :</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ويقصد بها قواعد وأحكام القانون التجاري الصادر عام 1975. (*1)</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #134f5c; font-size: large;"><b>ب) ـ المجموعة المدنية :</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ويقصد بها قواعد وأحكام القانون المدني الصادر عام 1975.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">فالقاعدة الأساسية أن نصوص المجموعة التجارية هي التي تحكم أصلا المواد التجارية على أنه إذا لم يرد في هذه القوانين التجارية نصوص خاصة بعلاقات معينة تعين الرجوع إلى أحكام القانون المدني بإعتباره الشريعة العامة التي تنظم جميع العلاقات سواء كانت تجارية أو مدنية فكما سبق أن ذكرنا تعتبر أحكام وقواعد القانون التجاري استثناء من أصل عام يجب الرجوع إليه في كل حالة لا يحكمها نص خاص وإذا فرض ووجد تعارض بين نص تجاري ونص مدني وجب أن يغلب النص التجاري مهما كان تاريخ نفاده وذلك تطبيقا للقاعدة التفسيرية التي تقضي بأن النص الخاص يغلب على النص العام بشرط أن يكون كلا النصين على درجة واحدة فإذا كان أحدهما نصا آمرا والآخر مفسرا وجب الأخذ بالنص الآمر لأنه نص لا يجوز الاتفاق على مخالفته.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>ثانيا ـ الشريعة الإسلامية :</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">اعتبر القانون المدني الجزائري في مادته الأولى مبادئ الشريعة الإسلامية المصدر الرسمي الثاني بعد التشريع وقبل العرف ومعنى ذلك أن القاضي وهو يفصل في منازعة تجارية إذا لم يجد حكمها في النصوص التشريعية فعليه الرجوع إلى مبادئ الشريعة الإسلامية والمقصود بهذه المبادىء القواعد المستقاة من القرآن الكريم والسنة والإجماع والاجتهاد.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>ثالثا ـ العرف :</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">العرف التجاري هو ما درج عليه التجار من قواعد في تنظيم معاملاتهم التجارية بحيث تصبح لهذه القواعد قوة ملزمة فيما بينهم شأنها شأن النصوص القانونية وإذا كان التشريع دائما مكتوبا فإن العرف غير مدون كما أن هذا الأخير هو قانون تلقائي لا إرادي على عكس التشريع الذي يعتبر مصدر إراديا ومقصودا ويبدأ العرف تكوينه عندما يتفق اثنان على تنظيم تصرف ما على وجه معين ثم يتبع باقي الأشخاص نفس هذا التنظيم فيما يتعلق بهذا التصرف فترة من الزمن لدرجة أنهم يشعرون بأنه أصبح ملزما لهم دون النص عليه. فهو في الواقع نوع من الاتفاق الضمني على ضرورة إتباع قواعد معينة في حالات معينة على أن ذلك لا يعني أن العرف واجب التطبيق إذا ما انصرفت إرادة الأفراد إليه فقط بل إنه واجب التطبيق طالما لم تتجه إرادة المتعاقدين إلى استبعاده حتى ولو ثبت عدم علم الأطراف به.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ذلك لأن العرف يستمد قوته الملزمة من إيمان الجميع به واعتباره حكما عاما كالتشريع تماما.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ويتمتع العرف في مجال القانون التجاري بمكانه كبيرة عن بقية فروع القانون الآخر وذلك رغم ازدياد النشاط التشريعي وازدياد أهميته ذلك أن هذا الفرع من القانون نشأ أصلا نشأة عرفية ولم يدون إلا في فترة متأخرة عن بقية فروع القانون .</span></div><span style="font-size: large;"></span><br /><a name='more'></a><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">والعرف قد يكون عاما متبعا في الدولة بأسرها وقد يكون محليا ويقع على الخصوم عبء إثبات العرف وقد جرى العمل على استخراج شهادات من الغرف التجارية بوجوده ومن الأمثلة على العرف التجاري قاعدة افتراض التضامن بين المدينين بديون تجارية إذا تعددوا خلافا للقاعدة العامة المنصوص عليها في القانون المدني (2/7 مدني جزائري) والتي تقضي بأن التضامن لا يفترض وإنما يكون بناء على اتفاق أو نص في القانون .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يعتبر العرف التجاري تاليا في المرتبة والشريعة الإسلامية بمعنى أنه للقاضي الأخذ به في حالة عدم وجود نص تشريعي أو حكم من الشريعة الإسلامية يحكم العلاقة المعروضة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">وبناءا على ما سبق إذا ما عرض نزاع تجاري، على القاضي الجزائري أن يتبع الترتيب التالي في تطبيقه لقواعد القانون.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">1) ـ النصوص الآمرة الموجودة بالمجموعة التجارية.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">2) ـ النصوص الآمرة الموجودة بالقانون المدني.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">3) ـ مبادئ الشريعة الإسلامية.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">4) ـ قواعد العرف التجاري.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">5) ـ العادات التجارية.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">6) ـ النصوص التجارية المفسرة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">7) ـ النصوص المدنية المفسرة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">أما ما يتفق عليه صراحة أطراف النزاع فيأتي قبل التشريع أو العرف إن لم يكن حكما آمرا.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #38761d; font-size: large;"><b>المصادر التفسيرية :</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يقصد بمصادر القانون التفسيرية المصادر التي يتمتع القاضي إزاءها بسلطة اختيارية إن شاء رجع إليها للبحث عن حل النزاع المعروض أمامه دون إلزام عليه بإتباعها فالمصادر التفسيرية على خلاف المصادر الرسمية مصادر اختيارية.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">إن شاء رجع إليها للبحث عن حل النزاع أمامه دون إلزام عليه بإتباعها ويعتبر القضاء والفقه من المصادر التفسيرية.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #134f5c; font-size: large;"><b>1 ـ القضاء :</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يقصد بالقضاء مجموعة الأحكام الصادرة من مختلف المحاكم في المنازعات التي عرضت عليها كما يقصد بها مدة الحجية التي تتمتع بها هذه الأحكام وهو ما يطلق عليه السابقة القضائية وهذه الأخيرة تمثل الأحكام التي تصدر في المسائل القانونية الجديدة ذات الأهمية الخاصة والتي لم يرد حلها في القانون ويعتبر دور القضاء بالنسبة لهذه السوابق دور خلاق يوسع بمقتضاها نطاق تطبيق القانون حيث تؤدي إلى حلول لموضوعات مماثلة لما صدرت بشأنها في المستقبل ويلاحظ أن دور القضاء في الجزائر كما هو الحال في التشريعات الأوربية حيث يسود فيها التشريع يقتصر على تفسير القاعدة القانونية دون خلقها ذلك أن القضاء لا يعتبر مصدرا للقانون بالمقارنة إلى مصدر التشريع.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">فاختصاص القاضي الجزائري هو تطبيق للقانون في الحالات المعروضة عليه دون أن تكون لأحكامه قيمة القاعدة الملزمة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ويختلف موقف القضاء في القانون الإنجليزي والبلاد الأنجلوسكونية بصفة عامة حيث تسود قاعدة السابقة القضائية والتي بمقتضاها تلزم المحاكم في أحكامها بما سبق أن صدر من جهات قضائية أخرى سواء كانت أعلى درجة منها أو مساوية لها ويترتب على ذلك اعتبار القضاء وفقا لهذا النظام مصدرا ملزما للقانون.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #134f5c; font-size: large;"><b>2 ـ الفقه :</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يقصد بالفقه مجموعة آراء الفقهاء في هذا الفرع من القانون بشأن تفسير مواده فالفقهاء يقومون باستنباط الأحكام القانونية من مصادرها بالطرق العلمية نتيجة تكريس جهودهم لدراسة هذا الفرع من فروع القانون والرأي السائد أن الفقه لا يعتبر مصدرا للقانون حيث تقتصر وظيفته على مجرد شرح القانون شرحا علميا بدراسة النصوص القانونية وما يربطها من صلات ثم استنتاج مبادئ عامة في تطبيقات مماثلة وذلك دون أن يكون مصدرا ملزما للقاضي.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">وقد ساعد الفقه كثيرا في تطوير مواد القانون التجاري نتيجة نقد الحلول القانونية والقضائية وإبراز مزاياها وعيوبها وما بها من تناقض وأدى ذلك إلى سرعة مسايرة مواد القانون للتطور في المواد القانونية.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">سنتناول بالبحث الأعمال التجارية والمحل التجاري والإفلاس والتسوية القضائية و الأوراق التجارية.</span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-59906857261211915842019-10-21T12:34:00.000-07:002021-10-16T07:32:34.034-07:00بحث حول أثار العقد في القانون المدني<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi5h8KytuG3h626DMQGBMBIpZ8UkUaoW_yv9vXlBnk7tCUstqdePcrXxICFM_RGDV4Lo_QSlVfGhHRFTjDo9qmqVUCTUbdYyszyfSgaaRGd1p3pqfVvHplEQkksI8yW3tECF5ZU2dgJYQk/s1600/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2585%25D8%25AF%25D9%2586%25D9%258A.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi5h8KytuG3h626DMQGBMBIpZ8UkUaoW_yv9vXlBnk7tCUstqdePcrXxICFM_RGDV4Lo_QSlVfGhHRFTjDo9qmqVUCTUbdYyszyfSgaaRGd1p3pqfVvHplEQkksI8yW3tECF5ZU2dgJYQk/s400/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2585%25D8%25AF%25D9%2586%25D9%258A.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">بحث حول أثار العقد في القانون المدني</td></tr></tbody></table><div style="text-align: justify;"><b style="color: #e06666; font-size: x-large;">آثــار العقــد</b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #e06666;">المبحث الأول : </span><span style="color: #0b5394;">آثــار العقــد بالنسبة للخلف العام والخلف الخاص </span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">العقد متى ما قامت أركانه وشروط صحته ، انعقد صحيحاً وترتبت عليه آثاره القانونية ، وآثار العقد يقتصر نطاقها على المتعاقدين أنفسهم فلا تنصرف إلى الغير (الأجنبي) وهذا ما يعرف بنطاق العقد أو نسبية آثار العقد وعلى هذا نصت المادة110 مدني بقولها ((من باشر عقداً من العقود بنفسه لنفسه فهو الملزم دون غيره بما يترتب عليه من أحكام))...والسؤال المطروح يا ترى ما المقصود بآثار العقد هل هي الحقوق التي تتولد عنه أم الالتزامات؟ وهل يعقل أن إذا ابرم الشخص عقداً يلزم فيه غيره؟ أو هل إذا ابرم عقداً ممكن أن تنتقل حقوق هذا العقد لغيره ؟؟؟</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">جميع الأسئلة السابقة ، الإجابة عليها هي بكل اختصار ( فهم موضوع نسبية آثار العقد) من الألف إلى الياء وبشكل مبسط وواضح ومختصر .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #134f5c;">نقول :</span></b> يقصد بآثار العقد (الحقوق والالتزامات المتولدة منه) ومثاله في عقد البيع التزام المشتري دفع الثمن والتزام البائع تسليم المبيع للمشتري ، وحقوق المشتري (ملكية المبيع) وحقوق البائع (قبض الثمن) .....وعليه فإنه كقاعدة عامة ان نطاق العقد أو نسبية أثاره تكون مقتصرة على (البائع والمشتري في المثال السابق) ....لكن : هل هذه القاعدة مطلقة بخصوص قصور آثار العقد على عاقديه ؟</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #134f5c;">الجواب :</span></b> لا ، بل ينتقل أثر العقد (كحقوق والتزام) إلى الخلف العام والخلف الخاص ، وكذلك ينتقل أثر العقد (كحقوق دون التزام) إلى الغير ........على النحو الآتي :</span></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #e06666;">المطلب الأول : </span><span style="color: #0b5394;">أثـــــــــر العقد بالنسبة إلى الخلف العـــــــام </span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يقصد بالخلف العام (( هو من يخلف السلف في ذمته المالية كلها أو جزء منها)) كالوارث والموصى له ...ولا وجود للخلف العام إلا (بعد وفاة السلف) ، إي أن آثار العقد لا تنتقل إلى الورثة إلا بعد وفاة المتعاقد الموّرث .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">القاعدة العامة بشأن الخلف العام: تنتقل إليه ما تعلق في ذمة مورثه من حقوق والتزامات وعليها تنصرف إليه آثار العقود التي ابرمها سلفه سواء فيما ترتبه من حقوق أو ما ينتج عنها من التزامات.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">الاستثناءات على القاعدة العامة: نصت عليه المادة 206 مدني جزائري على النحو التالي:</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">إذا اتفق المتعاقدان على اقتصار آثار العقد عليهما وعدم انصرافهما إلى ورثة احدهما ، ومثال :أن يتفق المشتري مع البائع في عقد وعد بالبيع أنه ينقضي عقد الوعد بالبيع في حالة وفاة أحدهما.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">إذا كانت طبيعة العقد تمنع انتقال أثاره القانونية إلى الخلف العام أما لكون طبيعة (الحق) تنتهي بموت صاحبه (مثل المرتب الذي يتقاضاه الشخص مدى حياته)...أو لكون طبيعة (الالتزام) يراعى فيها شخصية العاقد .....كالتزام المحامي بالترافع عن موكله ((هنا لا يتنقل الالتزام إلى الخلف العام ولكن الحقوق هي اللي تنتقل إي ما تبقى من أتعاب المحامي تعود على خلفه العام)).</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ج) إذا نص القانون على انقضاء العقد بوفاة العاقد، ومثاله حق الانتفاع ينتهي بموت المنتفع إذا لم ينص القانون على غير ذلك، مادة 1215/6 مدني جزائري.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #e06666;">المطلب الثاني : </span><span style="color: #0b5394;">أثـــــر العقد بالنسبة إلى الخلف الخــــاص</span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يقصد بالخلف الخاص ((هو الذي يخلف سلفه على حق عيني على شي معين أو في ملكية شي معين )) كالمشتري والموهوب له والموصى له بعين من الأعيان....والأصل أن الخلف الخاص لا تنصرف إليه آثار العقود التي يعقدها السلف طالما العقد الصادر من السلف لا يتناول الحق الذي تلقاه عنه الخلف الخاص ومثاله : مشتري العقار خلف خاص للبائع ولكن لا شأن للمشتري بالعقود الصادرة من البائع في غير ما يمس هذا العقار...أما إذا تناول العقد الصادر من السلف هذا العقار كما لو تصرف فيه السلف (كأن يبيعه أو يرهنه أو يقوم بتأجيره إلى آخر) فهنا تثار مشكلة قانونية قامت بحلها المادة 207 مدني جزائري على النحو التالي:</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"></span></div><a name='more'></a><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">إذا باع احمد سيارته بتاريخ 1-1-2007 إلى ( راشد) وبتاريخ 5-1-2007 باع نفس السيارة إلى (مبارك) ولم يكن قد سلم أيا منهما السيارة ، فالعبرة هنا بتاريخ العقد القديم أي يعتبر راشد خلفاً خاصاً لأحمد وبهذا انتقال الحق يحتجه به في مواجهة البائع (السلف) ، لأن القاعدة هي أن عقود السلف في شأن الحق الذي انتقل إلى الخلف الخاص لا يحتج بها في مواجهته إلا إذا كان لها تاريخ ثابت وسابق على تاريخ العقد الذي انتقل به الخلف الخاص حقه ، أما أذا كان المبيع عقاراً فالعبرة في تاريخ تسجيل في دائرة تسجيل العقار.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="background-color: yellow; color: red;">ملاحظة هامة :</span></b> عقود السلف لا تكسب الخلف الخاص حقاً ولا تحمله التزاما إلا إذا كان الحق أو الالتزام من مستلزمات الشيء الذي أنتقل إلى الخلف الخاص ، وكان الخلف الخاص عالماً بها في الوقت الذي انتقل إليه الشيء.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #38761d; font-size: large;"><b>شروط انصراف آثار عقود السلف إلى الخلف الخاص :</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">أن يكون الحق أو الالتزام من مستلزمات الشيء الذي أنتقل إليه ، ويقصد بمستلزمات الشيء (ما كان مكملاً له) كعقد التأمين ، فمثلاً إذا كان المبيع محل تجاري مؤمن عليه ضد الحريق مثلاً ، فإنه ينتقل إلى ملكية المشتري المحل التجاري + عقد التأمين عليه الذي قد ابرمه السلف. (يعتبر ما سبق مثال على انتقال الحق إذا كان من مستلزمات الشيء) .. وكذلك الحال ينتقل الالتزام إذا كان من مستلزمات الشيء ، ويكون المشتري ملتزماً كحال الالتزام الذي يحد من حرية الانتفاع به كما هو الشأن في قيود البناء الاتفاقية (هذه القيود تحد من حق المالك في البناء بعدم تجاوز حد معين في الارتفاع أو بعد البناء على مساحة الأرض كلها)</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">أما أذا كان الحق أو الالتزام الناشئ من عقد السلف مع الغير لا يعتبر من مستلزمات الشيء الذي انتقل إلى الخلف الخاص فأنه لا يكسب الخلف الخاص حقاً ولا يحمله التزاما.. فمثلاً في عقد البيع لا تنتقل إلى المشتري دعوى التلف الحاصل للمبيع بفعل الغير قبل البيع.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">لابد أن يعلم الخلف الخاص بالحق أو الالتزام المعتبر من مستلزمات الشيء الذي أنتقل إليه ، ويقصد بالعلم هنا العلم الحقيقي بالحق أو الالتزام.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #38761d; font-size: large;"><b>صور الحقوق التي تعتبر من مستلزمات الشيء :</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">لا يعتبر من مستلزمات الشيء إلا الحقوق المكملة له ، ففي البيع مثلاً تنتقل إلى المشتري الدعاوى التي كانت للبائع ( كدعوى ضمان الاستحقاق، ودعوى ضمان العيوب الخفية ) وكذلك تنتقل إلى المشتري حقوق الارتفاق المقررة للمبيع ، وكذلك إذا كان المبيع مؤمناً عليه ضد الحريق مثلاً بمعرفة البائع فأنه تنصرف آثار هذا العقد إلى المشتري ، فينتقل إليه حق البائع تجاه شركة التأمين ، ويلتزم بما ألتزم به البائع تجاه الشركة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #38761d; font-size: large;"><b>صور الالتزامات التي تعتبر من مستلزمات الشيء :</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">الأصل أن الخلف الخاص لا يتحمل كافة الالتزامات التي قررها السلف حتى وإن تعلقت بالشيء الذي انتقل إليه (وهو بذلك بعكس الخلف العام)، وعليه لا يلتزم مشتري العقار مثلاً بما للمهندس المعماري من أجر متأخر تجاه البائع ، ولا بتعويض الغير الذي أصابه ضرر من الشيء المبيع قبل البيع ... إلا إن هذا الأصل أو هذه القاعدة ليست مطلقة ويرد عليها استثناءات هي :</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">الحقوق العينية المقررة على الشيء والذي نص عليها القانون (كالرهن وحقوق الارتفاق السلبية) لأن هذه الالتزامات تحد من الانتفاع بالشيء </span><span style="font-size: large;">الالتزامات التي يتفق بين السلف والخلف الخاص على انتقالها إليه.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">الالتزامات الناشئة عن عقود تبادلية عقدها السلف ، لأنها مقابل للحقوق التي انتقلت إلى الخلف الخاص بموجب هذه القيود.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">الالتزامات المقرر انتقالها للخلف الخاص بنص صريح في القانون.</span></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #e06666;">المبحث الثاني : </span><span style="color: #0b5394;">أثـــــر العقد بالنسبة إلى الغيــــــر :</span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يقصد بالغير ( هو الأجنبي عن العقد أي الذي لم يكن طرفاً فيه) .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">القاعدة العامة : العقد لا ينصرف إلى الغير ولا يحمله التزاما ولا يكسبه حقاً ، إلا أن هذه القاعدة ليست على أطلاقها ويرد عليها استثناءات.. و هذه القاعدة العامة نصت عليها المادة 208 مدني جزائري بقولها ( لا يرتب العقد شيئاً في ذمة الغير ولكنه يجوز أن يكسبه حقاً ) ... نص هذه المادة عند تحتاج منا إلى شرح مفصل حتى يتم لنا فهم اثر العقد بالنسبة للغير.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">عبارة ( لا يرتب العقد شيئاً في ذمة الغير) الواردة في نص مادة208 السابق ذكرها ، تعني أن العقد لا يرتب التزاماً في ذمة الأجنبي عن العقد ، ولكن هذا الشق من القاعدة العامة يرد عليه استثناء نصت عليه المادة 320 ومفادها : أذا قام الغير ( الأجنبي عن العقد) بحسن نية بالوفاء الدين الذي في ذمة المدين تجاه الدائن ، فأن ذمة المدين تبرأ ، وعليه يكون الدائن ملتزماً بالوفاء الصادر من الغير في علاقته بالمدين ....أما عبارة (( ولكنه يجوز أن يكسبه حقاً)) فهي تكريس للاستثناء على القاعدة ويتمثل في (الاشتراط لمصلحة الغير) .. ومن الحالات التي تُعد تطبيقاً للقاعدة هي (حالة التعهد عن الغير) ... وسنقوم بدراسة ما سبق بشكل مفصل.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #e06666;">المطلب الأول : </span><span style="color: #0b5394;">التعهد عن الغير</span><span style="color: #e06666;"> </span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- يعود تطبيقاً للقاعدة العامة في قصور حكم العقد على عاقديه .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">صورته -عادة ما يكون على شكل (وعد) يقوم به المتعهد (وهو من يضمن قبول الغير بالالتزام) ، كحال الشركاء الذي يتقدم إليهم شخص بقصد شراء عين من الأعيان المملوكة لهم على الشيوع ، ولكن احد الشركاء غائباً وخوفاً من ضياع هذه الصفقة يقبل الشركاء التعاقد عن أنفسهم (والتعهد) عن شريكهم الغائب بقبول البيع عند حضوره.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">حكمه.إذا وعد أو تعهد شخص بان يحمل الغير على الالتزام بأمر ، فإن هذا التعهد ليس له أثر في إلزام الغير (إي الغير ليس ملزماً به) إلا إذا قبله ، فإن قبول الغير يعني ثبوت الالتزام في ذمته ، أما في حالة عدم قبوله ، فإن المتعهد (الذي فشل في حمل الغير على الالتزام والقبول به) يكون ملزماً بتعويض المتعاقد الآخر.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #38761d;"><span style="font-size: large;">شروط </span><span style="font-size: large;">التعهد عن الغير</span></span></b><span style="color: #38761d; font-weight: bold;"><span style="font-size: large;"> </span><span style="font-size: large;">:</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">للتعهد عن الغير ثلاث شروط هي :</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يجب أن يتعاقد المتعهد باسمه هو لا بسم الغير ، لأن الغير يظل أجنبيا عن هذا التعاقد كما أن التعهد عملية قانونية ذات طرفين ، وهي بذلك تختلف عن الاشتراط لمصلحة الغير كما سوف يأتي معنا فهو يقوم على ثلاث أطراف في العلاقة .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يجب أن يكون الغرض من التعهد إلزام المتعهد نفسه لا إلزام الغير ، لأن الغير لا يلتزم إلا إذا اقر وقبل بالتعهد ، فإذا رفضه فلا يكون لمن تعاقد مع المتعهد إلا (الرجوع) على المتعهد ومطالبته بالتعويض لعدم تنفيذ التزامه.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ج) يجب أن يكون (محل التزام) المتعهد هو القيام بعمل ، ومعنى ذلك أن يبذل المتعهد جهده ليحقق نتيجة مناطها قبول الغير بالالتزام ، وعليه إذا قبل الغير الالتزام فأنه بذلك يكون المتعهد قد انقضى التزامه ، وهذا يعني أن المتعهد لا يضمن تنفيذ الغير للالتزام اللهم يضمن قبوله فقط ، فإذا قبل الغير ولم يقم بتنفيذ التزامه فإنه لا يمكن للمتعاقد الرجوع على المتعهد ومطالبته بالتعويض .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">أحكامه لدراسة أحكام التعهد عن الغير لابد لنا من معرفة آثار التعهد فيما بين المتعاقدين ، وآثار التعهد بالنسبة للغير</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #38761d;">آثار التعهد عن الغير</span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">آثار التعهد عن الغير فيما بين المتعاقدين -- التعهد لا يلزم إلا المتعهد ، ويكون محل التزامه هو الحصول على قبول (الغير) للتعهد ، فإذا حصل ذلك وقبل الغير فإن التزام (المتعهد) ينقضي لأنه لا يضمن تنفيذ الغير للالتزام وإنما فقط قبوله ، أما إذا رفض الغير قبول التعهد ، فإن المتعهد يكون مسئولا عن عدم تنفيذ التزامه (المتمثل في قبول الغير للتعهد) ، ولا يعفى من المسؤولية إلا إذا أثبت قيام السبب الأجنبي (القوه القاهرة) ، وفي حالة عدم إثباته تقوم مسؤولية ويتمثل جزاء المسؤولية (إلزام المتعهد بالتعويض عن الضرر الذي أصاب المتعاقد الآخر) ، ويجوز للمتعهد تلافي التعويض ويكون ذلك بالوفاء عيناً بما الالتزام (الذي رفضه الغير).</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">آثار التعهد بالنسبة إلى الغير للغير الحرية المطلقة أما بقبول أو رفض التعهد الصادر من المتعهد ، ورفضه لا يرتب عليه أيه مسؤولية ولا حتى على أساس فكرة التعسف باستعمال الحق وذلك لأنه أجنبي عن العقد ....أما في حالة إقراره للتعهد فإن إقراره يعتبر بمنزلة القبول للإيجاب المتضمنة العقد المبرم بين المتعهد والمتعاقد الآخر ، ولذا ينعقد عقد جديد بين الغير وبين ذلك المتعاقد الآخر مع ملاحظة بين هذين العقدين في الآتي :</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">محل الالتزام - في العقد الأول ، يكون محل التزام المتعهد هو القيام بعمل (الحصول على قبول الغير) ، وأما محل التزام الغير فهو بمقتضى العقد الجديد (قد يكون إعطاء شيء أو القيام بعمل أو الامتناع عن عمل).</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">تاريخ العقد الجديد - يستند إلى وقت صدور القبول ، فلا يكون له أثر رجعي يرتد إلى تاريخ العقد الأول إلا إذا قصد الغير ذلك صراحة أو ضمناً ومثال ((قبول الشريك البيع الصادر من باقي الشركاء ، فقبوله يستند إلى وقت تمام البيع لا إلى وقت صدوره))...والأثر الرجعي للقبول لا يضر بحقوق من تعاقد مع الغير قبل صدور القبول منه لأن القبول الصادر من الغير لا يحتج به في مواجهة من تعامل معه إلا من وقت ثبوت تاريخه أو من وقت شهره وفقاً للقانون.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">شكل القبول.لا يشترط في قبول الغير للتعهد شكلاً معيناً بل يجوز أن يكون صريحاً أو ضمنياً أو مستفاداً من السكوت الملابس ، باستثناء العقود ذات الطابع الرسمي مثل الرهن التأميني فلا يكون القبول مقصوداً به انعقاد الرهن التأميني إلا بعد تسجيله (أي هنا يتطلب انعقاد العقد شكلية معينة تتمثل في التسجيل) ...وعليه لابد أن يكون القبول صريحاً .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #e06666;">المطلب الثاني : </span><span style="color: #0b5394;">الاشتراط لمصلحة الغير</span><span style="color: #e06666;"> </span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يعد استثناء يرد على القاعدة العامة بخصوص أثر نسبية العقد او قصور العقد على عاقديه.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">صورته هو اشتراط شخص يسمى (المشترط) على شخص آخر يسمى (المتعهد) بأن يقوم بأداء معين لمصلحة شخص آخر (يسمى المنتفع) ... هنا المنتفع هو الغير (أي الأجنبي عن العقد) ومن ابرز أمثلته عقود التأمين ،فالمشترط هو المؤمن له ، والمتعهد شركة التأمين والمنتفع أو المستفيد هو يذهب التأمين لمصلحته ، كحال من يؤمن محله التجاري ضد الحريق أو يؤمن على صحة أحد أبنائه.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">شروطه له عدة شروط بعضها يخص المتعاقدين ، والبعض الآخر يخص شخص المنتفع ، وشروط متعلقة بمصلحة المشترط في الاشتراط .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">1 - الشروط المتعلقة بإرادة المتعاقدين : يتم عقد الاشتراط بين المشترط والمتعهد ، أما المنتفع فهو أجنبي عن العقد ، وعليه يجب أن تتجه إرادة المتعاقدين (المشترط والمتعهد) إلى إنشاء حق مباشر للمنتفع ، أما إذا لم تتجه الإرادة إلى ذلك فلا نكون أمام اشتراط لمصلحة الغير...ويستوي أن تكون إرادة المتعاقدين في إنشاء حق مباشر للمنتفع صريحة أو ضمنية.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">2 - الشروط المتعلقة بشخص المنتفع : له شرط واحد وهو (أن يكون المنتفع موجوداً في الوقت الذي يرتب الاشتراط اثره) ، أما إذا لم يكن موجوداً فأن الاشتراط يبطل أما العقد فيظل صحيحاً ويتحول فائدة الاشتراط لورثته ، كحال عقد تأمين لمصلحة ولد المؤمن له ، فأن مات دون ولد انتقل الحق في التأمين إلى ورثته كجزء من تركته.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">3 - الشروط التي تتعلق بمصلحة المشترط في الاشتراط :</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">لكي يكون الاشتراط لمصلحة الغير صحيحاً لا بد أن تكون للمشترط مصلحة شخصية في الاشتراط لغيره ، فبدونها يكون الاشتراط باطلاً أما العقد فيكون صحيحاً ، ومصلحة المشترط في الاشتراط لغيره قد تكون مادية وقد تكون أدبية.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- طبيعة الاشتراط لمصلحة الغير ( ينصح قراءتها دون الاهتمام بها فهي تتكلم عن نظريات فقهية ) .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- آثار الاشتراط لمصلحة الغير -يترتب على الاشتراط لمصلحة الغير قيام ثلاثة أنواع من العلاقات القانونية هي :</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><b>علاقة المشترط بالمتعهد : </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يحكمها العقد الذي تم بينهما ، فقد يكون هذا العقد –عقد هبة مع تكليف- ومثالها ( كأن يشترط أحمد على خالد سائق باص مدرسي أن ينقل سارة بنت جيرانه المتوفى والدها يومياً ذهاباً وإياباً على أن يهبه كوبون قيمته 500 ريال لتعبئة وقود سيارته) ففي هذا المثال نجد أن احمد هو المشترط ، وخالد سائق الباص هو المتعهد ، وسارة هي المنتفعة ، وهنا مصلحة المشترط قائمة فهي تتمثل في مصلحة أدبية بحكم كون سارة بنت جيرانه ومتوفى والدها .....وقد يكون العقد عقد تأمين على الحياة يكون المشترط فيه هو المؤمن له والمتعهد هو شركة التأمين والمنتفع هو المستحق لمبلغ التأمين... ويحق للمشترط ، مراقبة المتعهد المتعهد في تنفيذه للعقد والمتمثل في التزامه نحو المنتفع ، ولهذا فأن للمشترط حقوق تجاه المتعهد إذا لم يقم المتعهد بتنفيذ التزامه تجاه المنتفع كان من حق المشترط ( أما المطالبة بالتنفيذ أو المطالبة بالتعويض ويكون التعويض عن الضرر الذي أصاب المشترط لا المنتفع ، أو المطالبة بفسخ العقد لعدم قيام المتعهد بتنفيذ التزامه ، ويكون حق الفسخ مقتصر على المشترط نفسه دون المنتفع – أي أن سارة في مثالنا لا تستطيع أن تفسخ العقد مع المتعهد ولا تستطيع مطالبته بالتعويض ولا تستطيع مطالبته بتنفيذ العقد ، والسبب في كونها لم تكن طرف في عقد الاشتراط (أي المنتفع لا يحق له ذلك لأنه أجنبي عن العقد) .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">العلاقة لا تكون بعقد والسبب لأن المنتفع أجنبي عن العقد وإنما تكون العلاقة بالدافع إلى الاشتراط والذي قد يكون قصد التبرع من المشترط للمنتفع أو قصد إنهاء أو إنشاء علاقة معاوضة بينهما ...فإذا كانت العلاقة بين المشترط والمنتفع هي الهبة فلا بد أن تتوافر في المشترط أهلية التبرع ، ويجوز لدائني المشترط الطعن بالتبرع بدعوى (عدم نفاذ تصرفاته) حتى لو كان المنتفع شخص حسن النية (لا يعلم بأن ديون المشترط قد استغرقت أمواله)... أما إذا كان الاشتراط القصد منه غير التبرع فإن العلاقة يحكمها عقد المعاوضة الموجود بينهما .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><b>علاقة المتعهد بالمنتفع : </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">المنتفع علاقته بالمتعهد هي علاقة مديونية ، بمعنى يصبح المنتفع دائناً شخصياً للمتعهد ، وله مطالبته بتنفيذ التزامه ، والرجوع عليه بالتعويض في حالة امتناعه ، وكذلك له الاستفادة من التأمينات المقدمة من المتعهد لضمان تنفيذ التزامه إلا إذا كانت هذه التأمينات قاصرة على ضمان حق المشترط الشخصي قبل المتعهد (يقصد بالتأمينات هي تأمينات الدين كالرهن) .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">كما لا يجوز للمنتفع ان يطلب فسخ العقد الإشتراط في حالة عدم تنفيذ المتعهد لالتزامه ، لأنه لم يكن طرفاً في هذا العقد .</span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-27200046180274578692019-10-19T15:23:00.000-07:002021-10-16T07:32:34.362-07:00إخضاع المادة الحية للمنهج التجريبي على غرار المادة الجامدة<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s1600/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s400/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">هل يمكن إخضاع المادة الحية للمنهج التجريبي على غرار المادة الجامدة ؟</td></tr></tbody></table><div style="text-align: justify;"><b style="color: #e06666; font-size: x-large;">هل يمكن إخضاع المادة الحية للمنهج التجريبي على غرار المادة الجامدة ؟</b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">- طرح المشكلة :</span></b> تختلف المادة الحية عن الجامدة من حيث طبيعتها المعقدة ، الأمر الذي جعل البعض يؤمن إن تطبيق خطوات المنهج التجربيي عليها بنفس الكيفية المطبقة في المادة الجامدة متعذرا ، و يعتقد آخرون ان المادة الحية كالجامدة من حيث مكوناتها مما يسمح بإمكانية إخضاعها للدراسة التجريبية ، فهل يمكن فعلا تطبيق المنهج التجريبي على المادة الحية على غرار المادة الجامدة ؟</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #134f5c; font-size: large;"><b>محاولة حل المشكلة :</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">- الأطروحة الأولى :</span></b> يرى البعض ، أنه لا يمكن تطبيق المنهج التجريبي على الظواهر الحية بنفس الكيفية التي يتم فيها تطبيقه على المادة الجامدة ، إذ تعترض ذلك جملة من الصعوبات و العوائق ، بعضها يتعلق بطبيعة الموضوع المدروس ذاته و هو المادة الحية ، و بعضها الآخر إلى يتعلق بتطبيق خطوات المنهج التجريبي عليها .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">الحجة :</span></b> و يؤكد ذلك ، أن المادة الحية – مقارنة بالمادة الجامدة – شديدة التعقيد نظرا للخصائص التي تميزها ؛ فالكائنات الحية تتكاثر عن طريق التناسل للمحافظة على النوع و الاستمرار في البقاء . ثم إن المحافظة على توازن الجسم الحي يكون عن طريق التغذية التي تتكون من جميع العناصر الضرورية التي يحتاجها الجسم . كما يمر الكائن الحي بسلسلة من المراحل التي هي مراحل النمو ، فتكون كل مرحلة هي نتيجة للمرحلة السابقة و سبب للمرحلة اللاحقة . هذا ، و تعتبر المادة الحية مادة جامدة أضيفت لها صفة الحياة من خلال الوظيفة التي تؤديها ، فالكائن الحي يقوم بجملة من الوظائف تقوم بها جملة من الأعضاء ، مع تخصص كل عضو بالوظيفة التي تؤديها و إذا اختل العضو تعطلت الوظيفة و لا يمكن لعضو آخر أن يقوم بها . و تتميز الكائنات الحية – أيضا – بـالوحدة العضوية التي تعني إن الجزء تابع للكل و لا يمكن أن يقوم بوظيفته إلا في إطار هذا الكل ، و سبب ذلك يعود إلى أن جميع الكائنات الحية – باستثناء الفيروسات – تتكون من خلايا .</span></div><a name='more'></a><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">بالإضافة إلى الصعوبات المتعلقة بطبيعة الموضوع ، هناك صعوبات تتعلق بالمنهج المطبق و هو المنهج التجريبي بخطواته المعروفة ، و أول عائق يصادفنا على مستوى المنهج هو عائق الملاحظة ؛ فمن شروط الملاحظة العلمية الدقة و الشمولية و متابعة الظاهرة في جميع شروطها و ظروفها و مراحلها ، لكن ذلك يبدو صعبا ومتعذرا في المادة الحية ، فلأنها حية فإنه لا يمكن ملاحظة العضوية ككل نظرا لتشابك و تعقيد و تداخل و تكامل و ترابط الأجزاء العضوية الحية فيما بينها ، مما يحول دون ملاحظتها ملاحظة علمية ، خاصة عند حركتها أو أثناء قيامها بوظيفتها . كما لا يمكن ملاحظة العضو معزولا ، فالملاحظة تكون ناقصة غير شاملة مما يفقدها صفة العلمية ، ثم إن عزل العضو قد يؤدي إلى موته ، يقول أحد الفيزيولوجيين الفرنسيين : <b>« إن سائر أجزاء الجسم الحي مرتبطة فيما بينها ، فهي لا تتحرك إلا بمقدار ما تتحرك كلها معا ، و الرغبة في فصل جزء منها معناه نقلها من نظام الأحياء إلى نظام الأموات »</b>.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">و دائما على مستوى المنهج ، هناك عائق التجريب الذي يطرح مشاكل كبيرة ؛ فمن المشكلات التي تعترض العالم البيولوجي مشكلة الفرق بين الوسطين الطبيعي و الاصطناعي ؛ فالكائن الحي في المخبر ليس كما هو في حالته الطبيعية ، إذ أن تغير المحيط من وسط طبيعي إلى شروط اصطناعية يشوه الكائن الحي و يخلق اضطرابا في العضوية و يفقد التوازن </span><span style="font-size: large;">ومعلوم إن التجريب في المادة الجامدة يقتضي تكرار الظاهرة في المختبر للتأكد من صحة الملاحظات و الفرضيات ، و إذا كان الباحث في ميدان المادة الجامدة يستطيع اصطناع و تكرار الظاهرة وقت ما شاء ، ففي المادة الحية يتعذر تكرار التجربة لأن تكرارها لا يؤدي دائما إلى نفس النتيجة ، مثال ذلك أن حقن فأر بـ1سم3 من المصل لا يؤثر فيه في المرة الأولى ، و في الثانية قد يصاب بصدمة عضوية ، و الثالثة تؤدي إلى موته ، مما يعني أن نفس الأسباب لا تؤدي إلى نفس النتائج في البيولوجيا ، و هو ما يلزم عنه عدم إمكانية تطبيق مبدأ الحتمية بصورة صارمة في البيولوجيا ، علما أن التجريب و تكراره يستند إلى هذا المبدأ .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">و بشكل عام ، فإن التجريب يؤثر على بنية الجهاز العضوي ، ويدمر أهم عنصر فيه وهو الحياة .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">و من العوائق كذلك ، عائق التصنيف و التعميم ؛ فإذا كانت الظواهر الجامدة سهلة التصنيف بحيث يمكن التمييز فيها بين ما هو فلكي أو فيزيائي أو جيولوجي وبين أصناف الظواهر داخل كل صنف ، فإن التصنيف في المادة الحية يشكل عقبة نظرا لخصوصيات كل كائن حي التي ينفرد بها عن غيره ، ومن ثـمّ فإن كل تصنيف يقضي على الفردية ويشوّه طبيعة الموضوع مما يؤثر سلبا على نتائج البحث .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">وهذا بدوره يحول دون تعميم النتائج على جميع إفراد الجنس الواحد ، بحيث أن الكائن الحي لا يكون هو مع الأنواع الأخرى من الكائنات ، ويعود ذلك إلى الفردية التي يتمتع بها الكائن الحي .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">النقــــد :</span></b> لكن هذه مجرد عوائق تاريخية لازمت البيولوجيا عند بداياتها و محاولتها الظهور كعلم يضاهي العلوم المادية الأخرى بعد انفصالها عن الفلسفة ، كما ان هذه العوائق كانت نتيجة لعدم اكتمال بعض العلوم الأخرى التي لها علاقة بالبيولوجيا خاصة علم الكمياء .. و سرعان ما تــمّ تجاوزها .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">نقيض الأطروحة :</span></b> وخلافا لما سبق ، يعتقد البعض أنه يمكن إخضاع المادة الحية إلى المنهج التجريبي ، فالمادة الحية كالجامدة من حيث المكونات ، وعليه يمكن تفسيرها بالقوانين الفيزيائية- الكيمائية أي يمكن دراستها بنفس الكيفية التي ندرس بها المادة الجامدة . ويعود الفضل في إدخال المنهج التجريبي في البيولوجيا إلى العالم الفيزيولوجي ( كلود بيرنار ) متجاوزا بذلك العوائق المنهجية التي صادفت المادة الحية في تطبيقها للمنهج العلمي .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">الأدلة :</span></b> و ما يثبت ذلك ، أنه مادامت المادة الحية تتكون من نفس عناصر المادة الجامدة كالأوكسجين و الهيدروجين و الكربون و الازوت و الكالسيوم و الفسفور ... فإنه يمكن دراسة المادة الحية تماما مثل المادة الجامدة .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">هذا على مستوى طبيعة الموضوع ، أما على مستوى المنهج فقد صار من الممكن القيام بالملاحظة الدقيقة على العضوية دون الحاجة إلى فصل الأعضاء عن بعضها ، أي ملاحظة العضوية وهي تقوم بوظيفتها ، و ذلك بفضل ابتكار وسائل الملاحظة كالمجهر الالكتروني و الأشعة و المنظار ...</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">كما أصبح على مستوى التجريب القيام بالتجربة دون الحاجة إلى إبطال وظيفة العضو أو فصله ، و حتى و إن تــمّ فصل العضو الحي فيمكن بقائه حيا مدة من الزمن بعد وضعه في محاليل كميائية خاصة .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">النقد :</span></b> ولكن لو كانت المادة الحية كالجامدة لأمكن دراستها دراسة علمية على غرار المادة الجامدة ، غير أن ذلك تصادفه جملة من العوائق و الصعوبات تكشف عن الطبيعة المعقدة للمادة الحية . كما انه إذا كانت الظواهر الجامدة تفسر تفسيرا حتميا و آليا ، فإن للغائية إعتبار و أهمية في فهم وتفسير المادة الحية ، مع ما تحمله الغائية من اعتبارات ميتافيزيقية قد لا تكون للمعرفة العلمية علاقة بها .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">التركيب :</span></b> و بذلك يمكن القول أن المادة الحية يمكن دراستها دراسة العلمية ، لكن مع مراعاة طبيعتها وخصوصياتها التي تختلف عن طبيعة المادة الجامدة ، بحيث يمكن للبيولوجيا أن تستعير المنهج التجريبي من العلوم المادية الأخرى مع الاحتفاظ بطبيعتها الخاصة ، يقول كلود بيرنار : <b>« لابد لعلم البيولوجيا أن يأخذ من الفيزياء و الكمياء المنهج التجريبي ، مع الاحتفاظ بحوادثه الخاصة و قوانينه الخاصة »</b>.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">حل المشكلة :</span></b> وهكذا يتضح أن المشكل المطروح في ميدان البيولوجيا على مستوى المنهج خاصة ، يعود أساسا إلى طبيعة الموضوع المدروس و هو الظاهرة الحية ، والى كون البيولوجيا علم حديث العهد بالدراسات العلمية ، و يمكنه تجاوز تلك العقبات التي تعترضه تدريجيا .</span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-19101340570087212382019-10-19T15:00:00.000-07:002021-10-16T07:32:34.689-07:00هل يمكن إخضاع الكائن الحي للتجريب <div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s1600/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s400/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">هل يمكن إخضاع الكائن الحي للتجريب ؟</td></tr></tbody></table><div style="text-align: justify;"><b style="font-size: xx-large;"><span style="color: #e06666;">مقالة جدلية: </span><span style="color: #134f5c;">هل يمكن إخضاع الكائن الحي للتجريب ؟.</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">طرح المشكلة :</span></b> البيولوجيا من جهة المفهوم والماهية هي العلم الذي يدرس الكائنات الحية وبخاصة الإنسان وهي مجموعة من البحوث تضرب بجذورها إلى القرن التاسع عشر وترتبط ارتباطا عضويا بمؤسسها الفرنسي كلود برنارد فإذا علمنا أن من خصائص الكائنات الحية النمو والتغذية والتكاثر وأن التجريب من مميزات العلم فالمشكلة المطروحة:- هل التجريب ممكن عند دراسة الكائن الحي؟.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"></span></div><a name='more'></a><span style="font-size: x-large;"><br /></span><br /><div style="text-align: justify;"><span style="color: #bf9000; font-size: x-large;"><b>محاولة حل المشكلة</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">عرض الأطروحة الأولى :</span></b> يرى أنصار هذا الرأي أنه <b>"لا يمكن تطبيق المنهج التجريبي عند دراسة الكائن الحي وبخاصة الإنسان"</b> لأن من مميزات الكائن الحي لا تساعد على تطبيق المنهجية التجريبية فهي على هذا النحو محكوم عليها بالفشل . قدم أنصار هذا الرأي مجموعة من الحجج أهمها أن الكائن الحي وحدة متشابكة كلية كل عضو هو في النهاية جزء من كل متكامل وبالنظر إلى أن الملاحظة العلمية تتطلب وجود عينة أي جزء من الموضوع المدروس وبما أن العزل والفصل يؤدي إما إلى الموت أو إتلاف العضو أو العينة المعزولة كان معنى ذلك استحالة التجريب وبالنظر إلى استحالة الملاحظة وفي هذا السياق قال كومني: " إن سائر أجزاء الكائن الحي مترابطة فيما بينها فهي لا تستطيع الحركة إلا بمقدار ما تتحرك كلها معا، والرغبة في فصل جزء</span><span style="font-size: x-large;"> من الكتلة معناه نقله إلى نظام الذوات الميتة ومعناه تبديل ماهيته تبديلا تاما". والحقيقة أنه تضاف إلى هذا العائق مشكلة أخرى ووهي عدم القدرة على تعميم النتائج لأن الكائن الحي يتميز بالفردية، وعند أنصار هذا الرأي لا تجد كائنا حيا طابق الآخر وهذا ما أكده الباحث آغاسير الذي جمع 2700 صفحة ولم يجد أي تشابه بين أفراد العينة وفي هذا السياق قال ليبنتز: <b>" لا يوجد شيئان متشابهان"</b> وحاصل المعنى أن غياب التعميم يؤدي بالضرورة إلى استحالة التجريب غير أن أبرز نقطة ركزوا عليها قولهم الكائن الحي وقصدوا الإنسان لا يخضع لمبدأ الحتمية أو النسبية لأن سلوك الإنسان تميز بالإرادة والحرية فالإنسان هو الحرية، ومنه لا يستطيع العلماء توقع ما سيحدث أو توفير الشروط الضرورية والخلاصة استحالة الدراسة التجريبية وهذا ما خلص إليه بونوف فقال: <b>"إن البيولوجيا التحليلية تعطي عمليا موضوع دراستها"</b>. والحقيقة أن هذه العوامل الموضوعية مرتبطة بالعوائق الذاتية كتحريم بعض الديانات والمعتقدات إجراء التجارب على الإنسان أو الحيوان كما هو حاصل في الهند من تحريم المساس بالبقر بوصفه كائن مقدسا.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">النقد: </span></b>ما يعاب على أنصار هذا الرأي أنهم أخلطوا بين الحقائق والعوائق ومعنى ذلك أن حججهم مجرد عوائق يمكن التغلب عليها.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">عرض نقيض الأطروحة:</span></b> يرى أنصار هذا الرأي <b>"أن الدراسة التجريبية على الكائن الحي مشروعة ومقبولة وممكنة التطبيق"</b> ومما زاد في هذا الاعتقاد وتأكيده هو التقدم في وسائل البحث والتطور التقني بصورة عامة عن طريق المخبر وما يتوفر عليه من أجهزة، لقد أصبح بالإمكان فصل أو عزل أي عضو والإبقاء على حياته واستمرار نشاطه دون الحاجة إلى فصله كليا، ومثال ذلك دراسة قلب الإنسان دون الحاجة إلى فصله كليا ومن ثمة أمكن أن نلاحظ أو نجرب على عينة قد تكون نسيجا أو خلية.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;">ويرد أنصار هذا الرأي أن التحجج بفكرة الفردية لا معنى له لأن هناك خلط بين مفهوم المطابقة والمشابهة فإذا كان التطابق غير ممكن فإن التشابه ممكن ولهذا يتم تقسيم الكائنات الحية إلى أنواع وأجناس مما يدل على وجود قواسم مشتركة ومنه التعميم ممكن، لأن الذي يصدق على عينة يصدق بالضرورة على البقية لاشتراكها في نفس الخصائص والمميزات وهذا الذي دفع جون استوارت مل إلى تطبيق قواعد الاستقراء والدفاع عنه، ويعتقد أنصار هذا الرأي أن التحجج بفكرة وجود الحتمية أو النسبية لا مبرر له لأن بحوث الذرة رغم عدم توفر خاصية الحتمية هي من أكبر البحوث العلمية. يقول فاندروك: <b>" كلما عرفنا الكائن الحي كلما أصبحت فكرة التطور بديهية فيتحتم علينا تفسير ظواهر المادة الحية كما نفسر ظواهر المادة الجامدة تماما"</b>. وقال كلود برنارد: <b>" بفضل التجريب فقط يمكننا في ظواهر الأجسام الحية على غرار ظواهر الأجسام الجامدة أن نتوصل إلى معرفة بشروطها ومن ثمة السيطرة عليها"</b>. ومن الأمثلة الواقعية التي تدل على نجاح التجريب في البيولوجيا البحوث التي قام بها وليام جيمس ولانج في الانفعال وبحوث ريبو في الذاكرة.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">النقد: </span></b>قدم أنصار هذا الرأي مجموعة من الحلول لكنها تظل غير كافية بالنظر إلى العوائق التي تعترض البيولوجيا.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">التركيب:</span></b> تحدث أنصار الرأي الأول عن غياب التجريب بل استحالته وعندما ننظر إلى المسألة من زاويتين واقعية وعقلية نلاحظ تهافت الفلاسفة وعدم انسجام أطروحتهم سواء من حيث الفكرة والموقف أو من حيث البناء والحجج. إن بحوث الاستنساخ دليل قوي على وجود التجريب وفي مقابل ذلك لا يمكن تطبيق المنهجية التجريبية واستعارتها كاملة بل يجب مراعاة خصوصيات الكائن الحي وهذا ما أكده كلود برنارد بقوله: <b>" يجب على البيولوجيا استعارة المنهج التجريبي من العلوم الفيزيائية والكيميائية مع الاحتفاظ بخصوصيتها</b></span><b style="font-size: xx-large;">"</b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #134f5c;">حل المشكلة :</span></b> وأخيرا ورغم أن البيولوجيا على غرار العلوم التي تأسست مع مطلع العصر الحديث لم تستطع أن تؤسس لنفسها مكانة بين العلوم المختلفة.</span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-69743259750456029182019-10-19T14:49:00.000-07:002021-10-16T07:32:35.020-07:00هل يمكن دراسة المادة الحية دراسة علمية <div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s1600/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s400/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><b style="text-align: justify;"><span style="color: #990000; font-size: x-small;">هل يمكن دراسة المادة الحية دراسة علمية ؟</span></b></td></tr></tbody></table><div style="text-align: justify;"><b style="font-size: xx-large;"><span style="color: #e06666;">نص المقال: </span><span style="color: #bf9000;">هل يمكن دراسة المادة الحية دراسة علمية ؟</span></b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #e06666;">الطريقة : </span><span style="color: #38761d;">جدلية</span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">طرح المشكلة : </span></b> مما لاشك فيه أن المعارف التي تطمح إلى تطبيق المنهج التجريبي، تريد من وراء ذلك الالتحاق بركب العلوم وبلوغ مراتبها، وهو المنهج الذي استخدمته أصلا العلوم التجريبية في المادة الجامدة كالفيزياء والكيمياء، والذي كان وراء نجاحها وازدهارها، وليس بالغريب أن بعض العلوم كعلوم المادة الحية أو البيولوجيا تحاول تقليد علوم المادة الجامدة في تطبيق المنهج التجريبي. لكن إذا كانت التجربة هي المقياس الأساسي لجعل العلم علما، فالمشكل المطروح: هل يمكن تطبيق المنهج التجريبي على الكائن الحي ؟</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #134f5c; font-size: x-large;"><b>محاولة حل المشكلة</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: x-large;"><b>عرض الأطروحة الأولى </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"> يرى أنصار هذا الرأي أنه لا يمكن تطبيق المنهج التجريبي عند دراسة الكائن الحي وقد قدم أنصار هذا الرأي مجموعة من الحجج أهمها أن الكائن الحي وحدة متشابكة كلية، فكل عضو هو في النهاية جزء من كل متكامل، وبالنظر إلى أن الملاحظة العلمية تتطلب وجود عينة أي جزء من الموضوع المدروس، وبما أن العزل والفصل يؤدي إما إلى الموت أو إتلاف العضو أو العينة المعزولة كان معنى ذلك استحالة التجريب وفي هذا السياق قال كوفيي: " إن سائر أجزاء الكائن الحي مترابطة فيما بينها فهي لا تستطيع الحركة إلا بمقدار ما تتحرك كلها معا، والرغبة في فصل جزء من الكتلة معناه نقله إلى نظام الذوات الميتة ومعناه تبديل ماهيته تبديلا تاما". كما أنه لم يتردد أحد البيولوجيين المعاصرين بونوف في تصريحه عندما قال: "ليس من الغريب إطلاقا إثبات أن البيولوجيا التحليلية الخالصة تقضي عمليا على موضوع دراستها". أي على وحدة العضوية. والحقيقة أن هذه العوامل الموضوعية مرتبطة بالعوائق الذاتية كتحريم بعض الديانات والمعتقدات إجراء التجارب على الإنسان أو الحيوان كما هو حاصل في الهند من تحريم المساس بالبقر بوصفه كائن مقدسا.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"></span></div><a name='more'></a><span style="font-size: x-large;"><br /></span><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">النقد:</span></b> بالفعل تطبيق المنهج التجريبي على المادة الحية تتخلله صعوبات معينة، لكن هذه الصعوبات بدأت تقل وتخف مع تقدم المنهج وتطور وسائل الملاحظة والتجريب، مما ساعد العلماء على اكتشاف خفايا عالم الكائنات الحية وتجاوز صعوبة التجريب.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">عرض نقيض الأطروحة :</span></b> يرى أنصار هذا الرأي أن الدراسة التجريبية على الكائن الحي مشروعة ومقبولة وممكنة التطبيق، ومما زاد في هذا الاعتقاد وتأكيده هو التقدم في وسائل البحث والتطور التقني بصورة عامة عن طريق المخبر وما يتوفر عليه من أجهزة، لقد أصبح بالإمكان فصل أو عزل أي عضو والإبقاء على حياته واستمرار نشاطه دون الحاجة إلى فصله كليا، فلقد توصل الطب اليوم بفضل مناهج الفيزياء والكيمياء إلى تذليل صعوبات كالمحافظة على حياة بعض الأعضاء خارج العضوية كالقلب، وكالتصوير بالأشعة. ولقد كان "كلود بيرنار" من الرواد في التأسيس للعمل التجريبي في المادة الحية، حيث قال: " لا بد لعلم البيولوجيا أن يأخذ من العلوم الفيزيائية الكيميائية المنهج التجريبي، ولكن مع الاحتفاظ بحوادثه الخاصة وقوانينه الخاصة" حيث عرف كيف يستثمر طريقة التجريب في المادة الجامدة، وتكييفها في دراسة المادة الحية، لكن مع الحفاظ على طبيعتها وخصوصيتها، وبفضل تطبيق هذا المنهج التجريبي صحح " لويس باستور " الفكرة القائلة بالنشوء العفوي للجراثيم مثبتا بأن هذه الجراثيم منشؤها في الهواء. </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: x-large;"><b><br /></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">النقد:</span></b> بالفعل تطبيق المنهج التجريبي في ميدان البيولوجيا قد تطور كثيرا بالمقارنة مع ما كان عليه، وليس معنى هذا أنه تجاوز كل القيود التي تحيط به. حيث مازالت الدراسة التجريبية على المادة الحية تنطوي على مشاكل وتثير تساؤلات.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">التركيب:</span></b> في الحقيقة هناك إمكانية لتطبيق المنهج التجريبي على الظواهر الحية، لكن هذا يتوقف على معرفة طبيعة هذه الظواهر وخصائصها، والقوانين التي تحكمها، وما يظهر من عوائق من حين لآخر في ميدان البحث، فهذا لا يعود إلى الظاهرة، بل يرد إلى قصور وسائل البحث. وخير دليل على ذلك بحوث الاستنساخ فهذه البحوث تؤكد على إمكانية تطبيق المنهج التجريبي على المادة الحية، ولكن عند التطبيق يجب مراعاة خصوصية وطبيعة الكائن الحي.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="color: #0b5394;">حل المشكلة :</span></b> في الأخير يمكن أن نؤكد أن المنهج التجريبي هو المقياس المثالي لكل بحث يريد لنفسه أن يكون علميا أي موضوعيا تحترمه كل العقول البشرية، لكن العمل بهذا المقياس في ميدان الظواهر الحية يحتاج إلى معرفة خصائص وطبيعة هذه الظواهر من جهة وتهذيب مستمر من جهة أخرى، ولعل استمرار هذا التهذيب الميداني هو الذي مكن العلماء من فتح فن جديد يعرف بـ " أخلاقيات البيولوجيا ".</span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-19526329960338107642019-10-19T14:41:00.000-07:002021-10-16T07:32:35.363-07:00إن التجريب دون فكرة سابقة غير ممكن<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s1600/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s400/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">إن التجريب دون فكرة سابقة غير ممكن</td></tr></tbody></table><div style="text-align: justify;"><b style="font-size: x-large;"><span style="color: #e06666;">يقول هنري بوانكاريه :</span></b><span style="font-size: large;"> </span><span style="color: #6aa84f; font-size: large;">« إن التجريب دون فكرة سابقة غير ممكن ... »</span><span style="font-size: large;"> أطروحة فاسدة وتقرر لديك الدفاع عنها فما عساك أن تفعل ؟</span></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #bf9000; font-size: large;"><b>طريقة استقصاء بالوضع </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #134f5c; font-size: large;"><b>طرح المشكلة </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">إن الفرضية هي تلك الفكرة المسبقة التي توحي بها الملاحظة للعالم ، فتكون بمثابة خطوة تمهيدية لوضع القانون العلمي ، أي الفكرة المؤقتة التي يسترشد بها المجرب في إقامته للتجربة . ولقد كان شائعا بين الفلاسفة والعلماء من أصحاب النزعة التجريبية أنه لم يبق للفرضية دور في البحث التجريبي إلا أنه ثمة موقف آخر يناقض ذلك متمثلا في موقف النزعة العقلية التي تؤكد على فعالية الفرضية و أنه لا يمكن الاستغناء عنها لهذا كان لزاما علينا أن نتساءل كيف يمكن الدفاع عن هذه الأطروحة؟ هل يمكن تأكيدها بأدلة قوية ؟ و بالتالي تبني موقف أنصارها ؟ </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #134f5c; font-size: large;"><b>محاولة حل المشكلة </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><b>عرض منطق الأطروحة </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يذهب أنصار الاتجاه العقلي إلى أن الفرضية كفكرة تسبق التجربة أمر ضروري في البحث التجريبي ومن أهم المناصرين للفرضية كخطوة تمهيدية في المنهج التجريبي الفيلسوف الفرنسي كلود برنار ( 1813 – 1878 ) و هو يصرح بقوله عنها <b><span style="color: #38761d;">« ينبغي بالضرورة أن نقوم بالتجريب مع الفكرة المتكونة من قبل»</span></b> ويقول في موضع أخر <b><span style="color: #38761d;">« الفكرة هي مبدأ كل برهنة وكل اختراع و إليها ترجع كل مبادرة »</span></b> وبالتالي نجد كلود برنار يعتبر الفرض العلمي خطوة من الخطوات الهامة في المنهج التجريبي إذ يصرح <b><span style="color: #38761d;">« إن الحادث يوحي بالفكرة والفكرة تقود إلى التجربة وتحكمها والتجربة تحكم بدورها على الفكرة »</span></b> أما المسلمة المعتمدة في هذه الأطروحة هو أن " الإنسان يميل بطبعه إلى التفسير و التساؤل كلما شاهد ظاهرة غير عادية " وهو في هذا الصدد يقدم أحسن مثال يؤكد فيه عن قيمة الفرضية و ذلك في حديثه عن العالم التجريبي " فرانسوا هوبير" ، وهو يقول أن هذا العالم العظيم على الرغم من أنه كان أعمى فإنه ترك لنا تجارب رائعة كان يتصورها ثم يطلب من خادمه أن يجربها ،، ولم تكن عند خادمه هذا أي فكرة علمية ، فكان هوبير العقل الموجه الذي يقيم التجربة لكنه كان مضطرا إلى استعارة حواس غيره وكان الخادم يمثل الحواس السلبية التي تطبع العقل لتحقيق التجربة المقامة من أجل فكرة مسبقة . و بهذا المثال نكون قد أعطينا أكبر دليل على وجوب الفرضية وهي حجة منطقية تبين لنا أنه لا يمكن أن نتصور في تفسير الظواهر عدم وجود أفكار مسبقة و التي سنتأكد على صحتها أو خطئها بعد القيام بالتجربة .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"></span></div><a name='more'></a><span style="font-size: large;"><br /></span><br /><div style="text-align: justify;"><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><b>نقد خصوم الأطروحة :</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">هذه الأطروحة لها خصوم وهم أنصار الفلسفة التجريبية و الذين يقرون بأن الحقيقة موجودة في الطبيعة و الوصول إليها لا يأتي إلا عن طريق الحواس أي أن الذهن غير قادر على أن يقودنا إلى حقيقة علمية . والفروض جزء من التخمينات العقلية لهذا نجد هذا الاتجاه يحاربها بكل شدة ؛ حيث نجد على رأس هؤلاء الفيلسوف الإنجليزي جون ستيوارت مل ( 1806 - 1873 ) الذي يقول فيها <b><span style="color: #38761d;">« إن الفرضية قفزة في المجهول وطريق نحو التخمين ، ولهذا يجب علينا أن نتجاوز هذا العائق وننتقل مباشرة من الملاحظة إلى التجربة »</span></b> وقد وضع من أجل ذلك قواعد سماها بقواعد الاستقراء متمثلة في : ( قاعدة الاتفاق أو التلازم في الحضور _ قاعدة الاختلاف أو التلازم في الغياب – قاعدة البواقي – قاعدة التلازم في التغير أو التغير النسبي ) وهذه القواعد حسب " مل " تغني البحث العلمي عن الفروض العلمية . ومنه فالفرضية حسب النزعة التجريبية تبعد المسار العلمي عن منهجه الدقيق لاعتمادها على الخيال والتخمين المعرض للشك في النتائج – لأنها تشكل الخطوة الأولى لتأسيس القانون العلمي بعد أن تحقق بالتجربة – هذا الذي دفع من قبل العالم نيوتن يصرح ب : <b><span style="color: #38761d;">« أنا لا أصطنع الفروض »</span></b> كما نجد "ما جندي" يرد على تلميذه كلود برنار : <b><span style="color: #38761d;">«اترك عباءتك ، و خيالك عند باب المخبر »</span></b> . لكن هذا الموقف ( موقف الخصوم ) تعرض لعدة انتقادات أهمها :</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- أما عن التعرض للإطار العقلي للفرض العلمي ؛ فالنزعة التجريبية قبلت المنهج الاستقرائي وقواعده لكنها تناست أن هذه المصادر هي نفسها من صنع العقل مثلها مثل الفرض أليس من التناقض أن نرفض هذا ونقبل بذاك .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- كما أننا لو استغنينا عن مشروع الافتراض للحقيقة العلمية علينا أن نتخلى أيضا عن خطوة القانون العلمي – هو مرحلة تأتي بعد التجربة للتحقق من الفرضية العلمية - المرحلة الضرورية لتحرير القواعد العلمية فكلاهما – الفرض ، القانون العلمي – مصدران عقليان ضروريان في البحث العلمي عدمهما في المنهج التجريبي بتر لكل الحقيقة العلمية .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- كما أن عقل العالم أثناء البحث ينبغي أن يكون فعالا ، وهو ما تغفله قواعد "جون ستيوارت مل "التي تهمل العقل و نشاطه في البحث رغم أنه الأداة الحقيقية لكشف العلاقات بين الظواهر عن طريق وضع الفروض ، فدور الفرض يكمن في تخيل ما لا يظهر بشكل محسوس .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- كما أننا يجب أن نرد على "جون ستيوارت مل" بقولنا أنه إذا أردنا أن ننطلق من الملاحظة إلى التجربة بالقفز وتجاهل الفرضية فنحن مضطرين لتحليل الملاحظة المجهزة تحليلا عقليا و خاصة إذا كان هذا التحليل متعلق بعالم يتصف بالروح العلمية . يستطيع بها أن يتجاوز تخميناته الخاطئة ويصل إلى تأسيس أصيل لنظريته العلمية مستعملا الفرض العلمي لا متجاوزا له .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- أما" نيوتن " ( 1642 – 1727 )لم يقم برفض كل أنواع الفرضيات بل قام برفض نوع واحد وهو المتعلق بالافتراضات ذات الطرح الميتافيزيقي ، أما الواقعية منها سواء كانت علية ، وصفية ، أو صورية فهي في رأيه ضرورية للوصول إلى الحقيقة . فهو نفسه استخدم الفرض العلمي في أبحاثة التي أوصلته إلى صياغة نظريته حول الجاذبية .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><b>الدفاع عن الأطروحة بحجج شخصية شكلا ومضمونا : </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">إن هذه الانتقادات هي التي تدفعنا إلى الدفاع مرة أخرى عن الأطروحة القائلة : <span style="color: #38761d;"><b>« إن التجريب دون فكرة سابقة غير ممكن ... »</b></span> ، ولكن بحجج وأدلة جديدة تنسجم مع ما ذهب إليه كلود برنار أهمها : </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- يؤكد الفيلسوف الرياضي " بوانكاريه " ( 1854 – 1912 ) وهو يعتبر خير مدافع عن دور الفرضية لأن غيابها حسبه يجعل كل تجربة عقيمة ، <b><span style="color: #38761d;">« ذلك لأن الملاحظة الخالصة و التجربة الساذجة لا تكفيان لبناء العلم »</span></b> مما يدل على أن الفكرة التي يسترشد بها العالم في بحثه تكون من بناء العقل وليس بتأثير من الأشياء الملاحظة وهذا ما جعل بوانكاريه يقول أيضا <b><span style="color: #38761d;">« إن كومة الحجارة ليست بيتا فكذلك تجميع الحوادث ليس علما »</span></b> </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- إن الكشف العلمي يرجع إلى تأثير العقل أكثر مما يرجع إلى تأثير الأشياء يقول " ويوال " : <b><span style="color: #38761d;">« إن الحوادث تتقدم إلى الفكر بدون رابطة إلى أن يحي الفكر المبدع .» </span></b>والفرض علمي تأويل من التأويلات العقلية .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- إن العقل لا يستقبل كل ما يقع في الطبيعة استقبالا سلبيا على نحو ما تصنع الآلة ، فهو يعمل على إنطاقها مكتشفا العلاقات الخفية ؛ بل نجد التفكير العلمي في عصرنا المعاصر لم يعد يهمه اكتشاف العلل أو الأسباب بقدر ما هو اكتشاف العلاقات الثابتة بين الظواهر ؛ والفرض العلمي تمهيد ملائم لهذه الاكتشافات ، ومنه فليس الحادث الأخرس هو الذي يهب الفرض كما تهب النار الفرض كما تهب النار ؛ لأن الفرض من قبيل الخيال ومن قبيل واقع غير الواقع المحسوس ، ألم يلاحظ أحد الفلكيين مرة ، الكوكب "نبتون" قبل " لوفيري " ؟ ولكنه ، لم يصل إلى ما وصل إليه " لوفيري " ، لأن ملاحظته العابرة لم تسبق فكرة أو فرض .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- لقد أحدثت فلسفة العلوم ( الابستملوجيا ) تحسينات على الفرض – خاصة بعد جملة الاعتراضات التي تلقاها من النزعة التجريبية - ومنها : أنها وضعت لها ثلاثة شروط ( الشرط الأول يتمثل : أن يكون الفرض منبثقا من الملاحظة ، الشرط الثاني يتمثل : ألا يناقض الفرض ظواهر مؤكدة تثبت صحتها ، أما الشرط الأخير يتمثل : أن يكون الفرض كافلا بتفسير جميع الحوادث المشاهدة ) ، كما أنه حسب "عبد الرحمان بدوي " (1917 - 2002) لا نستطيع الاعتماد على العوامل الخارجية لتنشئة الفرضية لأنها برأيه <b><span style="color: #38761d;">« ... مجرد فرص ومناسبات لوضع الفرض ... »</span></b> بل حسبه أيضا يعتبر العوامل الخارجية مشتركة بين جميع الناس ولو كان الفرض مرهونا بها لصار جميع الناس علماء وهذا أمر لا يثبته الواقع فالتفاحة التي شاهدها نيوتن شاهدها قبله الكثير لكن لا أحد منهم توصل إلى قانون الجاذبية . ولهذا نجد عبد الرحمان بدوي يركز على العوامل الباطنية ؛ <b><span style="color: #38761d;">«... أي على الأفكار التي تثيرها الظواهر الخارجية في نفس المشاهد ...»</span></b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- ومع ذلك ، يبقى الفرض أكثر المساعي فتنة وفعالية ، بل المسعى الأساسي الذي يعطي المعرفة العلمية خصبها سواء كانت صحته مثبتة أو غير مثبتة ، لأن الفرض الذي لا تثبت صحته يساعد بعد فشله على توجيه الذهن وجهة أخرى وبذلك يساهم في إنشاء الفرض من جديد ؛ فالفكرة إذن منبع رائع للإبداع مولد للتفكير في مسائل جديدة لا يمكن للملاحظة الحسية أن تنتبه لها بدون الفرض العلمي .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><b>حل المشكلة :</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">نستنتج في الأخير أنه لا يمكن بأي حال من الأحوال إنكار دور الفرضية أو استبعاد آثارها من مجال التفكير عامة ، لأنها من جهة أمر عفوي يندفع إليه العقل الإنساني بطبيعته ، ومن جهة أخرى وهذه هي الصعوبة ، تعتبر أمرا تابعا لعبقرية العالم وشعوره الخالص وقديما تنبه العالم المسلم الحسن بن الهيثم ( 965 - 1039 ) - قبل كلود برنار _ في مطلع القرن الحادي عشر بقوله عن ضرورة الفرضية <b><span style="color: #38761d;">« إني لا أصل إلى الحق من آراء يكون عنصرها الأمور الحسية و صورتها الأمور العقلية »</span></b> ومعنى هذا أنه لكي ينتقل من المحسوس إلى المعقول ، لابد أن ينطلق من ظواهر تقوم عليها الفروض ، ثم من هذه القوانين التي هي صورة الظواهر الحسية .وهذا ما يأخذنا في نهاية المطاف التأكيد على مشروعية الدفاع وبالتالي صحة أطروحتنا .</span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-7794500793688730332019-10-19T14:29:00.000-07:002021-10-16T07:32:35.700-07:00هل يمكن الاستغناء عن الفرض في المنهج العلمي ؟<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s1600/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s400/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">هل يمكن الاستغناء عن الفرض في المنهج العلمي ؟</td></tr></tbody></table><div style="text-align: justify;"><b style="color: #e06666; font-size: x-large;">هل يمكن الاستغناء عن الفرض في المنهج العلمي ؟</b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">المقدمة :</span></b> إن الفكر الإنساني لا يقتصر على ملاحظة الحوادث بل إنه يطمح الى فهمها أي أنه يضع يده على قوانينها العامة ولعل سبيله في الوصول إلى هذه الغاية الفرض العلمي الذي "هو عبارة عن تفسير مسبق مؤقت لظاهرة يتبناه الباحث العلم ريثما تثبته التجربة غير أن أهمية الفرض هذا بالنسبة للعلوم التجريبية لم تحظ بالترحيب الكلي مدة طويلة حتى قال ماجندي "إن الحادثة التي يلاحظها الباحث ملاحظة جيدة تغنيه عن سائر الأفكار " ويقصد بالأفكار الفروض ولكن هل للفرض أو الفرضية وزن في البحث التجريبي أو لابد من استبعاده بحجة التمسك بالحادثة في حد ذاتها ومحاولة تفهمها بصورة دقيقة ؟</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">عرض القضية :</span></b> لا يمكن الاستغناء عن الفرض في المنهج التجريبي لأنه يحدد الكيفية التي سيتم بها الإجراء التجريبي لأن التجريب العلمي ينطق أساسا من التفسير وقال بهذا الرأي لصحاب النزعة العقلية</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">الحجة :</span></b> إن الكشف العلمي يرجع إلى تأثير العقل اكثر مما يرجع إلى تأثير الأشياء يقول ويوال (إن الحوادث تتقدم إلى الفكر بدون رابطة إلى أن يجيء الفكر المبدع) ويقول بوانكاري ( إن العلم يتألف من الحوادث ولكن الحوادث وحدها لا تكتفي " فكما أن كومة الحجارة ليست بيتا كذلك اجتماع الحوادث دون ترتيب ليس علما ولهذا فإن النظام أو الفكرة لا تخرج من الحوادث بل تستخرج منها واستخراجها لا يتم إلا بتأثير من عقل العالم وخياله أو من حدسه ويعتبر بوانكاري خير مدافع عن دور الفرضية إذ يقول أن التجريب دون فكرة سابقة غير ممكن لأنه سيجعل كل تجربة عقيمة ذلك لأن الملاحظة الخالصة والتجربة الساذجة لا تكفيان لبناء العلم ) مما يدل على أن الفكرة التي يسترشد بها الباحث في عمله تكون من بناء العقل وليس بتأثير من الأشياء الملاحظة ولهذا الفكرة تستخرج من الحوادث واستخراجها لا يتم إلا بتأثير العقل وخيال العالم والفرض ضروري لكون الملاحظة الحسية لوحدها غير كافية لأن تفسير نفسها بنفسها بل الفكر هو الذي يتخيل تفسيرا مناسبا للإشكالية التي تطرحها الملاحظة الحسية ثم إن العقل لا يستقبل كل ما يقع في الطبيعة استقبالا سلبيا على نحو ما تصنع الآلة فليس الحادث الأخرس هو الذي يهب الفرض كلما تهب النار الدخان لأن الفرض من قبيل الخيال ومن قبيل واقع غير الواقع المحسوس ألم يلاحظ أحد الفلكيين مرة الكوكب "نبتون " قبل "لوفيربي" ؟ ولكنه لم يصل إلى ما وصل إليه "لوفيربي" لأن ملاحظته العابرة لم تسبقها فكرة أو فرض ويقول كلود برنارد "الفكرة مبدأ كل برهنة وكل اختراع واليها ترجع كل مبادرة " أي أن دور الفرض يكمن في تخيلي ما لاغ يظهر بشكل محسوس فنن لا ندرك دوران الأرض إدراكا مباشرا ولكننا نتصور حدوثه ومعنى هذا أن الفرض يحتوي عنصرين لم يسبق لنا أن أدركناه بحِسنا عنصرا تصوريا يتعدى الخبرة الحسية المباشرة ولذلك فإن الفرض بالنسبة لأصحاب النظرية العقلية هو الذي يقود الباحث نحو التجريب وليس الحواس ولقد تنبه إلى هذه الحقيقة ابن الهيثم في مطلع القرن 11م قال "إنني لا اصل إلى الحق إلا من آراء يكون عنصرها الأمور الحسية وصورتها الأمور العقلية " أي لكي ينتقل من المحسوس إلى المعقول لابد أن ينطلق من ظواهر تقوم عليها الفروض ومن الأمثلة التي تبين كيف أن العالم يغني المعطى التجريبي بحوادث مفترضة مثلما حدث في فلورنسا حيث لاحظ السقاءون أن الماء لا يرتفع في المضخات الفارغة اكثر من 10.33م وهذا ما جعلهم يشكون في تفسير أرسطو الذي يقول إن الماء يرتفع بواسطة المضخة لأن المضخة إذا أفرغت من الهواء والطبيعة تكره الفراغ لهذا فالماء يرتفع لملء هذا الفراغ لكن هذا التناقص دفع تورشلي إلى أن يفترض تفسيرا جديدا افترض وجود ضغط جوي وبه فسر وقوف الماء عند 10.33م لا اكثر فتورشلي لم يشاهد ظاهرتين متلازمتين في الحضور عدم ارتفاع الماء اكثر من 10.33م من جهة ووزن الماء من جهة أخرى بل شاهد فقط الظاهرة الأولى أما الثانية فهي من قبيل الخيال والذهن ولولا هذا الإبداع على حد تعبير برانشفيك لما وصل إلى فهم الظاهرة . النقد : في الواقع لا يجب الانتقاص من قيمة الفرض وهو ضروري فمن دونه لا يقوم نشاط علمي وبدون فكرة لا تحصل معرفة لكن الفرض قد يخضع لذاتية نابعة عن خيال العالم ولذلك فهو قابل للخطأ وبعيدا عن الموضوعية كما أنه من الممكن أن يبعد الباحث عن التفسير الحقيقي لظاهرة ما إذا كان خاطئا خاصة وأنه يلتمس الخطأ والصواب ثم إن هناك بعض الأشياء تكتشف بغتة بدون أن يكون لها فرض من الفروض وهذا ما حدث مه غاليلي حينما اكتشف أقمار للمشتري بواسطة المنظار وإذا ما حاولنا استقراء التاريخ نجد أن الاكتشافات العلمية في الغالب لم تكن سوى اندفاع من فضولهم كما أن الفرض لا يكون سابقا للتجربة في كل مرة وليس ضرورة إطلاقا لأنه قد يكون في بعض الأحيان خطرا , "إن الخطر كما يقول "بوسوي" هو في بعض الأحيان حقيقة نحملها ما لا تطيق " وكما هو معروف ينبغي أن يستوفي الفرض شروطا حتى يكون مفيدا – أن يكون الفرض منبثقا من الملاحظة – وان لا يناقض ظواهر مؤكدة تثبت صحتها –وان يكون الفرض كافلا بتفسير جميع الحوادث المشاهدة (المقصود منه الشمول لا التبسيط )</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"></span></div><a name='more'></a><span style="font-size: large;"><br /></span><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;"> نقيض القضية :</span></b> يمكن الاستغناء عن الفرض</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>الحجـة :</b></span><span style="font-size: large;"> إن الفرض مشروع قانون أو تفسير مؤقت نخاطر به في ميدان التجربة فإن ثبت بطلانه عدلنا عنه إلى فرض ثان فثالث حتى يكون قانونا عاما لكن هذا رأى طائفة من الباحثين وخاصة منهم بعض التجريبيين فهم يرون في الاستقراء الذي نحصل به على قضية عامة انطلاقا من عدد ما من الحالات الخاصة ويرون أن القضية تنتج بصورة واضحة من تجميع هذه الحالات أو على الأكثر من اجتماعها وتعميمها وان الخيال يشكل عائقا في وجه الباحث وبعض المعجبين بهذا الرأي يستندون إلى ما قاله ماجندي إلى تلميذه كلود برنارد " أترك عباءتك وخيالك عند باب المخبر " يكفي أن نترك التجربة تحل بنفسها في أذهاننا حتى ندرك حقيقة الظاهرة ويقول "ج,س,ميل " (إن الطبيعة كتاب مفتوح ولإدراك القوانين التي تتحكم فيها ما عليك إلا أن تطلق العنان لحواسك أما عقلك فلا ) ويعتقد أن الخيال يؤثر على الموضوعية وإذا كان الفرض من طبيعة ذاتية فإنه يصبح عائقا في البحث العلمي واستخدام الفرض مع التأكد من صحته والاعتماد على التجربة عن الاختيار يعد مضيعة للوقت من جهة وإفراطا في الجهد من جهة أخرى ويرون انه من الممكن الانتقال من الملاحظة إلى التجربة وهذا معناه أن الملاحظة هي التي تقود الباحث إلى الحل وليس الفكر ولهذا سمي موقفهم بأصحاب النزعة الحسية دون اللجوء إلى الفروض ولقد اصطنع ج س ميل الطرق الاستقرائية التي تمكن الباحث من فهم الظاهرة والوقوف على عللها دون الخروج عن الطابع الحسي للظاهرة وحتى نتأكد من وجود السببية بين ظاهرتين نحاول اكتشاف نوع العلاقة بينهما منها : - طريقة التلازم في الحضور وتعني إذا تلازمت حالتان أو اكثر للظاهرة المراد دراستها في طرف واحد فقط فهذا الطرف هو العلة في حدوث الظاهرة أي أن العلة والمعلول متلازمتان في الحضور بحيث إذا شوهدت العلة وشوهد معها المعلول والعكس أي إذا لاحظنا أن الظاهرة (أ) تتبعها دائما الظاهرة (ب) استنتجنا من التلازم في الحضور أن (أ) علة (ب) وعلى هذا المنوال فسرت ظاهرة الندى حين لاحظ "ولز" إن الضباب يتكاثف على زجاج النوافذ أثناء الشتاء وان بخار الماء يتكاثف أيضا على جدران الكوب إن كان فيه ماء مثلج أو على سطح المرآة إذا نفخ عليها ...الخ ,وانتهى (ولز) من مشاهدة هذه الحالات إلى استخلاص هذه الحقيقة وهي أن جميع تلك الحالات تتفق في ظرف واحد مشترك هو أن بخار الماء الموجود في الهواء يتكاثف على سطوح الأجسام الصلبة متى كانت درجة حرارتها اقل من درجة حرارة الجو المحيط بها وهذا الظرف المشترك الوحيد هو سبب وجود الظاهرة .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- طريقة التلازم في الغياب ومفادها أن غياب العلة يستتبع غياب المعلول معها قام باسكال نفسه بحذف الضغط الجوي من وعاء الزئبق والأنبوب الممتد فيه ووصل إلى أن الزئبق لم يرتفع في الأنبوب وهنا غياب ضغط الهواء يستتبع غياب ارتفاع الزئبق في الأنبوب .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- طريقة التغيير النسبي وهي تنظر إلى العلاقة بين الأشياء نظرة رياضية كمية وتعني أن كل تغير يطرأ على الظروف (السببية) يقتضي تغيرا مقابلا في الظاهرة وهذا ما قام به باستور للتحقق من علاقة ظاهرة التعفن بما في الهواء من جراثيم فقد اخذ ثلاث مجموعات من أنابيب الاختيار عدد كل مجموعة عشرون أنبوبا وملأها بسائل معين ثم عقمها ووضعها مفتوحة في أماكن تختلف درجة نقاء الهواء فيها وبعد مدة تبين له أن نسبة التعفن في المجموعة التي وضعها في الريف كانت ثمانية من عشرين ونسبة التعفن في المجموعة الثانية التي وضعت في جهة اكثر من الأولى كانت خمسة أنابيب من عشرين بينما كانت هذه النسبة واحدا من عشرين فتحها في منطقة يستمر فيها الجليد طوال العام , واستخلص منه أن نسبة التعفن تزيد كلما كان الهواء اكثر تعرضا للتلوث بالجراثيم .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- طريقة البواقي وملخصها أن الباقي من العلل للباقي من المعلولات مثلا إذا كان لدينا مجموعة من المفاتيح (أ), (ب), (ج) وعرفنا أن كل واحد من هذه المفاتيح يفتح مجموعة من الأبواب (د),(ه), (و) وعرفنا بأن (أ) يفتح (ه) و(ج) يفتح (د) فيثبت لدينا أن المفتاح الباقي (ب) يفتح الباب الباقي (و) ولهذه الطريقة اثر في المجال الفلكي من ذلك أن العالم الفلكي الفرنسي </span><span style="font-size: large;">"لوفيربي " لاحظ سنة 1846م أن الكوكب أورانوس قد في مساره عن موقعه وعلل هذا الاضطراب عملا بما تفترضه نظرية الجاذبية التي تحدد موقع أي كوكب بدنو أحد الكواكب المجاورة لـ أورانوس من هذه الكواكب اخذ لوفيربي يدرس نصيب كل كوكب في التأثير فقدر المسافة التي تفصل الكوكب المنحرف عن الكواكب التي تجاوره وعلق عنايته على الخصوص بالمشتري وزحل ونسب إلى كل منهما مقدار أثره في الاضطراب غير انه لاحظ أنه يبقى في النهاية جزء من الاضطراب لا يرجع إليها فوجد أن هذا المقدار الباقي راجع إلى تأثير كوكب يكون بقرب أورانوس ولم يشاهد بعد وسمي هذا الكوكب " نبتون " وقد طلب العالم الفلكي الألماني "غال " أن يراقب الكوكب في المسار الذي عينه حسابه وتم الاكتشاف .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>النقد :</b></span><span style="font-size: large;"> إذا اقتدى العالم ببعض هذه الطرف فإنه لاشك يقف على فهم الظاهرة بدون أن يكلف نفسه عناء حدود هذه الظاهرة في طبيعتها الحسية ولكن أليس في هذا الموقف نوع من المجازفة ؟ ثم من الاعتراضات التي نسبت إلى "ميل" ما قاله "ويوال " قال إن الاستدلال التجريبي الذي يقترحه "ميل" يغفل دون العقل ونشاطه مع أن العقل هو الأداة التي نكشف بها العلاقات القائمة بين الأشياء وعن طريق وضع الفروض و"ميل " هو نفسه يعترف بعيوب طريقته ولقد قيل في شأن الطريقة الأولى أن العامل الذي يلازم الظاهرة وقوع ليس من الضروري أن يكون مسؤولا عن الظاهرة فحضوره باستمرار في حالات وقوع الظاهرة لا يعني أنه لا يحضر في الحالات التي لا تقع فيها الظاهرة فقد يكونان معا معلولين لظاهرة أخرى وهذا يدل على أن استخدام طريقة الاتفاق يمنعنا من أن نطمح إلى بناء فروض أخرى وقيل في انتقاد في الطريقة الثانية إننا قد نغفل عن عناصر أخرى هامة في الموقف مما قد يكون له الأثر الحقيقي في حدوث الظاهرة إذ من يدري فقد يكون هناك شيء آخر لم يره "باسكال"</span><span style="font-size: large;"> وعزله عندما حذف الهواء أثناء تجربته وكان هذه الطريقة تنصح بأنه "لا يمكن أن يعتبر نسبيا لظاهرة أي عامل لا يغيب في الوقت الذي تغيب فيه الظاهرة" والطريقة الثالثة قاصرة هي الأخرى لأن وجود ارتباط في التغير بين ظاهرتين لا يعني ان الأولى علة أو نتيجة للثانية فقد يكون الارتباط من قبيل الصدفة فالتغيير المطرد بين ظاهرتين لا يدل إطلاقا على وجود علاقة علية بينهما والطريقة الرابعة فلا تستخدم إلا في مرحلة متقدمة من العلم حيث يكون الباحث مشبعا باطلاع واسع عالما ببعض النظريات أو الأفكار ولهذا أعلن "غاستوب باشلار" (إن التجريب العلمي الصحيح يتنافى وهذه الطرائق التي تعود الى عمر ما قبل العلم ) كما أن التفكير العلمي لم يعد همه اكتشاف العلل أو الأسباب بقدر ما هو اكتشاف العلاقات الثابتة بين الظواهر .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>التركيب :</b></span><span style="font-size: large;"> إن الطرق الاستقرائية تفيد العالم وتجعله يقف على فهم الظاهرة ومعرفة عللها دون تجاوز الطابع الحسي لها ولكن هذه الطرق لا يمكنها أن تحل محل الفرض العلمي فبدونه لا يقوم نشاط علمي وبدون عقل مفكر يجمع بين الحوادث لا يحصل إدراك ولا معرفة وعليه تبقى الفرضية من اكبر خطوات المنهج التجريبي فعالية وقد أكد غاستوب باشلار على المعنى التكاملي بين كل من الفرض والتجربة فالفرض الفاشل يساهم في إنشاء الفرض الناجح عن طريق توجيه الفكر .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>الخاتمة :</b></span><span style="font-size: large;"> لا يمكن إنكار دور الفرضية أو استبعاد آثارها من مجال الفكر والتفكير عامة لأنها من جهة أمر عفوي يندفع إليه العقل الإنساني بطبيعته ومن جهة أخرى وهذه هي الصعوبة تعتبر أمرا تابعا لعبقرية العالم وشعوره الخاص إن مصير الرحلة يتوقف على نقطة الانطلاق ويعترف كلود برنار بأنه ( لا توجد قاعدة لتوليد فكرة صحيحة في ذهن العالم إثر ملاحظة من الملاحظات ولكن الفكرة إذا تولدت أمكننا أن نخضعها لقواعد دقيقة لا يستطيع المجرب أن يبتعد عنها ) وما يطمح إليه العلم لا يتحقق على الوجه الأكمل إلا بالانتقال من الفرضية إلى القانون . </span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-65302506176480549762019-10-19T14:19:00.000-07:002021-10-16T07:32:36.035-07:00ينبغي أن تكون الحتمية المطلقة أساسا للقوانين التي يتوصل إليها العلم<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s1600/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s400/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">ينبغي أن تكون الحتمية المطلقة أساسا للقوانين التي يتوصل إليها العلم</td></tr></tbody></table><b style="color: #e06666; font-size: x-large;"> </b><b style="color: #e06666; font-size: x-large;">جدلية</b><br /><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>طرح المشكلة:</b></span><br /><span style="font-size: large;">إن الغاية من العلم هو الوصول إلى تفسير الظواهر تفسيرا صحيحا ، أي معرفة الأسباب القريبة التي تتحكم في الظواهر و أنه إذا تكرر نفس السبب فإنه سيؤدي حتما إلى نفس النتائج وقد اصطلح على تسميته من طرف العلماء بمبدأ الحتمية ؛ إلا أنه شكل محل خلاف بين الفلاسفة القرن 19 وفلاسفة القرن 20 فقد كان نظاما ثابتا يحكم كل الظواهر عند الفريق الأول ثم أفلتت بعض الظواهر عنه حسب الفريق الثاني بظهور مجال جديد سمي باللاحتمية فأي الفريقين على صواب أو بمعنى أخر :هل يمكن الاعتقاد بأن الحوادث الطبيعية تجري حسب نظام كلي دائم ؟ أم يمكن تجاوزه ؟ </span><br /><span style="font-size: large;"><br /></span><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>محاولة حل المشكلة </b></span><br /><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">الأطروحة</span></b> يرى علماء ( الفيزياء الحديثة) وفلاسفة القرن التاسع عشر ( نيوتن ، كلود برنار ، لابلاس ، غوبلو ، بوانكاريه ) أن الحتمية مبدأ مطلق . فجميع ظواهر الكون سواء المادية منها أو البيولوجية تخضع لمبدأ إمكانية التنبؤ بها . ولقد أشار نيوتن في القاعدة الثانية من أسس تقدم البحث العلمي و الفلسفي : " يجب أن نعين قدر المستطاع لنفس الآثار الطبيعية نفس العلل " كما اعتبر بوانكاريه الحتمية مبدأ لا يمكن الاستغناء عنه في أي تفكير علمي أو غيره فهو يشبه إلى حد كبير البديهيات إذ يقول " إن العلم حتمي و ذلك بالبداهة " كما عبر عنها لابلاس عن مبدأ الحتمية أصدق تعبير عندما قال " يجب علينا أن نعتبر الحالة الراهنة للكون نتيجة لحالته السابقة ، وسببا في حالته التي تأتي من بعد ذلك مباشرة لحالته السابقة ، وسببا في حالته التي تأتي من بعد ذلك مباشرة "" وكلود برنار يضيف أن الحتمية ليس خاصة بالعلوم الفيزيائية وحدها فقط بل هي سارية المفعول حتى على علوم الإحياء . وأخيرا يذهب غوبلو إلى القول : بأن العالم متسق ، تجري حوادثه على نظام ثابت وأن نظام العالم كلي وعام فلا يشذ عنه في المكان حادث أو ظاهرة فالقانون العلمي هو إذن العلاقة الضرورية بين الظواهر الطبيعية "</span><br /><span style="font-size: large;"><br /></span><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">الحجج</span></b> إن الطبيعة تخضع لنظام ثابت لا يقبل الشك أو الاحتمال لأنها غير مضطرة و معقدة وبالتالي فمبدأ الحتمية هو أساس بناء أي قانون علمي ورفضه هو إلغاء للعقل وللعلم معا .</span><br /><span style="font-size: large;"></span><br /><a name='more'></a><span style="font-size: large;"><br /></span><br /><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">النقد</span></b> لكن مع اقتراب القرن 19 من نهايته اصطدم التفسير الميكانيكي ببعض الصعوبات لم يتمكن من إيجاد حل لها مثلا : افتراض فيزياء نيوتن أن الظواهر الطبيعية مترابطة و متشابكة مما يقلل من فعالية ووسائل القياس عن تجزئتها إلى فرديات يمكن الحكم على كل واحد منها بمعزل عن الأخرى . ولن يكون صورة كاملة عن هذا العالم إلا إذا وصلت درجة القياس الذي حواسنا إلى درجة النهاية وهذا مستحيل .</span><br /><span style="font-size: large;"><br /></span><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">نقيض الأطروحة</span></b> يرى علماء ( الفيزياء المعاصرة ) و فلاسفة القرن العشرين ( بلانك ، ادينجتون ، ديراك ، هيزنبرغ ) أن مبدأ الحتمية غير مطلق فهو لا يسود جميع الظواهر الطبيعية . </span><br /><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b><br /></b></span><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">الحجج</span></b> لقد أدت الأبحاث التي قام بها علماء الفيزياء و الكيمياء على الأجسام الدقيقة ، الأجسام الميكروفيزيائية إلى نتائج غيرت الاعتقاد تغييرا جذريا . حيث ظهر ما يسمى باللاحتمية أو حساب الاحتمال وبذلك ظهر ما يسمى بأزمة الفيزياء المعاصرة و المقصود بهذه الأزمة ، أن العلماء الذين درسوا مجال العالم الأصغر أي الظواهر المتناهية في الصغر ، توصلوا إلى أن هذه الظواهر تخضع لللاحتمية وليس للحتمية ورأى كل من ادينجتون و ديراك أن الدفاع عن مبدأ الحتمية بات مستحيلا ، وكلاهما يرى أن العالم المتناهي في الصغر عالم الميكروفيزياء خاضع لمبدأ الإمكان و الحرية و الاختيار . ومعنى هذا أنه لا يمكن التنبؤ بهذه الظواهر ونفس الشيء بالنسبة لبعض ظواهر العالم الأكبر "الماكر وفيزياء " مثل الزلازل . وقد توصل هايزنبرغ عام 1926 إلى أن قياس حركة الإلكترون أمر صعب للغاية ، واكتفى فقط بحساب احتمالات الخطأ المرتكب في التوقع أو ما يسمى بعلائق الارتياب حيث وضع القوانين التالية : -كلما دق قياس موقع الجسم غيرت هذه الدقة كمية حركته و كلما دق قياس حركته التبس موقعه .</span><br /><span style="font-size: large;">- يمتنع أن يقاس موقع الجسم وكمية حركته معا قياسا دقيقا ، أي يصعب معرفة موقعه وسرعته في زمن لاحق .</span><br /><span style="font-size: large;">إذا هذه الحقائق غيرت المفهوم التوليدي حيث أصبح العلماء الفيزيائيون يتكلمون بلغة الاحتمال و عندئذ أصبحت الحتمية فرضية علمية ، ولم تعد مبدأ علميا مطلقا يفسر جميع الظواهر .</span><br /><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b><br /></b></span><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">النقد</span></b> لكن رغم أن النتائج و البحوث العلمية أثبتت أن عالم الميكروفيزياء يخضع لللاحتمية وحساب الاحتمال فإن ذلك مرتبط بمستوى التقنية المستعملة لحد الآن . فقد تتطور التقنية و عندئذ في الإمكان تحديد موقع وسرعة الجسم في آن واحد .</span><br /><span style="font-size: large;"><br /></span><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #0b5394;">التركيب</span></b> ذهب بعض العلماء أصحاب الرأي المعتدل على أن مبدأ الحتمية نسبي و يبقى قاعدة أساسية للعلم ، فقد طبق الاحتمال في العلوم الطبيعية و البيولوجية وتمكن العلماء من ضبط ظواهر متناهية في الصغر واستخرجوا قوانين حتمية في مجال الذرة و الوراثة ، ولقد ذهب لانجفان إلى القول " و إنما تهدم فكرة القوانين الصارمة الأكيدة أي تهدم المذهب التقليدي "</span><br /><span style="font-size: large;"><br /></span><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b>حل المشكلة</b></span><br /><span style="font-size: large;"> ومنه يمكن القول أن كل من الحتمية المطلقة والحتمية النسبية يهدفان إلى تحقيق نتائج علمية كما أن المبدأين يمثلان روح الثورة العلمية المعاصرة ، كما يتناسب هذا مع الفطرة الإنسانية التي تتطلع إلى المزيد من المعرفة ، وواضح أن مبدأ الحتمية المطلق يقودنا على الصرامة وغلق الباب الشك و التأويل لأن هذه العناصر مضرة للعلم ، وفي الجهة المقابلة نجد مبدأ الحتمية النسبي يحث على الحذر و الابتعاد عن الثقة المفرطة في ثباتها ، لكن من جهة المبدأ العام فإنه يجب علينا أن نعتبر كل نشاط علمي هو سعي نحو الحتمية فباشلار مثلا يعتبر بأن مبدأ اللاتعيين في الفيزياء المجهرية ليس نفيا للحتمية ، وفي هذا الصدد نرى بضرورة بقاء مبدأ الحتمية المطلق قائم في العقلية العلمية حتى وإن كانت بعض النتائج المتحصل عليها أحيانا تخضع لمبدأ حساب الاحتمالات . </span></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-87860072048031241372019-10-19T08:52:00.000-07:002021-10-16T07:32:36.367-07:00هل مصدر القيمة الخلقية الدين أم العقل ؟<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s1600/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s400/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">هل مصدر القيمة الخلقية الدين أم العقل ؟</td></tr></tbody></table><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white;"><span style="color: #134f5c; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: large;"><b>هل مصدر القيمة الخلقية الدين أم العقل ؟</b></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><b><span style="color: #e06666;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 16pt;">الأخــلاق بين النسبي والمطلق</span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-size: 13.5pt;"><br /></span></span></b><span lang="AR-SA" style="font-size: 16pt;"><b><span style="color: #b45f06;">السؤال:</span></b><span style="color: blue;"> </span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 16pt;">إذا كنت بين موقفين متعارضين أحدهما يقول: الأخلاق مصدرها الإرادة الإلهية وثانيهما يقول: القول هو مشروع الأخلاقي</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 16pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="font-size: 16pt;"><span style="color: #38761d;">وطلب منك الفصل في المشكلة فما عساك تصنع؟</span></span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: red; font-size: 16pt;"><span dir="LTR"></span> </span><b><span style="color: #b45f06;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">الوضعية المشكلة</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span></span></b><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 16pt;">إليك هذا الرأيين , قال أفلاطون</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 16pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 16pt;"><span dir="RTL"></span>"</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 16pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 16pt;">الخير فوق الوجود شرفا وقوة</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 16pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 16pt;"><span dir="RTL"></span>" وقال الأشعري</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 16pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 16pt;"><span dir="RTL"></span>:"الخير والشر بقضاء الله وقدره</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 16pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 16pt;"><span dir="RTL"></span>".<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><b style="color: #e06666; font-size: x-large;"><span lang="AR-DZ"><br /></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><b style="color: #e06666; font-size: x-large;"><span lang="AR-DZ">جدلية</span></b></div><div style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: center;"></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><b><span style="color: #0b5394;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">المقدمــة</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> : </span><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">طرح الإشكـاليـة</span></span></b><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 13.5pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">يتجلى سلوكات الإنسان في سلسلة من الأفعال وردود الأفعال والتي ينظر</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">إليها الفلاسفة من زاوية ما يجب أن يكون وذلك بربطها بقيمة(الحسن</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">والقبح) </span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">وهذه هي الفلسفة الجمال ,أو بربطها بقيمة (</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">الخير والشر) وهذه هي الفلسفة الأخلاق , فإذا كنا بين موقفين متعارضين أحدهما أرجع</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">الأخلاق إلى سلطة مقدسة</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="RTL"></span>(إرادة الله) </span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">والأخر أرجع القيم الأخلاقية</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">إلى سلطة العقل فالمشكلة المطروحة</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span>. </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 13.5pt;">هل مصدر القيمة الخلقية الدين أم العقل ؟</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 13.5pt;"><span dir="LTR"></span> </span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 13.5pt;"><br /></span><b><span style="color: #0b5394;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">التحليل</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> : </span><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">عرض الأطروحة الأولى</span></span></b><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 13.5pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">أرجعت هذه الأطروحة</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="RTL"></span>(</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">أساس الدين للأخلاق,الشر والخير إلى إرادة الله</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="RTL"></span>) أي ماحسنه الشرع ومدح فاعله فهو خير, وما قبحه الشرع وتوعد فاعله</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">بالعقاب فهو شر ,وهذه الأطروحة واضحة عند ابن حزم الأندلسي حيث قال</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="RTL"></span>: "</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">ليس في العالم شيء حسن لعينه ولاشيء قبيح لعينه لكن ما سماه الله</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">تعالى حسن فهو حسن وفاعله محسن" . ومن الأمثلة التوضيحية أن</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="RTL"></span>(القتل) </span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">إذا كان دفاع عن النفس فإن النصوص الشرعية اعتبرته خير أما</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">إذا كان لهون في النفس أو لتحقيق مصلحة شخصية فإن الشرع يحكم على فاعله</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">بالقبح ومن أنصار هذه الأطروحة الأشعري الذي قال: </span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span>>> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">الخير والشر</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">بقضاء الله وقدره </span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span><< </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="RTL"></span> فالحكمة الإلهية هي التي تفصل في الأمور وإرسال</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">الرسل عليهم السلام حجة تثبت ذلك , هذه الأوامر الأخلاقية نقليه وليست</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">عقلية</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span>.</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><a name='more'></a></span><b><span style="color: #0b5394;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;"><br /></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><b><span style="color: #0b5394;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">النقد</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span>: </span></span></b><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">لاشك أن الدين يرشدنا في حياتنا لاكن لايعني هذا تعطيل العقل أو تحريم إشتهادي فالعقل يساهم أيضا في بناء الأخلاق</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span>.</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><br /></span><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;"><b><span style="color: #0b5394;">عرض الأطروحة الثانية</span></b></span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: blue; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">ترى هذه الأطروحة</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"> > </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">النظرية العقلية</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span>< </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">إن القيم التي يؤمن بها</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">الإنسان ويلتزم بها في حياته مصدرها العقل , وهذه القيم ثابت ومطلقة</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">لاتتغير في الزمان والمكان ومن أبرز دعاة هذه الأطروحة أفلاطون الذي قال</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="RTL"></span>: "</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">الخير فوق الوجود شرفا وقوة"، </span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">حيث قسم الوجود إلى قسمين: (عالم المحسوسات وعالم المثل ) , إن القيم عند أفلاطون يتم تذكرها ولذلك</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">قال: (المعرفة تذكر) </span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">وقصد بذلك أن القيم الأخلاقية الكاملة مكانها</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">عالم المثل , والعقل هو القادر على استعادتها , وفي أمثولة الكهف وضح</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">أفلاطون أننا سجناء للجسد والعقل هو الذي يحرر وبه تمزق الروح حجاب الجسد</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> , </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">ومن أنصار هذه الأطروحة الفيلسوف الألماني كانط الذي استعمل المصطلح</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">الواجب الأخلاقي أي طاعة القانون الأخلاقي احتراما له وليس للمنفعة أو</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">خوفا من المجتمع , والأخلاق عند كانط تتأسس على ثلاث شروط</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> : </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="RTL"></span>"شرط</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">الشمولية</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="RTL"></span>"</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">وهذا واضح في قوله</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span>>> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">تصرف بحيث يكون عملك قانون كلية</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><< </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">و</span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;">> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">شرط احترام الإنسانية</span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;">< </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">أي معاملة الناس كغاية وليس</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">كوسيلة , وأخيرا ضرورة أن يتصرف الإنسان وكأنه هو</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;">></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">مشروع الأخلاق</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> <</span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="RTL"></span>.</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><br /></span><b><span style="color: #0b5394;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">النقـد</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> : </span></span></b><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">هذه الأطروحة نسبية لأن العقل ليس ملكة معصومة من الخطأ بل يحتاج إلى من يرشده وهو الدين</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> .</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><br /></span><b><span style="color: #0b5394;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">التركيب</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> : </span></span></b><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">رغم ما يبدو من التعارض بين المذاهب الأخلاقية حول أساس القيمة الخلقية</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">إلا أنها في نهاية متكاملة لأن القيمة الخلقية التي يطمح إليها هي التي</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">يجب أن يتحقق فيها التكامل بين المطالب الطبيعية وصوت العقل وسلطة المجتمع</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">وأوامر ونواهي الشرع, لذلك قال فيقِن</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;">>> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">الأخلاق من غير دين عبث</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> , << </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">ذلك الدين يرشد العقل ويهذب المصلحة ويحقق الإلزام الخلقي أمام</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">الله والمجتمع ولذلك قال أبو حامد الغزالي</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span>>> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">حسن الخلق يرجع إلى</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">اعتدال العقل وكمال الحكمة واعتدال الغضب والشهوات وكونها للعقل والشرع</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">مطيعة</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span><<.</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><br /></span></div><h3 style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; margin: 0px; position: relative;"><span style="color: #0b5394;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">الخاتمة</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> : </span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;">وخلاصة القول أن الأخلاق مجموعة من القواعد والأحكام التقيمية التي</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-weight: normal;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;">تحدد الخير والشر , وقد تبين لنا أن المشكلة المطروحة تتعلق بمعيار القيمة</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-weight: normal;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;">الخلفية فهناك من أرجعها إلى إرادة الفرد</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-weight: normal;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;"><span dir="LTR"></span>> </span><span style="color: #222222;"><span dir="RTL" style="font-weight: normal;"></span></span><span lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;">الأساس العقلي</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-weight: normal;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;"><span dir="LTR"></span> </span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;">< </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;">وهناك</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-weight: normal;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;">من اعتبر الدين متنوع الأخلاق وكمخرج للمشكلة المطروحة</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-weight: normal;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;">ونستنتج أن الأخلاق تتأسس على العقل والدين معا</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-weight: normal;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt; font-weight: normal;"><span dir="LTR"></span> .</span></h3></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-15292697836496062682019-10-19T08:44:00.000-07:002021-10-16T07:32:36.702-07:00هل اساس القيمة الاخلاقية هو العقل<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s1600/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s400/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">هل اساس القيمة الاخلاقية هو العقل</td></tr></tbody></table><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><b style="color: #e06666; font-size: 13.2px;"><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">المقالة الأولى حول</span></b><span dir="LTR" style="color: #e06666; font-size: 13.2px;"></span><b style="color: #e06666; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span></b><b style="color: #e06666; font-size: 13.2px;"><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الأخلاق ( جدلية):</span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px;"></span><span style="color: #38761d; font-size: 13.2px;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 18pt;">إذا كان الإنسان من حيث هو كائن</span></b><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="font-family: "&quot", serif; font-size: 18pt;"><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 18pt;">عاقل ، هل يمكن عندئذ القول أن أساس القيمة الأخلاقية هو العقل ؟</span></b><b><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif; font-size: 18pt;"><br /></span></b></span><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif;">-</span></b><span dir="RTL"></span><b><span lang="EN-US" style="font-family: Arial, sans-serif;"><span dir="RTL"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif;">طرح المشكلة</span></b><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif;"><span dir="LTR"></span> :</span></b></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">تعد مشكلة أساس القيمة الخلقية من أقدم المشكلات في الفلسفة</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الأخلاقية وأكثرها إثارة للجدل ؛ إذ تباينت حولها الآراء واختلفت المواقف ، ومن تلك</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">المواقف الموقف العقلي الذي فسر أساس القيمة الأخلاقية بإرجاعها إلى العقل ؛ فهل</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">فعلا يمكن تأسيس القيم الأخلاقية على العقل وحده ؟</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br /></span><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif;">محاولة حل</span></b><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="font-family: "&quot", serif;"><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif;">المشكلة</span></b><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif;"><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: Arial, sans-serif;"><br /></span></b></span><span dir="RTL"></span><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif;"><span dir="RTL"></span>-</span></b><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="font-family: "&quot", serif;"><span dir="LTR"></span> </span></b><b><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif;">عرض الأطروحة</span></b><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif;"><span dir="LTR"></span> :</span></b><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif;"> </span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">يرى البعض ، أن مايميز</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الإنسان – عن الكائنات الأخرى - هو العقل ، لذلك فهو المقياس الذي نحكم به على</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الأشياء وعلى سلوكنا وعلى القيم جميعا ، أي أن أساس الحكم على الأفعال و السلوكات</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">وإضفاء طابع أخلاقي عليها هو العقل ، وعليه أٌعتبر المصدر لكل قيمة خلقية . وقد</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">دافع عن هذا الرأي أفلاطون قديما والمعتزلة في العصر الإسلامي وكانط في العصر</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الحديث</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span>.</span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><br /></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif;">– الحجة</span></b><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif;"><span dir="LTR"></span> :</span></b></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">ويؤكد ذلك أن ( أفلاطون 428 ق م – 347 ق</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">م ) قسم أفعال الناس تبعا لتقسيم المجتمع ، فإذا كان المجتمع ينقسم إلى ثلاث طبقات</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">هي طبقة الحكماء وطبقة الجنود وطبقة العبيد ، فإن الأفعال – تبعا لذلك – تنقسم إلى</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">ثلاثة قوى تحكمها ثلاث فضائل : القوة العاقلة ( تقابل طبقة الحكماء ) وفضيلتها</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الحكمة والقوة الغضبية ( طبقة الجنود ) وفضيلتها الشجاعة والقوة الشهوانية ( العبيد</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> ) </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">وفضيلتها العفة ، والحكمة هي رأس الفضائل لأنها تحد من طغيان القوتين الغضبية</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">والشهوانية ، ولا يكون الإنسان حكيما إلا إذا خضعت القوة الشهوانية والقوة الغضبية</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">للقوة العاقلة</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> .</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span style="font-family: &quot, serif;"><br /></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;">- </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">و عند المعتزلة ، فالعقل يدرك ما</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">في الأفعال من حسن أو قبح ، أي أن بإمكان العقل إدراك قيم الأفعال والتمييز فيها</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">بين ما هو حسن مستحسن وماهو قبيح مستهجن ، وذلك حتى قبل مجيء الشرع ، لأن الشرع</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">مجرد مخبر لما يدركه العقل ، بدليل أن العقلاء في الجاهلية كانوا يستحسنون أفعالا</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">كالصدق والعدل والأمانة والوفاء ، ويستقبحون أخرى كالكذب والظلم والخيانة والغدر</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> .. </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">وان الإنسان مكلف في كل زمان ومكان ولولا القدرة على التمييز لسقطت مسؤولية العباد</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">أمام التكليف</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> .</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span style="font-family: &quot, serif;"><br /></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span style="font-family: &quot, serif;">- </span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">والعقل عند ( كانط 1724 – 1804</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> ) </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الوسيلة التي يميز به الإنسان بين الخير والشر، وهو المشرّع ُ لمختلف القوانين</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">والقواعد الأخلاقية التي تتصف بالكلية والشمولية ، معتبراً الإرادة الخيرة القائمة</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">على أساس الواجب الركيزة الأساسية للفعل لأن الإنسان بعقله ينجز نوعين من الأوامر</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> : </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">أوامر شرطية مقيدة ( مثل : كن صادقا ليحبك الناس ) ، وأوامر قطعية مطلقة ( مثال</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> :</span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">كن صادقا ) ، فالأوامر الأولى ليس لها أي قيمة أخلاقية حقيقية ، فهي تحقق أخلاق</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">منفعة ، وتتخذ الأخلاق لا كغاية في ذاتها ، وإنما كوسيلة لتحقيق غاية . أما الأوامر</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الثاني فهي أساس الأخلاق ، لأنها لا تهدف إلى تحقيق أي غاية أو منفعة ، بل تسعى إلى</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">انجاز الواجب الأخلاقي على انه واجب فقط بصرف النظر عن النتائج التي تحصل منه لذلك</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #222222;">يقول : </span><b><span style="color: #6aa84f;">« إن الفعل الذي يتسم بالخيرية الخلقية فعل نقي خالص , وكأنما هو قد هبط من</span></b></span><b><span style="color: #6aa84f;"><span style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">السماء</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 18.6667px;">»</span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span style="font-family: &quot, serif;"><a name='more'></a></span></span><span style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="RTL"></span></span><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><b style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif;"><span dir="RTL"></span><br /></span></b></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white;"><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><b style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif;">- النقد</span></b><span style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif;"><span dir="LTR"></span> :</span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">لكن التصور الذي قدمه العقليون لأساس</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">القيمة الأخلاقية تصور بعيد عن الواقع الإنساني ، فالعقل أولا قاصر وأحكامه متناقضة</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="RTL" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><span dir="RTL"></span>، فما يحكم عليه هذا بأنه خير يحكم عليه ذاك بأنه شر فإذا كان العقل قسمة مشتركة</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">بين الناس فلماذا تختلف القيم الأخلاقية بينهم إذن ؟ . كما يهمل هذا التصور الطبيعة</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">البشرية ، فالإنسان ليس ملاكا يتصرف وفق أحكام العقل ، بل هو أيضا كائن له مطالب</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">حيوية يسعى إلى إشباعها ، والتي لها تأثير في تصور الفعل . وأخيرا أن الأخلاق عند</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">كانط هي أخلاق متعالية مثالية لا يمكن تجسيدها على ارض الواقع</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> .</span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><br /></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif;">– عرض نقيض الأطروحة</span></b><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif;"><span dir="LTR"></span> :</span></b><b><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif;"> </span></b></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">وخلافا لما سبق ، يرى البعض الآخر أن</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">العقل ليس هو الأساس الوحيد للقيم الأخلاقية ، باعتبار أن القيمة الخلقية للأفعال</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الإنسانية متوقفة على نتائجها وأثارها الايجابية أي ما تحصله من لذة ومنفعة وما</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">تتجنبه من الم ومضرة ، وقد تتوقف القيم الأخلاقية على ما هو سائد في المجتمع من</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">عادات وتقاليد وأعراف وقوانين ، فتكون بذلك صدى لهذه الأطروحة الاجتماعية ، وقد يتوقف</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> – </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">في الأخير - معيار الحكم على قيم الأفعال من خير ( حسن ) أو شر ( قبح ) على</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الإرادة الإلهية أو الشرع</span><span style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> .</span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div><br style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;" /><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif;">– الحجة</span></b><span dir="LTR"></span><b><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif;"><span dir="LTR"></span> :</span></b></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">وما يثبت ذلك ، أن القيم</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الأخلاقية</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">ماهي إلا مسألة حسابية لنتائج الفعل ، وهذه النتائج لا تخرج عن تحصيل</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">اللذات والمنافع ؛ فما يحفز الإنسان إلى الفعل هو دائما رغبته في تحصيل لذة أو</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">منفعة لأن ذلك يتوافق مع الطبيعة الإنسانية فالإنسان بطبعة يميل إلى اللذة والمنفعة</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">ويتجنب الألم والضرر ، وهو يٌقدم على الفعل كلما اقترن بلذة أو منفعة ، ويحجم عنه</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">إذا اقترن بألم أو ضرر ، فاللذة والمنفعة هما غاية الوجود ومقياس أي عمل أخلاقي ،</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">وهما الخير الأسمى والألم والضرر هما الشر الأقصى</span><span style="color: #222222;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> .</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span style="font-family: &quot, serif;"><br /></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span style="font-family: &quot, serif;">- </span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">ومن ناحية أخرى ، فإن القيم الأخلاقية بمختلف أنواعها وأشكالها</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">سببها المجتمع , وما سلوك الأفراد في حياتهم اليومية إلا انعكاس للضمير الجمعي الذي</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">يُهيمن على كل فرد في المجتمع . أي أن معيار تقويم الأفعال أساسه المجتمع ، والناس</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">تصدر أحكامها بالاعتماد عليه ، فمثلا الطفل حينما يولد لا تكون لديه فكرة عن الخير</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">أو الشر ، فينشأ في مجتمع – يتعهده بالتربية والتثقيف – يجد فيه الناس تستحسن</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">أفعالا وتستقبح أخرى ، فيأخذ هذا المقياس عنهم ، فيستحسن ما يستحسنه الناس ،</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">ويستقبح ما يستقبحونه ، فإن هو استقبح مثلا الجريمة فلأن المجتمع كله يستقبحها ، ومن</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">ثمّ يدرك أن كل ما يوافق قواعد السلوك الاجتماعي فهو خير وكل ما يخالفها فهو شر</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> . </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">والنتيجة أن القيم الأخلاقية من صنع المجتمع لا الفرد ، وما على هذا الفرد إلا أن</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><span style="color: #222222;">يذعن لها طوعا أوكرها ، الأمر الذي جعل </span><b style="color: #222222;">دوركايم</b><span style="color: #222222;"> ( 1858 – 1917 ) يقول : </span><b><span style="color: #6aa84f;">« إذا تكلم</span></b></span><b><span style="color: #6aa84f;"><span style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span></span></b><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><b><span style="color: #6aa84f;">ضميرنا فإن المجتمع هو الذي يتكلم فينا »</span></b><span style="color: #222222;"> ، وكذلك : </span><b><span style="color: #6aa84f;">« إن المجتمع هو النموذج</span></b></span><b><span style="color: #6aa84f;"><span style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">والمصدر لكل سلطة أخلاقية ، وأي فعل لا يقره المجتمع بأنه أخلاقي ، لا يكسب فاعله</span><span style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">أي قدر من الهيبة أو النفوذ</span><span style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="RTL" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><span dir="RTL"></span>»</span></span></b><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span>.</span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br /></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;">- </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">ومن ناحية ثالثة</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="RTL" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><span dir="RTL"></span>، أن معيار الحكم على قيم الأفعال من خير أو شر يرتد إلى الإرادة الإلهية أو الشرع</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> . </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">فـنحن – حسب <b>(ابن حزم الأندلسي 374هـ - 456 هـ )</b> – نستند إلى الدين في تقويم</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الأفعال الخلقية وفق قيم العمل بالخير والفضيلة والانتهاء عن الشر والرذيلة ، ولا</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">وجود لشيء حسنا لذاته أو قبيحا لذاته ، ولكن الشرع قرر ذلك ، فما سمّاه الله حسنا</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">فهو حسن وما سمّاه قبيحا فهو قبيح</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> .</span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br /></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">كما أن الأفعال</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">حسنة أو قبيحة – حسب ما يذهب إليه الاشاعرة – بالأمر أو النهي الإلهي ، فما أمر به</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الله فهو خير وما نهى عنه فهو شر ، أي أن الأوامر الإلهية هي التي تضفي صفة الخير</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">على الأفعال أو تنفيها عنها ، ولذلك – مثلا – الصدق ليس خيرا لذاته ولا الكذب شرا</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">لذاته ، ولن الشرع قرر ذلك . والعقل عاجز عن إدراك قيم الأفعال والتمييز فيها بين</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الحسن والقبح ، وليس له مجال إلا إتباع ما أثبته الشرع</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> .</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span style="font-family: &quot, serif;"><br /></span></span><span style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="RTL"></span></span><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><b style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif;"><span dir="RTL"></span>- النقد</span></b><span style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR"></span></span><b style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif;"><span dir="LTR"></span> :</span></b></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: blue; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">ولكن النفعيون لا يميزون بين الثابت والمتغير ولا بين النسبي</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">والمطلق لأن القيم الأخلاقية قيم ثابتة ومطلقة ، والأخذ باللذة والمنفعة كمقياس لها</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">يجعلها متغيرة ونسبية ، فيصبح الفعل الواحد خيرا وشرا في آن واحد ، خيرا عند هذا</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">إذا حقق له لذة أو منفعة ، وشرا عند ذاك إذا لم يحقق أيًّا منهما . ثم أن المنافع</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">متعارضة ، فما ينفعني قد لا ينفع غيري بالضرورة ، وأخيرا فان ربط الأخلاق باللذة</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">والمنفعة يحط من قيمة الأخلاق و الإنسان معاً ؛ فتصبح الأخلاق مجرد وسيلة لتحقيق</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">غايات كما يصبح الإنسان في مستوى واحد مع الحيوان</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> .</span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br /></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">ثم أن المدرسة الاجتماعية تبالغ كثيرا في تقدير المجتمع والاعلاء من</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">شأنه ، وفي المقابل تقلل أو تعدم أهمية الفرد ودوره في صنع الأخلاق ، والتاريخ يثبت</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">أن أفرادا ( أنبياء ، مصلحين ) كانوا مصدرا لقيم أخلاقية ساعدت المجتمعات على</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">النهوض والتقدم . ومن جهة ثانية ، فالواقع يثبت أن القيم الأخلاقية تتباين حتى داخل</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">المجتمع الواحد ، وكذا اختلافها من عصر إلى آخر ، ولو كان المجتمع مصدرا للأخلاق</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">لكانت ثابتة فيه ولزال الاختلاف بين أفراد المجتمع الواحد</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> .</span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br /></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">وبالنسبة للنزعة الدينية فإنه لا يجوز الخلط بين مجالين من الأحكام</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> : - </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">أحكام شرعية حيث الحلال والحرام ، وهي متغيرة وفق مقاصد</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الشريعة</span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;"><br /></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span style="font-family: &quot, serif;">- </span></span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">وأحكام أخلاقية حيث الخير والشر أو الحسن</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">والقبح ، وهي ثابتة في كل زمان ومكان . مثلا : الكل يتفق على أن الكذب شر ، أما</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الاستثناء كجواز الكذب في الحرب أو من اجل إنقاذ برئ ( بقصد حفظ النفس الذي هو من</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">مقاصد الشريعة ) فلا يجعل من الكذب خيراً</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> .</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span style="font-family: &quot, serif;"><br /></span></span><span style="color: #b45f06;"><b style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"> –</span></b><b style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">التركيب</span></b><span style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> :</span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">إن الإنسان</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">في كينونته متعدد الأبعاد ؛ فهو إضافة إلى كونه كائن عاقل فإنه كائن بيولوجي أيضا</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">لا يتواجد إلا ضمن الجماعة التي تؤمن بمعتقد خاص ، وهذه الأبعاد كلها لها تأثير في</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">تصور الإنسان للفعل الأخلاقي وكيفية الحكم عليه . فقد يتصور الإنسان أخلاقية الفعل</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">بمقتضى ما يحكم به علقه ، أو بمقتضى ما يهدف إلى تحصيله من وراء الفعل ، أو بمقتضى</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">العرف الاجتماعي أو وفق معتقداته التي يؤمن بها</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> .</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><span style="font-family: &quot, serif;"><br /></span></span><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><b style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span lang="AR-SA" style="font-family: Arial, sans-serif;">حل المشكلة</span></b><span style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR"></span></span><b style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-family: "&quot", serif;"><span dir="LTR"></span> :</span></b></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">وهكذا يتضح أن أسس القيم الأخلاقية</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">مختلفة ومتعددة ، وهذا التعدد والاختلاف يعود في جوهره إلى تباين وجهات النظر بين</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الفلاسفة الذين نظر كل واحدا منهم إلى المشكلة من زاوية خاصة ، أي زاوية المذهب أو</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الاتجاه الذي ينتمي إليه . والى تعدد أبعاد الإنسان ، لذلك جاز القول أن العقل ليس</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt;">الأساس الوحيد للقيم الأخلاقية</span><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span dir="LTR" style="font-size: 13.2px; font-size: 13.2px;"></span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-family: "&quot", serif; font-size: 14pt;"><span dir="LTR"></span> .</span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-22610888766283147342019-10-19T08:33:00.000-07:002021-10-16T07:32:37.039-07:00الأخلاق ظاهرة اجتماعية تتميز بشروطها الموضوعية<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s1600/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s400/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">الأخلاق ظاهرة اجتماعية تتميز بشروطها الموضوعية</td></tr></tbody></table><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><b style="font-size: 13.2px;"><span lang="AR-DZ" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #0b5394;">الموضوع: تحليل مقال فلسفي</span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><br /></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-DZ" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #38761d;">نص المقال: (( الأخلاق ظاهرة اجتماعية تتميز بشروطها الموضوعية )) دافع عن هذه الأطروحة.<o:p></o:p></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><br /></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-DZ" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #e06666;">الطريقة: استقصاء بالوضع:<o:p></o:p></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><b><span lang="AR-DZ" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #0b5394; font-size: large;">طرح المشكلة :</span></span></b><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"> مما لا شك فيه أن الإنسان مدني بطبعه وهذا لكونه يعيش في وسط اجتماعي حيث يتعهده المجتمع بالتربية والتثقيف فينمي استعداداته الفطرية ودوافعه النفسية وملكاته العقلية، ولذلك فإن الفرد ينشأ وهو مُدين للجماعة بكل شيء وما عليه إلا الخضوع للجماعة وما لها من نظم وعادات وبهذه الكيفية يكون الفرد انعكاسا للمجتمع، فالحياة الجماعية هي البيئة الأولى التي نتربى فيها، والمناخ الذي تتطور فيه قيمنا وأحكامنا وسلوكياتنا، ومن هنا يمكننا طرح التساؤل فيا ترى كيف يمكن الدفاع عن الأطروحة القائلة : أن للمجتمع دور في وضع القيم الأخلاقية؟ وماهي الحجج والبراهين التي تثبت صدق ذلك؟ <o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><br /></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-DZ" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #e06666;">محاولة حل المشكلة :<o:p></o:p></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><b><span lang="AR-DZ" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #0b5394; font-size: large;">عرض منطق الأطروحة:</span><span style="color: #222222; font-size: 14pt;"> </span></span></b><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">إن الإنسان لا يعيش لذاته ولا في عزلة عن غيره، بل إن أفعاله تؤثر في الآخرين كما يتأثر بأفعالهم إن كانت خيرا أو شرا وانطلاقا من هذه المسلمة يؤكد الاجتماعيون بأن الأخلاق ظاهرة اجتماعية تتميز بشروطها الموضوعية ويجب دراستها دراسة وضعية قائمة على ربط الظاهرة بعواملها، فالواجب الاجتماعي إلزام وضعه المجتمع وعلى الفرد أن يمتثل لهذا الواجب باعتباره عضوا في جماعة، و</span><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">يؤكد الاجتماعيون وعلى رأسهم إميل دوركايم بأن الأخلاق ظاهرة اجتماعية. ذلك أن الأخلاق تبدأ حيث التعلق بجماعة، والفرد يجدها تامة التكوين في المجتمع الذي يكون فيه، يكتسبها عن طريق التربية والتنشئة الاجتماعية التي تمنحه المبادئ الأخلاقية، يقول دوركايم: (( ليس هناك سوى قوة أخلاقية واحدة تستطيع أن تضع القوانين للنا</span><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">س هي المجتمع). كما يذهب </span><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">الفيلسوف ليفي برول إلى أن الأخلاق ظاهرة اجتماعية لها قوانينها حيث يدرس علم الأخلاق الأفعال الإنسانية، كما نلاحظ في الواقع وليست القيم سوى مظهر للجماعة تابع لمعتقداتها وعلومها وفنونها وعلاقاتها بالجماعات الأخرى.</span><b style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span lang="AR-DZ" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><a name='more'></a></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><b><span lang="AR-DZ" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #0b5394; font-size: large;">تدعيم الأطروحة بحجج شخصية</span></span></b><b><span lang="AR-DZ" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"> :</span><span style="color: #222222; font-size: 14pt;"> </span></span></b><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">إن الفرد يبدأ باكتساب المعايير التي بها يقيم أفعاله ويحكم بها على أفعال الغير، ابتداء من احتكاكه مع الغير، ذلك الاحتكاك يعلمه القانون الجمعوي، الذي أسسته الجماعة، فالفرد قبل قيامه بأي فعل يرجع إلى القوانين التي اكتسبها من الجماعة، وهي التي تشرع له الإجازة أو المنع. إذن فعلا تبدأ الأخلاق عندما يبدأ الارتباط بجماعة ما، وبقدر ما كان الارتباط وثيقا بقدر ما كان التشبع بالقيم الأخلاقية قويا لدى الأفراد، والذي لا يرتبط بالعروة الوثقى للجماعة لا يكون لنفسه مرجعا، ولن تكون لديه أي قيم أخلاقية، بل لا يمكن وصفه حتى بالكائن الأخلاقي. فالضمير الجماعي هو الذي به نستطيع أن نتعايش مع المجموعة التي تعد البيئة والمناخ الذي ذهابها يعدمنا ووجودها يحيينا، وإذا كان واجبنا كأفراد هو إتباع منهج الجماعة، فمن واجب الجماعة أن تتحمل عبء تربيتنا وغرس القيم الاجتماعية فينا، حيث يقول بهذا الصدد دوركايم: (( حين يتكلم ضميرنا فإن المجتمع هو الذي يتكلم فينا)) كما يؤكد كذلك قائلا: (( فالمجتمع ليس سلطة أخلاقية فحسب، بل كل الدلائل تؤكد أن المجتمع هو النموذج والمصدر لكل سلطة أخلاقية)).<b><o:p></o:p></b></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><br /></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><b><span lang="AR-DZ" style="font-family: "Simplified Arabic";">نقد خصوم الأطروحة</span></b><b><span lang="AR-DZ" style="font-family: "Simplified Arabic";">:</span></b></span><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"> لقد ذهب الاتجاه العقلي إلى أن الإنسان كائن عاقل بالدرجة الأولى وعقله ليس ملكة للفهم والمعرفة فحسب بل هو مصدر الفعل الأخلاقي، وهذا ما عبر عنه كل من أفلاطون وديكارت، لكن الأخلاق بالمنظور العقلي متسامية وغاية في التجريد، إذ هي منفصلة عن التجربة الواقعية للإنسان، وتقصي العواطف والميول لديه، مع أن الواقع يقرر في كثير من الأحيان أن السلوك الذي ينبع من الوجدان قد يكون أنبل من ذلك الذي ينبعث من العقل بأحكامه المطلقة دون اعتبار للظروف الاستثنائية. كما ذهب أنصار أخلاق اللذة إلى اعتبار أن</span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"> اللذة هي الخير والفضيلة، والألم هو الشر والرذيلة، وهذا ما عبر عنه كل من أبيقور وأرستيب، لكن الأخذ بمبدأ اللذة كمقياس أخلاقي يعبر عن تصور أناني وشخصي للقيم الأخلاقية، وهذا يؤدي إلى اختلاف الناس في تحكيمه، كما أنه ليس كل لذة خيرا، وليس كل ألم شرا، إضافة إلى أن ربط القيم الأخلاقية باللذة هو انتقاص من قيمة الأخلاق وسموها وقدسيتها. كما ذهب أنصار أخلاق المنفعة إلى أن أكبر ما يمكن من السعادة لأكبر عدد ممكن من الناس هو أساس الأخلاق ومعيارها، أي تحقيق أقصى ما يمكن من المنافع والسعادة واللذات بجماعة معينة، وهذا ما عبر عنه كل من جون استوارت مل و جيرمي بنتام، لكن هل يمكن أن تتوافق المنافع لدى أفراد المجتمع بصورة عفوية؟ إن الواقع يثبت تضارب المنافع وتصادمها بين الأفراد، وهذا ما يؤدي إلى الصراع، كما أن ربط القيم الأخلاقية بالمنافع يجعلها مجرد قيم تجارية متقلبة مع المصالح وهذا لا ينسجم مع سمو الأخلاق وشرف القيم.</span><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div><br style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;" /><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><b><span lang="AR-DZ" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #0b5394; font-size: large;">حل المشكلة</span></span></b><b><span lang="AR-DZ" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"> :</span><span style="color: #222222; font-size: 14pt;"> </span></span></b><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">في الأخير يمكن أن نؤكد أن الضمير الأخلاقي ما هو إلا تعبير أو صدى للقوانين الأخلاقية التي يصدرها الوسط الاجتماعي الذي نعيش فيه، وهذا الصدى يتردد في داخلنا فيأمرنا بفعل الخير وينهانا عن فعل الشر، فحينما نقوم الأفعال فإن المجتمع هو الذي يقومها، يقول دوركايم: ( المجتمع، الهواء الذي نتنفسه ولكن لا نشعر بوزنه ).وبالتالي الأطروحة القائلة أن </span><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">الأخلاق ظاهرة اجتماعية تتميز بشروطها الموضوعية</span><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"> صحيحة وصادقة ويمكن الأخذ بها وتبنيها</span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-30221027255026693662019-10-19T08:26:00.000-07:002021-10-16T07:32:37.372-07:00هل تصلح المنفعة كمعيار للأخلاق؟ مقال جدلي<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s1600/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s400/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">هل تصلح المنفعة كمعيار للأخلاق؟ مقال جدلي</td></tr></tbody></table><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b style="font-size: 13.2px;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #e06666;">مقالة جدلية: </span><span style="color: #0b5394;">هل تصلح المنفعة كمعيار للأخلاق؟</span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #38761d;">1- مقدمة:<o:p></o:p></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">تحرك الإنسان دوافع كثير لكنه في كل الحالات لا يخضع سلوكه للغرائز كما هو حال الحيوان مثلا بل أكثر من ذلك بوصف ما يحيط به بل يسعى باستمرار إلى معرفة السلوك الأفضل وهنا يلجأ إلى إصدار أحكام التقييمية على أفعاله وأفعال غيره في محاولة لربطه للطابع الأخلاقي غير أن مسألة تحديد معيار الأخلاق أثارت الكثير من التساؤلات فالإشكالية التي تعبر عن ذلك هل تصلح المنفعة كمعيار للأخلاق؟<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><br /></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #38761d;">2- التوسع:<o:p></o:p></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #0b5394;">الرأي الأول:<o:p></o:p></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">يؤسس الاخلاق على معيار المنفعة فهو الأصلح والأنسب فالأخلاق هي امتداد وانسجام مع طبيعة الإنسان فالسلوك الأخلاقي يوافق السلوك الطبيعي فالإنسان بطبعه يطلب اللذة ويمسك بها وينفرد من الألم ويرفضه فاللذة هي الخير والألم هو الشر هذا هو شعاره.<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">إن جميع القائلين بمذهب المنفعة من ايغور إلى بنتان قصدوا باللذة خير وبالألم شر والواقع أن الأطروحة تقود بجذورها إلى الفلسفة اليونانية ممثلة في أرستيب الغورينائي حيث قال:" اللذة هي الخير الأعظم هذا هو صوت الطبيعة فلا خجل ولا حياء" فالأخلاق عنده استجابة لمطالب ورغبات الجسد وفيه ركز على اللذة الجنسية واعتبرها آنية تزول بزوال مسببها وما دام العقل يستطيع التذكر فاللذة الخيرة هي اتحاد الحس مع الذاكرة والحقيقة هو أن هذا المذهب يتحد ظهوره في الفلسفة الحديثة في الفكر الإنجليزي على يد بنتان ومول فالأول ربط المنفعة العامة بالأخلاق وجعلها اسبق من المنفعة الفردية وصاغ ذلك كله في مقياس أطلق عليه اسم مقياس حساب اللذات فاللذة الخيرة تتصف بمواصفات الشدة وعدم اختلاطها بالألم فهي نقية صافية دائمة مؤكدة وقوية وتحدث تلميذه استيوارت ميل حيث قال خير من إنسان أن يكون مفراطا ما إن يكون خنزيرا متلددا فالخير لا يقاس بالكم بل بالكيف وهذا ما يميز الإنسان عن الحيوان فالخير كله الخير عند أنصار الرأي الأول وهو استجابة لصوت الطبيعة.<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><a name='more'></a></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #38761d;">نقد:<o:p></o:p></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">ليس دائما كل الم هو شر فالاستشهاد في سبيل الله هو قمة الخير بالرغم من الألم الذي يلحق بالشخص والخيانة هي قمة الشر وإن جلبت السعادة لصاحبها.<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><br /></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #0b5394;">الرأي الثاني: النقيض.<o:p></o:p></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">يرى أنصار الرأي الثاني أن أساس الأخلاق ليس المنفعة بل العقل والمجتمع فعند النظرية العقلية تصورات الإنسان<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">وإدراكه هو الذي يؤسس الأخلاق حيث قال أفلاطون:" يكفي أن يحكم الإنسان جيدا لكي يتصرف جيدا" وقال قبله سقراط:" العلم فضيلة والجهل رذيلة" وتحدث في كتابه الأخلاق لنيقوماطوس عن دور العقل واعتبره مثل البوصلة وهو الفاصل بين الرذيلة والفضيلة فقال مقالته الشهيرة" الفضيلة وسط بين رذيلتين وضرب الكثير من الأمثلة لتوضيح فكرته الشجاعة وسط بين التهور والجبن والتواضع وسط بين الإدعاء والحياء ويتجلى المذهب العقلي في أفكار كانط حيث اعتبر العقل هو القادر على إعطاء الإنسان إنسانيته فلو كان الخير استجابة للغرائز ولتركيبتنا البيولوجية (فتسود الفوضى) سيكون متغير وستسود الفوضى ويبقى الاحتمال الواحد لخلق النظام ووضع مقياس الخير والشر الاحتكام إلى سلطة العقل فقال:" إعمل كما لو كنت تريد أن يكون عملك قانونا كليا عاما" وقال أيضا:" إعمل على أساس تعتبر فيه الناس غاية لا وسيلة" والحقيقة أن الطرح الاجتماعي يناقض الطرح النفعي ومبرر ذلك في شعارهم:" تبدأ الأخلاق حيث تبدا حياة الجماعة" عن تفكير الفرد هو انعكاس لتصورات الجماعة حيث قال دوكايم:" إذا تكلم الضمير فينا فإن المجتمع هو الذي يتكلم" وهكذا فإن أنصار الطرح الاجتماعي ناقضوا أنصار الأطروحة النفعية.<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><br /></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #38761d;">نقد:<o:p></o:p></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">إن ربط الأخلاق بالعقل يفرغها من كل محتوى واقعي ثم إن محاولة ربطها بالمجتمع يلغي دور الفرد وهو أمر يخالف المنطق والواقع.<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><br /></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #38761d;">التركيب:<o:p></o:p></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">استند أنصار الطرح الأول على فكرة المنفعة ولكنها فكرة تبقى بعيدة عن الإجماع ومستحيلة التطبيق واستند أصحاب الطرح الثاني وأنصاره على العقل والمجتمع واغفلوا حقيقة هامة هي ارتباط الإنسان بالسماء وانطلاقا من هذه المقارنة رأى الدكتور محمد سعيد رمضان البوطي:" الأخلاق يجب أن تؤسس على نوازع الفطرة الإنسانية الطبيعية وكذا الإجماع الإنساني المرتبط بخالق الإنسان ولهذا قيل:" للشرع التنوير والعقل والاجتهاد" فالأخلاق تستند على الوعي كمعيار وعلى العقل كأداة للفهم وعلى روح الجماعة.</span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-30360426563965518632019-10-19T08:19:00.000-07:002021-10-16T07:32:37.701-07:00هل استجابة الفرد لمصالحه يعد انحرافا عن الأخلاق<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s1600/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s400/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">هل استجابة الفرد لمصالحه يعد انحرافا عن الأخلاق</td></tr></tbody></table><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #e06666; font-size: large;">- هل القيمة الخلقية للفعل تتوقف على نتائج الفعل فقط ؟</span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #e06666; font-size: large;">- هل استجابة الفرد لمصالحه يعد انحرافا عن الأخلاق ؟</span><i style="color: #222222; font-size: 14pt;"><u><o:p></o:p></u></i></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #0b5394; font-size: large;">المقدمة :</span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt; text-indent: 18pt;">يقوم الإنسان بسلوكات منها الآلي ومها الإرادي هذه الأخيرة يخضع البعض منها إلى الأحكام التقديرية فقد تكون مستحسنة كما قد تكون مستهجنة وبمعنى أوسع منها ماهو خير ومنها ماهو شر .</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">ولقد كانت القيمة الخلقية محل اهتمام الفلاسفة إذ درسوها من جوانب مختلفة كتحديد طبيعتها و تحديد الأساس والمبدأ الذي يكون بموجبه الفعل خيرا أو يكون شرا .<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"> والإشكال المطروح يتمثل في : هل القيمة الخلقية للفعل تتوقف على نتائجه أو أن قيمته تكمن في الفعل في حد ذاته ؟<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><br /></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #0b5394; font-size: large;">التوسيع :<o:p></o:p></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><b><span style="color: #e06666;">الرأي </span></b><b><span style="color: #e06666;">الأول :</span><span style="color: #134f5c;">( الموقف القائل:إن القيمة الخلقية للفعل تتوقف على نتائجه )</span></b><span style="color: #222222;"><o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">ذهب بعض المفكرين من مذهب اللذة و المنفعة إلى أن اللذة و المنفعة هي الخير الأقصى وانه من الواجب تحصيلها ,بينما الألم هو الضرر الذي يجب تحاشيه أي أن أخلاقية الفعل تتوقف على نتائجه وآثاره. وان اللذة أو المنفعة هي مقياس خيرية الأفعال .<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">ومن دعاة هذا المذهب في العصر اليوناني الفيلسوف ( ارستيب ) الذي نفى أن تكون للفضيلة قيمة في ذاتها , وارجع كل قيمة خلقية إلى اللذة واستند في تبرير ذلك إلى أن الواقع يشهد بان الناس جميعا ينشدون اللذة وينفرون من الألم , فاللذة كما يرى هي صوت الطبيعة فلا خجل ولا حياء. ولما كان التفكير في المستقبل والعواقب مبعث الشقاء ومصدر الهموم فما على الإنسان إلا اقتناص اللذة الحاضرة وان يعيش اللحظة فقط ( لذة اللحظة ) .وأكد الفيلسوف ( ابيقور ) ما ذهب إليه( ارستيب) إلا انه عدل من مدلول اللذة وجعله أرحب وأنبل فاللذة تكون خيرا في ذاتها إذا ترتب عنها لذة أعظم والألم قد يكون مرغوبا فيه إذا ترتبت عنه لذة اكبر و الاعتدال في تحقيق اللذات يؤدي إلى التوازن الجسمي والنفسي ويكون ذلك بالاكتفاء بالقليل من اللذات الطبيعية الضرورية ليخلو الجسم من الألم , أما النفس فيتحقق لها هدوؤها بالإقلاع عن طلب بعض اللذات غير الطبيعية والتي تعكر صفو الحياة كلذة المال ,كما يجب تخليص النفس من المخاوف الناشئة عن خشية الآلهة و الموت .<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">وفي العصر الحديث أخذت أخلاق اللذة اسما آخر هو (أخلاق المنفعة) ويعد (بنتام ) من رواده حيث نظر للأخلاق نظرة تجريبية ,واعتبر الطبيعة البشرية مصدرا للسلوك فالإنسان تحركه دوافعه وميوله نحو تحقيق منفعته الخاصة . وخير وسيلة تعين الفرد على الوصول إلى اكبر قدر من المنفعة هي أن يتوخى الفرد في كل عمل يأتيه تحقيق اكبر مقدار من اللذة لأكبر عدد من الناس . ويكون ذلك عن بالاعتماد على سلم حساب اللذات , فالخير محسوس ومقيس , وعامل امتداد اللذة وعدد الأفراد الذين يشتركون في الإحساس باللذة في وقت واحد معيار خيرية الفعل .<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #222222;">واتفق ( جون ستيوارت مل ) مع بنتام في أن أخلاقية الفعل تتوقف على نتائجه دون بواعثه لكنه قدم المنفعة العامة على المنفعة الخاصة ولم يقتصر على كم اللذة بل نادى بضرورة مراعاة كيفها :</span><b><span style="color: #38761d;">" فلو خير الفرد لاختار أن يكون إنسانا شقيا على أن يكون خنزيرا متلذذا "</span><span style="color: #222222;"> .</span></b><span style="color: #222222;"> <o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">مناقشة:</span></b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">اللذة لا تصلح مصدرا للإلزام الخلقي لأنها تمثل جانبا واحدا في الإنسان هو الجانب الجسمي ,كما أنها ابسط درجات سلم القيم الأخلاقية و الإنسان قادر على تجاوزها .<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">لا يمكن أن تكون المنفعة وهي ذات طابع شخصي أساسا للفعل الخلقي لأن الناس مصالحهم متباينة وهذا ما يترتب عنه ضرورة تصادم الناس، إن اعتماد اللذة أو المنفعة كمعيار في المجال الأخلاقي إنكار واضح للقيم الإنسانية السامية ومساواة بين الإنسان والحيوان الذي تسيره غرائزه وتجاهل تام لطبيعته العاقلة .</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b style="font-size: 13.2px;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><a name='more'></a></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b style="font-size: 13.2px;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #e06666;"><br /></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b style="font-size: 13.2px;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #e06666;">الرأي الثاني :</span><span style="color: #134f5c;">( الموقف القائل : القيمة الخلقية للفعل تكمن في الفعل في حد ذاته )</span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">ذهب البعض من الفلاسفة العقليين إلى أن العقل أساس الحكم على القيمة الأخلاقية للأفعال , فهو الذي يشرع ويضع مختلف القوانين والقواعد الأخلاقية التي تتصف بالكلية والشمول فحسب (سقراط)الخير هو الفضيلة و الفضيلة هي المعرفة فمن عرف كان فاضلا ومن جهل كان شريرا و أكد ( أفلاطون ) نفس الفكرة حيث قال <b>:" يكفي أن يحكم الإنسان جيدا حتى يتصرف جيدا "</b>.<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #222222;">وفي العصر الحديث قرر (كانط) أن الواجب هو محور الأخلاق وهو مصدر الإلزام الخلقي ورأى أن من الخطأ رد الإلزام الخلقي إلى سلطة خارجية كالدين أو القانون أو المجتمع فيجب أن تكون السلطة داخلية تتمثل في الواجب العقلي ورأى أيضا أنه من الخطأ رد الإلزام الخلقي إلى اللذة الحسية أو المنفعة العامة لأن الأخلاق الحقيقية يجب أن تؤسس على ما يميز الإنسان عن الحيوان وهو العقل وفي هذا قال كانط: </span><b><span style="color: #38761d;">"فلا بد أن يتحرر الفعل الخلقي لا من الغرض والهوى فحسب بل من عوارض الزمان والمكان و البيئة الثقافية "</span><span style="color: #222222;">. </span></b><span style="color: #222222;"> </span></span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="color: #222222; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #222222;">إن الإنسان عند ( كانط ) لا يزن أحكامه الخلقية بالنظر إلى نتائجها أو زمانها ومكانها ولكنه يزنها بالقياس إلى قاعدة عامة صالحة للتطبيق على الجميع ومستقلة على جميع النتائج وقد اعتبر كانط الإرادة الخيرة الدعامة الأساسية للفعل الأخلاقي بل هي الشيء الوحيد الذي يمكن أن يعد خيرا في ذاته دون أي قيد أو شرط لأنها تستمد خيرتها من باطن ذاتها أي من صميم نيتها.و الإرادة التي يقصدها (كانط ) تلك التي لا قانون لها سوى قانون الواجب :</span><span style="color: #38761d;">" </span><b><span style="color: #38761d;">إن الفعل الذي يتم بمقتضى الواجب إنما يستمد قيمته الخلقية , لا من الهدف الذي يلزم تحقيقه , بل من القاعدة التي تقرر تبعا لها , فهو لا يعتمد إذن على واقع موضوع الفعل , بل علي مبدأ الإرادة وحده ."</span></b></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><br /></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #0b5394; font-size: large;">مناقشة:</span><i style="color: #222222; font-size: 14pt;"> </i></span></b><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">إن العقلين بصفة عامة و( كانط ) بصفة خاصة جعلوا الإلزام الخلقي يصدر من العقل وحده دون النظر لأوامر الدين ودون خوف من عقاب الله</span><span lang="AR-DZ" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">.</span><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"> كما أن الواجب بأوامره المطلقة لا يساعد الإنسان في حياته الواقعية على تدبير شؤونه العملية. و رفض الاستثناءات في القواعد الخلقية يعني أن الظروف لابد أن تأتي دائما مواتية لمبادئ العقل ولكن قد تختلف في بعض الأحيان وتحتاج إلى استثناء. ثم إن الإرادة الخيرة كما صورها (كانط) جاءت في صورة سلبية فهي لا تهدف لشيء محدد في الواقع فعند ما لا نعمل عملا إلا إذا عرفنا انه يمكن تعميمه علي كل الناس فهذا لايكفينا لان نسلك سلوكا ايجابيا لذلك قال جاكوبي ناقدا مذهب كانط :" <b>أن الإرادة الخيرة عند كانط أرادة لا تريد شيئا"</b></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><br /></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #0b5394; font-size: large;">التركيب:</span></span></b><span lang="AR-SA" style="color: #222222; font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"> تتبين من خلال عرض الرأيين المتناقضين مغالاة كل مذهب في ما ذهب إليه ؛ صحيح أن بعض الأفعال الأخلاقية يترتب عن القيام بها تحقيق لذة أو منفعة ولكن اعتبار اللذة أو المنفعة المبدأ الأساسي للفعل الخلقي في مطلق الأحوال فيه الكثير من المبالغة وحتى الخطأ وصحيح أن العقل ملكة تمييز عند الإنسان يدرك به الحسن من الأفعال والقبيح منها لكته لوحده يبقى قاصرا فلا بد له من موجه وهذا ما رآه رجال الدين .</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;"><span style="color: #222222;"> أن المذهبين النفعي والعقلي تجاهلا تأثير الدين و المجتمع في تحديد القيم الأخلاقية وهذا أكده دوركايم </span><span style="color: #38761d;">"<b> فالمجتمع ليس سلطة أخلاقية فحسب بل أن كل الدلائل تؤكد أن المجتمع هو النموذج والمصدر لكل سلطة أخلاقية , ولابد أن تكون أخلاق الفرد هي الأخلاق التي يطلبها المجتمع بالضبط "</b></span><span style="color: #222222;">.</span></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><br /></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b style="color: #222222; font-size: 13.2px;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic";"><span style="color: #0b5394; font-size: large;">الخاتمة:</span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "Simplified Arabic"; font-size: 14pt;">إن موضوع أساس القيمة الخلقية من أبرز المواضيع التي أثارت جدلا كبيرا بين الفلاسفة على اختلاف مذاهبهم الأخلاقية . ويعد موقف المذهب الطبيعي (اللذة والمنفعة ) و المذهب العقلي من أهم المواقف الأصيلة في هذا الشأن . ومن خلال استعراض وجهتي نظرهما ومناقشتها يمكن أن نستنتج الآتي<i> : </i>القيمة الخلقية للفعل لا تتوقف على نتائج الفعل في مطلق الأحوال و لا تكمن في الفعل في حد ذاته بشكل دائم<i><u> </u></i>فمبدأ القيمة الخلقية ليس واحدا فقد تعددت مبادئ القيمة الخلقية بتعدد المذاهب الأخلاقية.</span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-39730352508700419142019-10-19T08:06:00.000-07:002021-10-16T07:32:38.035-07:00هل الأخلاق مطلقة أم متغيرة اي ثابت ام متغير<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><h3 class="post-title entry-title" itemprop="name" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 22px; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; font-weight: normal; line-height: normal; margin: 0.75em 0px 0px; position: relative; text-align: start;"><div class="post-header" style="-webkit-text-stroke-width: 0px; background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 10.8px; font-style: normal; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; font-weight: 400; letter-spacing: normal; line-height: 1.6; margin: 0px 0px 1.5em; orphans: 2; text-align: start; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 2; word-spacing: 0px;"><div class="post-header-line-1"></div></div><div class="post-body entry-content" id="post-body-7391400503424312427" itemprop="description articleBody" style="-webkit-text-stroke-width: 0px; background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; font-style: normal; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; font-weight: 400; letter-spacing: normal; line-height: 1.4; orphans: 2; position: relative; text-align: start; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 2; width: 570px; word-spacing: 0px;"><div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><div id="post_message_1114472"><div style="text-align: center;"></div></div></div></div></h3><div style="text-align: right;"></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"></div><br /><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s1600/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s400/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">هل الأخلاق مطلقة أم متغيرة اي ثابت ام متغير</td></tr></tbody></table><div style="background-color: white; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal; margin-top: 0.75em; position: relative; text-align: justify;"><b style="color: #e06666; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: x-large;">هل الأخلاق مطلقة أم متغيرة اي ثابت ام متغير</b></div><div style="background-color: white; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal; margin-top: 0.75em; position: relative; text-align: justify;"><b><span style="color: #0b5394;"><span style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: large;">مقدمة:</span></span></b></div><div style="background-color: white; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal; margin-top: 0.75em; position: relative; text-align: justify;"><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: large;">إن المذاهب الأخلاقية وجدت نتيجة محاولة الفلاسفة فهم و تفسير الأخلاق العلمية أي السلوك اليومي للناس و من الخلافات التي واجهها هذه المذاهب هو أساس وطبيعة القيمة الخلقية و قد تعددت هذه المذاهب تبعا لتعدد وجهات النضر حول القيم الخلقية و الأخلاق عبارة عن قيم و أفعال تقوم على أحكام تقديرية تصبوا إلى التوجيه نحو ما ينبغي أن يكون عليه السلوك الإنساني وغايتها ومن هذا الإرشاد و التقويم وفي هذا الصدد هناك من أعتبر القيمة الخلقية مطلقة و البعض الأخر اعتبرها نسبية و هذا يدفعنا إلى طرح لإشكال</span></div><div class="post-body entry-content" id="post-body-7391400503424312427" itemprop="description articleBody" style="background-color: white; line-height: 1.4; position: relative; text-align: start; width: 570px;"><div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><div id="post_message_1114472"><div style="text-align: center;"><div style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><b><span style="color: #b45f06; font-size: large;">الأتي: هل الأخلاق مطلقة أم متغيرة؟</span></b></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><br /></span></div></span><div style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span style="font-size: large;">القضية:الأخلاق ثابت أي واحدة مطلقة لكونها تقوم على جملة من المبادئ و الثوابت بمعنى أن الأخلاق موضوعية و واحدة تتجلى هذه الوحدة في كون هذه القيم نابعة من الدين الذي هو إلزام متعالي ألاهي وهو الاعتقاد بوجود مبدأ أعلى مفارق للطبيعة، واعتقادنا هو الذي يدفعنا إلى أداء واجبات اتجاه الإله كما أن القيم الخلقية القائمة على أساس ديني تعتبر تشريع مطلق ومقدس وأيضا فيه دعوة صريحة للنضر في النصوص الشرعية وهذا يبدو جليا في باب الاجتهاد والأصول لتهذيب السلوك الغريزي الإنساني، إن القيم و السلوكات و الأفعال الخيرة تدعوا إليها كل الكتب السماوية ففعل السرقة منبوذ في كل الديانات في حين العدل و الاستقامة والفضيلة أفعال مستحبة ومستحسنة في كل الكتب باختلاف الزمان والمكان و الأفراد و الجماعات . كما أنه قد تكون</span></div><div style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span style="font-size: large;">واحدة نظرا لمطلقية العقل لكون العقل ملكة فطرية وهبنا الله إياها لإدراك الحقائق المطلقة و الحقائق الخالدة يرى أصحاب النظرية العقلية أن أساس القيمة الخلقية للعقل فما هي كائن هي التي تفسر قيمته و هذه الماهية ثابتة مطلقيه لا تتأثر بزمان فهي صادرة عن مبادئ عامة و يقينية منزهة عن كل منفعة خاصة أو عامة في القتل و الكذب و الخيانة فهي أفعال ذميمة لأنها تحمل الرذيلة أما الصدق و الأمانة و الإحسان هي أفعال مستحبة لأنها تحمل الفضيلة لذا اعتبرها أفلاطون حكمة سامية غرضها الخير الأسمى . قال أفلاطون : "إن الخير فوق الوجود شرف و قوة " .وهذا لا يعني أن الخير لا وجود له و إنما يعني أن وجوده أسمى كحقيقة مثالية من الوجود الواقعي و أن القوى العاقلة هي قمة الفضالة .</span></div><div style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span style="font-size: large;">و يرى كانظ : أن القواعد الأخلاقية مصدرها العقل لكونه الواجب و هذا الأخير و يقوم على الإرادة الحرة و يقصد بالإرادة الحرة . الإرادة الخيرة المنزهة من كل نفع مادي و إن الإنسان يدرك بعقلة القانون و يصرف بموجبه و مقتضاه فالواجب إلزام نفرضه على أنفسنا بمحض إرادتنا .</span></div><div style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span style="font-size: large;">نقد : لكن تأسيس الأخلاق على الدين و العقل و إرجاعها إلى هذان العاملان فحسب لا يفسر تعددها ولا تنوعها الذي يفرضه الواقع على الفرد باعتبار الإنسان كائن إجماعي يتأثر بمبادئ الجماعة التي ينتمي إليها . ولقد جاءت أخلاق كانط متسمة بصورية و الجمود متجاهلة لمشاعر الناس وأحاسيسهم ، وهي أخلاق صالحة لتوجيه الكائن العاقل بصورة خالصة لا مشاعر له ولا عواطف ومثل هذا الإنسان لا نجده في الواقع ، بل نجده في عقل كانط وحده ومنه فأخلاق كانط مثالية لذا يقول بيڤي :" أن يدا كانط نقيتان لكنه لا يملك يدين ".</span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><br /></span></div></span><div style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><b><span style="color: #0b5394; font-size: large;">نقيض القضية :</span></b></div><div style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span style="font-size: large;">إن الأخلاق النسبية متغيرة لان الإنسان لا يعيش لذاته و لا في عزلة من غيره بل أن أفعاله و سلوكه صورة للآخرين و منه يؤكد الاجتماعيون بان الأخلاق ظاهرة اجتماعية لكونها إلزام و ضعه المجتمع و على الفرد الامتثال لها لاعتبارها عضو في الجماعة و يرى دوركايم أن الوقائع الاجتماعية من الأسباب الغير شخصية لأنها مستمدة من المجتمع لذا يقول : ليس هناك سوى قوة أخلاقية واحدة تستطيع أن تضع قوانين للناس هي المجتمع .</span></div><div style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span style="font-size: large;">و يقول أيضا :"الفرد دمية يحرك خيوطها المجتمع " إذا إن الضمير الفردي انعكاس للضمير الجمعي " إذا تكلم الضمير فينا فإن صوت المجتمع هو الذي تكلم " أما ليفي برول فيذهب إلى استبعاد المفهوم المعياري للأخلاق معتبرا الأخلاق ظاهرة اجتماعية تهتم بما هو كائن و ظاهرة متغيرة يمكن ملاحظتها و يرى ابن خلدون : أن المرء ابن بيئته و مرآة عصره .</span></div><div style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span style="font-size: large;">أما أنصار اللذة المعدلة أنصار أبيقور فهي تمثل طبيعة القيمة الخلقية في اللذة وحجتهم هي إذا عجز الإنسان عن تحقيق اللذة تألم و تألم كان شقيا و العكس صحيح فتحقيق سعادة الإنسان تتوقف على مدى إشباع اللذات وهي تعرف تعاليم أبيقور الشهيرة وكذالك لان الإنسان يطلب اللذة وينفر من الألم والفطرة والطبيعة " اللذة صوت الطبيعة " أما أنصار المنفعة فالخير عندهم شئ محسوس قابل للحساب والتقدير الكمي يقول جون ستيوارت مل:"أفضل أن أعيش تعيسا على أن أكون خنزيرا .</span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><br /></span></div></span><div style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><b><span style="color: #0b5394; font-size: large;">نقد:</span></b></div><div style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span style="font-size: large;">لقد جعل هذا الاتجاه اللذة ومنفعة متغيرة والدوافع متقلبة غاية للأفعال الإنسانية هذا شانه شأن اتجاه أخلاق الاجتماعية ومن هنا فاللذة ومنفعة كمعيارين ذاتيين متغيرين لا يمكنهما أن يكونا قاعدتا الأخلاق لأن ارتباط الأخلاق بهما يجعلها مادية ويفقدها روحيتها . كما أن هناك من ثار على القيم والمبادئ السائدة في مجتمعه كسياسيين و المصلحين والأنبياء و الرسل و العلماء (غاليلي).</span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><br /></span></div></span><div style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><b><span style="color: #0b5394; font-size: large;">التركيب:</span></b></div><div style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span style="font-size: large;">إن القيمة الخلقية الحقة هي التي تراعي ثنائية الإنسان العقل و الطبيعة البشرية أي التوفيق بينهما وبين متطلبات الواقع بما فيها من نزوع نحو الخير ونحو الشر.</span></div><div style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يقول الله تعالى:"ونفس وما سواها فألهمها فجورها و تقواها" ويقول عمر بن الخطاب –رضي الله عنه-:"و إعمل لدنياك كأنك تعيش أبدا وأعمل لأخرتك كأنك تموت غدا".</span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><br /></span></div></span><div style="font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><b><span style="color: #0b5394; font-size: large;">الخاتــــــمة:</span></b></div><div style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span style="font-size: large;">هناك قيم مطلقة ثابتة واحدة في كل المجتمعات و الأديان كفعل السرقة الذي هو مستهجن في كل المجتمعات وفعل الكرم فعل مستحب لدى الجميع.</span></div><div style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; text-align: justify;"><span style="font-size: large;">ومنه فمهما تعددت الأخلاق في أساسها ومصدرها فهي واحدة في طبيعتها ومن حيث الهدف و الغاية التي تحملها أي السلوك وتهذيبه وتقويمه والارتقاء به وتبقى الأخلاق مبدأ ثابت ومطلق نسعى دوما إلى تحقيقه.</span></div></div></div></div></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-80271866883155707222019-10-19T07:51:00.000-07:002021-10-16T07:32:38.380-07:00هل القيمة الخلقية موضوعية ام ذاتية ؟<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s1600/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbCy4C6LD8wjbibu6Jn3UZ2K2xxgGfZw1G2JcEfUR1_fMtdralkQDe3QGJJ_trGXxOVrk4QR2mdivU-amkCQJpNSz3d7zUomuzDC_7F-TtdYpg7KOv2Er712EoRgG7oxaap53oullwdao/s400/%25D9%2581%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25A9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">هل القيمة الخلقية موضوعية ام ذاتية ؟</td></tr></tbody></table><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b style="font-size: 20pt;"><span style="color: #e06666;">هل القيمة الخلقية موضوعية ام ذاتية ؟</span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span style="color: #0b5394;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">مقدمة :</span><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;"> </span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">-اتفق علماء الأخلاق على أن يكون موضوع الأخلاق هو دراسة للسلوك الإنساني وهو موضوع متفق بينهما وبين علم النفس لكنها تختلف عنها لكونها لا تدرس السلوك كما هو وإنما كما يجب أن يكون ونلاحظ ان لكل مجتمع قيم خلقية فهي تتنوع باختلاف المجتمعات والعصور بل تختلف باختلاف الطبقات والأشخاص انفسهم ولكن ما نلاحظه هو ان جميع المجتمعات تتفق على مبدأ الأخلاق الصوري المتمثل في استحسان بعض الاعمال وواجب القيام بها واستهجان بعض الأعمال وواجب النفور منها فلا يمكن تصور اخلاق غير مرتبطة بالخير والشر أي إننا نلجأ الى تقييمنا وفق معيار ما يجب ان يكون عليه الفعل مستقبلا ولكن الاختلاف يكمن في تقييمنا وحكمنا على الأفعال فقد يحكم البعض على ان يضرب الاب ابنه بقسوة قصد تاديبه بانه فعل حسن في حين يستهجنه الغير ولهذا علينا ان نتساءل : هل القيمة الخلقية للفعل مستقلة ومنعزلة عن ارادة ورغبة الشخص الذي يحكم ام ان كل قيمة أخلاقية هي قيمة يمنحها الفرد وفقا لرايه الشخصي لفعل معين ؟ او بتعبير آخر : هل القيمة الخلقية موضوعية ام ذاتية<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><br /></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span style="color: #0b5394;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">تحليل الموقف</span><span style="font-size: 18.6667px;">:</span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span style="font-size: 14pt;">الذي يرى ان القيمة الخلقية هي موضوعية او مطلقة : يذهب أصحاب هذا الطرح من أصحاب الفلسفة التقليدية وغيرهم الى اعتبار القيم غايات قسوى وليست وسائل لغايات ابعد منها فهي تحمل قيمتها في باطنها ولا تتغير بتغير تضره الناس إليها ولا تختلف باختلاف</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">الظروف التي تكيف حياة الناس وتغير من رايهم</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">في الأشياء والأفعال لأنها قائم في طبائع الأشياء لا خارجها ويرى –</span><b style="font-size: 14pt;">أفلاطون-</b><span style="font-size: 14pt;"> ان القيمة الخلقية</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">ثابتة ومستقلة عن الإنسان وانطلق من مبدا مناقص لمبدا السفطائيين الذي يقول الالاه مقياس الأشياء كلها وليس الإنسان ويرى ان عالم الاشاء الذى نعيش فيه وندركه هوضل عالم المثل وان الاشاء التى نراها فى الواقع متشاركة بدرجات متفاوتة الحقائق المماثلة لمعانى العالم العلوي والتى تتميز بالكلية والثباة بالحقائق مثل العدل والخير والفضيلة لا وجود لها عند </span><b style="font-size: 14pt;">أفلاطون </b><span style="font-size: 14pt;">فهي توجد اولا في عالم المثل قبل ان توجد في عالم الحس وعليه فالفكرة مقياس وجود كل شيء في الواقع لان كل ما نراه</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">قيم اخلاقية جزئية مثل الصدق والأمانة هي في الأصل قيم كلية ذاتية او مطلقة توجد في عالم المثل ويدركها الانسان فقط عن طريق العقل لان روحه كانت تقيم في عالم المثل قبل انصالها بجسده ولكن اتحاد الروح مع الجسد لم ينسيها ما كانت عليه وبقيت لها ذاكرة تسترجع من خلالها القيم الخلقية الأصلية وعليه فالإنسان</span><span style="font-size: 14pt;"> </span><span style="font-size: 14pt;">لا يصنع لبقيم الاخلاقية لان وجوده سابق عليه هي ثابتة وكلية واحدة عند جميع البشر ومن ثم فهي موضوعية وهذه النظرية القديمة عرفت عند – المعتزلة- في ردهم على أهل السنة من المسلمين حيث ترى المعتزلة بزعامة – واصل بن عطاء- ان الخير والشر عقليان أي ان العقل هو ذاتنا الأساسية في التمييز بين الخير والشر وبالتالي هو مصدر الإلزام الأخلاقي وتؤكد المعتزلة انه لم يكن الخير والشر عقليان لحس من الذي لكل شيء ولم لم يكن الخير والشر معلومات قبل ورود الشر لاستحال ان يعلم عند وروده ويكون الشرع قد جاء بما لا يعقله السامع ولا يتصوره كما عرفت هذه النظرية في مطلع العصر الحديث عند الذين انكرو علماء اللاهوت في الغرب موقعهم من الافعال الخيرة والشريرة مع العلم ان القيم الاخلاقية عند اصحاب النزعة التقليدية تتميز بخصائص هي انها عاصة وليست خاصة وضرورية غير عرضية لان الحياة لا تستقيم بدونها كما انها واضحة بذاتها ولا تستقي ببرهان ان يكفي ان يفهمها الإنسان ليسلم بصوابها فهي لا تحمل التناقض أي يستحيل جعل نقيضها قاعدة عامة للسلوك الإنساني مثلا لا يستطيع احد ان يدعي ان من حقه ان يكون ضالما ولا هو يقبل ان يقع عليه الظلم من الغير فنقيض المبدا الخلقي مستحيل</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><a name='more'></a></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><b><span style="color: #0b5394;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">نقد </span><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">:</span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">وهنا نتساءل فنقول هل استطاع اصحاب هذا الطرح : هل الاشكال بالنسيبة للقيمة الخلقية تتعلق بالصورة التي ينبغي ان يكون عليه السلوك الانساني فان القول باستغلالها يفقدها حيويتها وفاعليتها التي لا يمكن فصلها عن طبيعته وحريته فلو كانت القيم الاخلاقية مطلقة لما تغيرت بتغير الزمان والمكان والتاريخ فهذا الاخير يشهد ان القيم الاخلاقية السائدة في المجتمعات الحديثة تختلف اختلافا اساسيا عن القيم الاخلاقية التي كانت سائدة في المجتمعات القديمة وهذا ما ذهب اليه دعاة الطرح الثاني.</span><span dir="LTR" lang="EN-US" style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;"><br /></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;"><b><span style="color: #0b5394;">نقيض القضية :</span></b></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">تحليل الراي القائل ان القيم الأخلاقية ذاتية او نسبية حيث يرى اصحاب هذا الطرح ان القيم الأخلاقية ذاتية لان الفرد في نظرهم هو الذي يختار ويفكر فيها قصد تايسها وتوضيحها وترتيبها وفقا لسلم القيم الذي يتصور عزل القيم عن ييولوجيا الفرد وقديما نصح السوقطائيون الإنسان بعدم الاهتمام بالأمور الالاهية التي لا يعرف عنها شيئا وان يشتغل الا بما يقع في النطاق انسانية وعليه ان يعتمد على ذاته في اصدار الاحكام لانه مستقل عن كل الاسباب الخارجية واستغلاله يظهر في مجال الاخلاق والسياسة فما يظهر له خير فهو خير وما يظهر شر وما يترتب على هذا هو ان القيم بصفة عامة والقيم الخلقية بصفة خاصة تابعة للانسان ووجودها متوقف على وجودهم يرون ان السلوك ليسوا في مجموعة من الظواهر الخلقية الجزئية التي ترتبط بصاحبها باعتباره فردا يعيش في ظروف معينة وفي بيئة وزمن معينين وحينئذ تتيسر دراسة هذه الظواهر في مناهج التجربة الحسية فمن الطبيعي ان ينكر هؤلاء الطبيعيون امكانية وجود علم معياري يدرس ما ينبغي ان يكون لانه ليس بكائن وما لي بكائن يستحيل دراسته دراسة علمية ومن الواضح ان القول بنسبية القيم ياتي في مقدمة النتائج التي تترتب على هذا الاتجاه الذي يقول اصحابه ما من فضيلة الا وكانت عند بعض الناس رذيلة وما من رذيلة الا وكانت عند بعض الناس فضيلة لان الناس يختلفون باختلاف ثقافتهم ومعتقداتهم وسائر مقومات حضارتهم وهذا ما اكده – جون بول سارتر- حي اكد ان كل انسان يصنع قيما بنفسه ما دامت الحرية هي نسيج وجوده ان الخير والشر في نظره من ابداع الانسان ويقول : لا يوجد غيري فانا وحدي الذي اقرر الخير واخترع الشر. ويرى انه لا يوجد شيء يرغم الانسان على الافعال يكون بكل حرية ويختار لنفسه ما يشاء من القيم والاخلاق – سارتر- لا وجود لها الا بوجود الانسان وليس لها في ذاتها كيان مستقل عن ذاته أي الاشياء لا تحمل في ذاتها قيما بل الانسان هو الذي يمنحها اياها وفي ه\ا الصدد خير – برغسون- بين نوعين من الاخلاق : اولا الاخلاق المغلقة وهي الاخلاق التي يجدها الانسان في مجتمعه وهي ذات صلة وثيقة بالعادات والتقاليد ومميزاتها الاساسية هي ان الفرد ملزم باحترامها ولم يساهم في ايجادها وثانيا الاخلاق المتفتحة وهي اخلاق المصلحين وغيرهم وتتميز بحدتها وعدم انسجامها مع الاخلاق والعادات والتقاليد لانها قيم جديدةابدعها بعض الافراد الذين يرفضون الاخلاق التي تنشا وعليها ومنه هل وفق اصحاب هذا الطرح فيما ذهبو اليه؟<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><br /></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;"><b><span style="color: #0b5394;">مناقشة:</span></b></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">في الواقع لا يمكن ان ننكر ان الفرد الانساني هو محور العملية الاخلاقية لكن ربط هذه القيمة بالانسان وتعليل وجودها بميوله ورغباته يفقدها خصائصها الروحية وهنا يتناقض مع الروح الاخلاقية السامية ويتعارض مع كل تنظيم اخلاقي يطمح الى تحقيق الكمال الانساني م ان القول ينفي المبدا الكلي بدعوى اختلاف نظرة الناس الى الفعل الواحد لا يكون في المبدا وانما في التطبيق مع حالات خاصة وجزئيةفقتل النفس رذيلة من حيث المبدا ولكن سيصير غير اخلاقي في حالات استثنائية كافشاء الاسير لاسرار وطنه<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; text-align: justify;"><br /></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><b><span style="color: #0b5394;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">التركيب :</span><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt; font-size: 14pt;"></span></span></b></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">وهنا يحق لنا التوفيق بين الطرحين فنقول : ان القول بذاتية القيم الخلقية هي لكيانها المستقل واثبات لاثر الانسان في وجودها كما ان القول بانها مطلقة هي نفي لاثر الانسان فيها واثبات وجودها المستقل اذن القيم الاخلاقية هي موضوعية وذاتية في نفس الوقت.<o:p></o:p></span></div><br style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;" /><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;"><b><span style="color: #0b5394;"> خاتمة:</span></b></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><span lang="AR-SA" style="font-size: 14pt;">ونستخلص من كل ما سبق ان القيمة الاخلاقية من صنع الفرد الذي يعيش داخل مجتمعه ويجعل سلوكه منسجما مع مقتضيات الجماعة ومصالح المجتمع والقيم ذاتية في مستواها الفردي وموضوعية في ممارستها الاجتماعية. </span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-67091404459913152702019-10-09T06:04:00.000-07:002021-10-16T07:32:38.721-07:00نظريات الدولة وسيادة القانون<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhj9UX5VySxIzS4p3KfOg_hAePG3N8lG9pj3TCVXYfo6sA7_FA_TS1jSVJOiLUol7a35-Orma18wZP7eiLL4v5WoXrKHlhnsbjiEetwyYdCqvzodh4q2vqt2AIPSqURtR2rygI0ymrgx-Q/s1600/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D8%25B3%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25D9%258A.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhj9UX5VySxIzS4p3KfOg_hAePG3N8lG9pj3TCVXYfo6sA7_FA_TS1jSVJOiLUol7a35-Orma18wZP7eiLL4v5WoXrKHlhnsbjiEetwyYdCqvzodh4q2vqt2AIPSqURtR2rygI0ymrgx-Q/s400/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D8%25B3%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25D9%258A.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">نظريات الدولة وسيادة القانون</td></tr></tbody></table><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center; unicode-bidi: embed;"><div style="text-align: justify;"><b style="font-family: arial, sans-serif;"><span style="color: #e06666; font-size: large;">الدولة وسيادة القانون في ضوء نظريات الحقوق المختلفة</span></b></div></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; unicode-bidi: embed;"><div style="text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"><b><span style="color: #0b5394; font-size: large;">الدكتور عادل عامر <o:p></o:p></span></b></span></div></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; unicode-bidi: embed;"><div style="text-align: justify;"><br /></div></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">واذا كان الاجماع ينعقد اليوم على ضرورة تقييد الدولة بالقانون ورضوخها لاحكامه، فإن الخلاف يستعر بشأن اساس ذلك التقييد وتحديد المبررات التي يستند اليها. ويمكن تقسيم الاراء الرئيسة التي في هذا الشأن على ثلاث نظريات نرتبها حسب تأريخ نشأتها</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="line-height: 115%;"><span style="font-size: large;"><span style="font-family: "mudir mt" , serif;"><br /></span></span></span></div><h3 style="text-align: justify;"><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">أولا: نظرية الحقوق الفردية</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></span></h3><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">كانت اولى النظريات القانونية التي ظهرت لتحديد الاساس الذي يقوم عليه مبدآ خضوع الدولة للقانون، هي نظرية الحقوق الفردية التي تقول بوجود حقوق فردية اصلية وسابقة على الدولة، تسمو عليها ولاتخضع لسلطانها، وبأن الفرد ما انضوى تحت لواء الجماعة الإ لحماية هذه الحقوق والتمتع بها في آمن وطمأنينة.. فدخول الفرد في الجماعة لا يفقده هذه الحقوق. وما دامت هذه الحقوق سابقة على كل تنظيم سياسي، فهي تخرج عن سلطان الدولة، وفوق ذلك فهي تقيِّد أنشطتها. وهذه هي النظرية التي قام عليها إعلان حقوق الانسان والمواطن في فرنسا سنة 1789</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span><span style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;"><br /></span></span></div><h3 style="text-align: justify;"><b><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">نقد النظرية</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></span></b></h3><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><span style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;"></span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">حظيت هذه النظرية بالتأييد المطلق ما يقارب من قرنين من الزمان، ثم تعرضت للنقد حتى لم يبقَ لها إلا القليل من المعتنقين. واهم ما يؤخذ عليها هو إغراقها في التصور والخيال، إذ تقوم على اساس، وضع الإنسان الفطري، قبل دخوله في الجماعة، ولمجرد صفته إنسانآ، فإن يمتلك حقوقا طبيعية ودائمة، وله أنْ يحتفظ بتلك الحقوق بعد انخراطه في سلك الجماعة، وأن العقد الاجتماعي لم يكن من شأنه أنْ يحرمه من تلك الحقوق، وإنما على العكس جاء العقد الاجتماعي لحماية تلك الحقوق والمحافظة عليها</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> .</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><span style="line-height: 115%;"><span style="font-family: "mudir mt" , serif;"></span></span></span><br /></div><a name='more'></a><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">على أن هذا الادعاء منهار الاساس، لأن الحق لا يتصور وجوده في غير وجود الجماعة إذ أنه يفترض وجود شخصين يفرض احدهما إرادته على الاخر، والإنسان الفطري لا تربطه علاقة اجتماعية بغيره من البشر لأنه يحيا في عزلة فردية، ومن ثم لا تتصور له حقوق. قد تكون له سلطة مادية على الأشياء، ولكن في جوهر توصيف الوضع لم تكن له حقوق. كما ان هذه النظرية تحول دون التطور الاجتماعي: فالدولة في مفهوم هذه النظرية لا تستطيع ان تضع قيودا على الأفراد الإ بالقدر الضروري لحماية نشاط الجميع. فهي لا تستطيع إذن الإ وضع قيود سلبية من دون ان يكون لها سلطة فرض التزامات ايجابية على الأفراد، أي انها تستطيع ان تمنع الفرد من الاعتداء على حرية الاخرين وليس لها ان تلزمه بعمل شئ من أجل الاخرين وهذا هو جزء من فروض الدولة الحديثة وأهدافها وعلى الاخص في الفقه الاشتراكي. وأخيرا فان الحق الفردي لا قيمة له ما لم يحدد مضمونه وتـُبيَّن وسائل استعماله، الأمرالذي لا يتصور بغير القانون، ومن ثم فلا يمكن للحقوق الفردية ان تكون قيودا فعالة على نشاط الدولة لانه لا اثر لها قبل تدخل الدولة من اجل تنظيمها. فالمذهب الفردي اذ يقابل بين الفرد والدولة إنما يؤدي الى احد أمرين : الفوضى او الاستبداد، لانه اما ان يكون للفرد ان يحدد حقوقه بنفسه، وحينئذ تنهار الدولة من أساسها وتكون الفوضى، واما ان تحدد الدولة وحدها مدى الحقوق الفردية، ووقتئذ لن يقف في سبيلها شئ مما يؤدي الى الاستبداد او التحكم. ومع ذلك كله وعلى الرغم من جميع هذه الانتقادات، فلا شك ان تقرير الحقوق الفردية وخصوصا اذا ما ضمنت في وثيقة لها جلالها كوثيقة إعلان الحقوق، لاشك ان ذلك التقرير من الناحية السياسية ان لم يكن من الناحية القانونية، يحول بين المشرع وبين الاعتداء على الحريات الاساسية للفرد كما أحس قوة الرأي العام. فالنظرية في الحقيقة لها قيمة سياسية اكثر منها قانونية</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span><span style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;"><br /></span></span></div><h3 style="text-align: justify;"><b><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">ثانياـ نظرية التحديد الذاتي</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></span></b></h3><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><span style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;"></span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">ذهب الفقهاء الالمان مع اعترافهم بضرورة تقييد الدولة بالقانون، الى ان القواعد القانونية التي تحكم السلطات العامة لا يمكن ان تكون من صنع الدولة. ذلك ان الدولة هي صاحبة السيادة، والسيادة في نظرهم هي التي مكَّنت صاحبها في ان يحدد لنفسه بحرية مجال نشاطه، وان يعين مختارا ما يريد القيام به من الأعمال ومن ثم فالدولة لا يمكن ان تلتزم او يقيد سلطانها إلا بمحض إرادتها. وذلك لا يعني ان الدولة سلطانها مطلق، لان السيادة ليس من مستلزماتها ان تكون سلطة مطلقة دون حدود. بيد ان من طبيعة الدولة ذات السيادة ان تضع بنفسها القواعد التي تقيد سلطانها . ولن تكون الدولة صاحبة سيادة اذا كانت تلك القواعد تفرض عليها من سلطة أو بإدارة أعلى . ويكاد يجمع الفقه الالماني على ضرورة خضوع الدولة للقانون. وفي ذلك يقول جلينك </span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;">Jellinek </span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">أنه ما لم تخضع الدولة للقانون الذي صنعته، فأن ما يعد قانونا ملزما بنفسه للافراد لن يكون قانونا بالنسبة للدولة وهذا غير ممكن، لان القاعدة لا تكون قانونية وغير قانونية في نفس الوقت وداخل نظام قانوني واحد، اللهم إلا إذا أقمنا الدولة على اساس ديني. ولكن الدولة ليست الله على الارض، فهي خاضعة للقانون، ونشاطها محدد بالقانون، وتمكن محاسبتها امام القضاء الذي يطبق عليها القانون شأنها شأن أفرادها. وبذلك يكون الفقه الالماني قد وفق بين فكرة السيادة، التي كانت في ذلك الوقت (القرن التاسع عشر) بمثابة العقيدة التي لا تقبل الجدل، وفكرة خضوع الدولة للقانون، فسيادة الدولة تتنافى مع فكرة تقييدها بوساطة سلطة خارجية عليها، لان السيادة تفرض الاستقلال، ولكن الدولة حين تقبل بمحض إرادتها ان تقيد سلطانها في امر من الامور لا تكون بذلك قد فقدت سيادتها مادامت هي بنفسها قد وضعت القيد</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span><span style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;"><br /></span></span></div><h3 style="text-align: justify;"><b><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">نقد النظرية</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></span></b></h3><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><span style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;"></span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">وقد انتقد ديجي هذه النظرية بعنف، فقال ان خضوع الدولة للقانون لا يكون حقيقيا إذا كانت هي وحدها تضع القانون وتعدله على وفق هواها وحسب مشيئتها، لأننا في الواقع نكون امام سلطة مطلقة لا حدود لها . ثم يتساءل عن الاسباب التي يمكن ان تدفع الدولة، وهي تحتكر إستخدام القوة، الى الخضوع للقانون الذي وضعته؟ِِ. ويجيب عن ذلك إهرنج بقوله: إن من المنطق ان تخضع الدولة للقانون الذي وضعته لما لها من مصلحة أكيدة في ذلك، إذ ان الدولة حين تلتزم القانون تكتسب سلطة أقوى على الافراد وتضمن احترامهم لقوانينها. والدولة لا تخضع للقانون بدافع المصلحة فقط بل ايضا، كما قال جلينيك </span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;">Jellinek </span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">لما يوجد من تلازم بين فكرة الدولة ووجود نظام قانوني، لأنه من تعريف الدولة يظهر انها تفترض وجود ذلك النظام. فالدولة إذ توجد، يوجد معها قانون لا يمكنها الخلاص منه إلا بالقضاء على نفسها، وهي لا تمارس نشاطها إلا على مضمون ذلك القانون، فهو كالظل بالنسبة لها، يوجد بوجودها ويمحى بفنائها. كما ان القواعد التي يتضمنها ذلك القانون، لا قيمة لها إذا لم تكن ملزمة، والدولة لا يمكنها مخالفتها بغير القضاء عليها ومن ثمَّ التنكر لوحدها ذاتها. و قد صادفت هذه النظرية معارضة قوية في الفقه الفرنسي، ولم يعتنقها غير فالين وكاريه دي ملبر</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> . </span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">غير ان بعض الفقهاء الفرنسيين مثل هوريو وبيردو لم يقولوا إلا بآراء مقاربة تماما لآراء الألمان ، وإن أنكروا كل صلة لهم بنظريات هؤلاء</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span><span style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;"><br /></span></span></div><h3 style="text-align: justify;"><b><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">ثالثا: نظرية ديجي في التضامن الاجتماعي</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></span></b></h3><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><span style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;"></span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">لجم ديجي النظريات الالمانية من أساسها حتى قال عن نظرية التحديد الذاتي إنها سفسطة وهزل، وخرج لنا بنظرية جديدة تقوم على أساس إنكار كل من فكرة السيادة وفكرة الحق وفكرة الشخصية المعنوية. ففي نظر ديجي أن إهرنج وجلنيك قد بدءا من نقطة بداية خاطئة، لانهما كانا يهدفان الى ايجاد اساس لمبدا خضوع الدولة للقانون لا يتنافى مع مبدأ سيادة الدولة. بيد ان العلامة الفرنسي ينكر فكرة السيادة، ويرى ان المشكلة تنحصر في تعريف القانون وتعيين مصدر له يكون في منأى عن سلطان الحكم. فهو يعتقد انه لا يمكن تبرير خضوع الدولة للقانون طالما حسبنا القانون من صنع الدولة، او انه بعبارة أخرى مجرد تعبير عن إدارة الحكام، لان الشرط الاساس لتقييد الدولة وخضوعها للقانون هو ان يكون للقانون مصدر مستقل وخارجي عن الدولة، وسابق على وجودها، بمعزل عن ارادة كل عضو من أعضائها. فصاحب القاعدة القانونية لا يمكن ان يقيدها لان القيد لا بد ان يكون مصدره خارجيا، أي نتيجة لقاعدة خارجية. لذلك فقد قامت نظرية ديجي على اساس المصدر غير الاداري للقانون، أي عدم تدخل ارادة الحكام في عمل القانون. فالقاعدة تكتسب الصفة القانونية والالزامية لا بسبب إصدارها بواسطة سلطة عامة ، ولكن بسبب اتفاقها مع مستلزمات التضامن الاجتماعي والعدالة . ومن ثم تكون لها الصفة القانونية لذاتها وبذاتها، إذ ان توافقها مع مقتضيات التضامن الاجتماعي صفة ذاتية لا دخل لإرادة الحكام في وجودها. وبذلك يظهر الانفصال بين القانون في مصدره وبين الدولة، الأمر الذي من شأنه ان يقيد الدولة بالقانون، لأن القاعدة القانونية تنشأ بمجرد ما يستقر في ضمير الجماعة ضرورة وجودها دون تدخل من الدولة</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>.</span><span style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;"><br /></span></span></div><h3 style="text-align: justify;"><b><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">نقد النظرية</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>:</span></span></b></h3><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><span style="color: red; font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;"></span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">وعلى الرغم مما نكنه لآراء ديجي من إجلال وتقدير ، فاننا نرى انه قد جانب التوفيق في هذا الباب، وانه اشتط في هجومه على الفقيه الالماني حتى ضل السبيل. فقد انكر الفقيه الكبير على الدولة حتى مجرد سلطة الصفة الوضعية للقاعدة القانونية، وادعى بان القاعدة تكتسب هذه الصفة بمجرد اعتناق الآفراد لها ورسوخها في ضمائرهم. ولكن، أليس القانون الوضعي هو القانون المطبق فعلا؟ ومادام الأمر كذلك، فكيف يمكن القول ان القاعدة قد اكتسبت الصفة الوضعية باعتناق الافراد لها من دون ان يتحدد مضمونها تحديدا دقيقا؟ فلا شك ان مجموع الافراد عاجز على ان يقوم مثل هذا التحديد، وكل ما يستطيع عمله هو ان يتطلع الى تعديل تشريعي في موضوع معين من دون ان يمكنه تحديد مضمونه تحديدا كافيا. ولذلك فلا يتصور اكتساب الصفة الوضعية لقاعدة ما قبل ان تدخل سلطة مختصة. ثم كيف يمكن خلع الصفة القانونية الالزامية على القاعدة من دون ان يكون لها جزاء منظم لحمايتها؟ وكما يقول هوريو: " لاحكم للقانون في أي مكان بغير سلطة تحميه".الحقيقة أن آراء ديجو في القاعدة القانونية وعدم ضرورة الجزاء لاعتبارها كذلك، لايمكن التسليم بها. والاساس الذي قال به في خضوع الدولة للقانون ليس اساسا قانونيا ولا يعدو ان يكون قيدا أخلاقيا. ولا نريد الدخول في تفصيل هذه النظرية او غيرها من النظريات، فانما قصدنا فقط ان نلم الماما سريعا باهم الاراء التي قيلت في اساس خضوع الدولة للقانون وهناك نظريات اخرى قيل بها في هذا الشأن نكتفي بالاحالة اليها( مثل نظرية القانون الطبيعي لميشو ولفير). وخلاصة القول ان الراي السائد اليوم يدعو الى اخضاع الدولة للقانون وان الخلاف ينحصر في تحديد الاساس الذي بقوم عليه ذلك المبدأ، فمن قائل بان القيود التي ترد على نشاط الدولة انما تنبع من ذات وجودها وانه لا يوجد انفصال بين السلطة والقانون اذ هما يمثلان وجهين لقطعة معدنية واحدة ومن ثم فليس للقانون سبق على الدولة (يمكن ان نضع في هذا الاتجاه مع نظرية التحديد الذاتي، الاراء التي قال بها كل من هيرو وبيردو). بينما يرى اخرون ان القانون سابق على الدولة ويسمو عليها</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "mudir mt" , serif; line-height: 115%;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> ( </span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "times new roman" , serif; line-height: 115%;">نظرية الحقوق الفردية، نظرية ديجي في التضامن الاجتماعي ونظرية القانون الطبيعي) . ونحن وان كنا لا نريد ان نتخذ الان موقفا من هذه الاراء المختلفة حول القانون والدولة، لما يقتضي ذلك من دخول في تفاصيل قد تباعد بيننا وبين موضوع البحث، فاننا مع ذلك نستطيع ان نعلن ميلنا الى الاخذ بالنظرية الالمانية، لما فيها من تلمس لحقيقة الواقع، وبعد عن التصور والخيال. اما النظريات التي تقيم فاصلا قاطعا بين القانون والدولة فهي نظريات تنكر القانون الوضعي وتقوم على اساس تصوري خاطئ، اذ انه لا يصح الفصل بين القانون والدولة لوجودهما في حالة اعتماد وتساند متبادلين، ولان السلطة في الدولة تقوم على اساس من القانون، كما ان القواعد الوضعية تجد مصدرها في السلطة التي تنظم الجزاء اللازم لحمايتها</span></span></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-5963498786700219622019-10-08T14:59:00.000-07:002021-10-16T07:32:39.060-07:00دراسـة تاريـخ النظم القانون<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga1cNhqROvKFplZNUAbzIUtZ8vfBNvuCrEHvVZ0wrPxpLRmpjU_6QhTFOU7Ek704gmpBRAA68umfts-zkbSyiGhTCGSfVDsPYk55L_sC_T3MPAdDtx70h8SXfv5rFwBoIR4CmQoXnpuLY/s1600/h9o9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga1cNhqROvKFplZNUAbzIUtZ8vfBNvuCrEHvVZ0wrPxpLRmpjU_6QhTFOU7Ek704gmpBRAA68umfts-zkbSyiGhTCGSfVDsPYk55L_sC_T3MPAdDtx70h8SXfv5rFwBoIR4CmQoXnpuLY/s400/h9o9.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">دراسـة تاريـخ النظم القانون</td></tr></tbody></table><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; text-align: center; unicode-bidi: embed;"><div style="text-align: justify;"><b style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: x-large;"><span style="color: #e06666;">مدخـل لدراسـة تاريـخ النظم :</span></b></div></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; text-align: center; unicode-bidi: embed;"><div style="text-align: justify;"><br /></div></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; unicode-bidi: embed;"><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;">نتناول في هذا المقياس المؤسسات القديمة التي ظهرت و تطورت خلال ألفيات عديدة الألفية الرابعة ( بلاد الرافدين ) الشرق الأوسط الألفية الثالثة في بلاد الإغريق و اليونان، الألفية الأولى في المتوسط الغربي ( الحضارة الرومانية ) .</span></span></div></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; unicode-bidi: embed;"><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: arial, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b style="font-family: arial, sans-serif;"><span style="color: #0b5394;">- النظام القانوني :</span></b><span style="font-family: arial, sans-serif;"> هو مجموعة القواعد القانونية التي تنظم علاقة قانونية معينة، تنظيم الزواج، الملكية، و الإرث .</span></div><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #0b5394;">- الحقوق المدنية و القانون في كل زمان و مكان :</span></b>هو عصارة الفكر الإنساني و هو ظاهرة اجتماعية تتعلق بالإنسان، الفرد في المجتمع يتأثر بمختلف جوانب الحضارة الإنسانية بمعنى يقع تكيفها طبقا للواقع المعاش في المجتمع ما جعلها تواكب التطورات الحاصلة في المجتمعات الأخـرى .</div></span></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; unicode-bidi: embed;"><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: arial, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b style="font-family: arial, sans-serif;"><span style="color: #0b5394;">- الهدف من دراسة النظم القانـونية القديمة :</span></b><span style="font-family: arial, sans-serif;">معرفة الخلفية التاريخية للفكر القانوني و العوامل المؤثرة في التطور التعرف على مسيرة القواعد القانونية خلال مختلف العصور التاريخية. و عبر الحضارات القديمة و إجمالا تهدف هذه الدراسة إلى معرفة الحالة في القوانين المعاصرة ، فالنظام القانوني هو حصيلة التطور التاريخي و جهد الأجيال المتعاقبة و ثمرة النابض المستمر في الحاضر و أن تمهد المستقبل .</span></div></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; unicode-bidi: embed;"><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: arial, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b style="font-family: arial, sans-serif;"><span style="color: #0b5394;">- عوامل نشـأة النظم القانـونية :</span></b><span style="font-family: arial, sans-serif;"> إن التسليم بنظرية التطور عند الإنسان و التي قال عنها داروين : " الحياة الحيوانية للإنسان و خضوعه الجنسية التي تلازم مجتمع الحيوان مما يعني انحلال المجتمع الإنساني من أي قيم و من أي نظام قانوني ينظم شؤونه و هذا يتناقض مع الفطرة الإنسانية " ( جوهر الإنسان ) و يتنافى مع منظومة النصوص التشريعية العاملة مع قدرات النظم الإنسانية و مدى تميزه عن بنية المخلوقات ذلك أن الإنسان العاقل عندما ينظر إلى ما حوله يجد أن الله سبحانه و تعالى جعل لكل شيء قانون يحكمه و جعل للكون قانون و في الأمثلة من ذلك كثيرة منها تعاقب الليل و النهار ، ظهور الكواكب يدرك أن آدم عليه السلام عند خلقه هداه إلى قواعد تنظم علاقته مع ربه فكان النظام القانوني الأول هو علاقة الإنسان بربه ثم بأسرته بعد استخلافه في الأرض و قد دل على ذلك قوله تعالى : " و إذ قال ربك للملائكة إني جاعل في الأرض خليفة أتجعل فيها من يفسد فيها ...." البقرة آية 130 .</span></div></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; unicode-bidi: embed;"><span style="font-size: large;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"></span></span></div><a name='more'></a><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"> مما سبق إن الإنسان انطلاقا من هذه القدرات و انطلاقا من حاجاته المختلفة لا بد له من نظام يسير به حياته في المجتمع الذي يعيش فيه وفق مجموعة من القواعد كحتمية واقعة لذلك جعله الله تعالى و أرشده أي جعله خليفة في الأرض إلى تلك القواعد التي تنظم شؤونه و تحدد علاقاته بالغير و بالتالي هذه العلاقات المسماة بالنظام القانوني ملازمة للإنسان منذ استقراره على وجه الأرض.</span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; unicode-bidi: embed;"><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: arial, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b style="font-family: arial, sans-serif;"><span style="color: #0b5394;">- عوامل نشـأة النظم القانـونية :</span></b><span style="font-family: arial, sans-serif;"> إن نشأة و تطور النظم القانونية مرتبط بمختلف البيئات الاجتماعية القديمة سواء الاجتماعية أو الثقافية أو الدينية و هو الأمر الذي يدفعنا إلى الحديث عن العوامل الرئيسية التي ساهمت في استقراره على وجه الأرض. </span></div><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"><div style="text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"><span style="color: red;"> </span><b><span style="color: #b45f06;">العوامل الاجتماعيـة :</span></b> بما أن الإنسان اجتماعي بطبعه كما يقول ابن</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"> خلدون، فهو لم يعش في بيئته الاجتماعية و أن اختلاف المؤرخين في تحديد نواة المجتمعات الإنسان هل هي العشيرة أم القبيلة أم الأسرة .</span></div></span></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; unicode-bidi: embed;"><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: arial, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"><span style="color: red;"> </span><b><span style="color: #b45f06;">العشيـرة :</span></b>يستعمل</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"> مصطلح العشيرة للتعبير عن الحالة الاجتماعية المنظمة التي عرفتها المجتمعات البشرية الأولى و هي تلقي كلمة الطوطمي من الجهة اللغوية و هي مأخوذة من الاسم الذي أطلقته إحدى القبائل الأمريكية على مادة اتخذها رمزا لها و هي من الوجهة الاجتماعية الدينية تطلق على كل شعار يعتبره البدائيون رمزا لوجوده فيحيطون بهرم من القداسة و في الغالب يكون الطوطم حيوان من الحيوانات أو نبات، و قد يكون جماد ثم الطوطم أو الطوطمين كصفة المجتمع البدائي يمثل وحدة سياسية و عائلية و دينية في آن واحـد..</span></div></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; unicode-bidi: embed;"><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: arial, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b style="font-family: arial, sans-serif;"><span style="color: #38761d;">1 مفهـوم القانـون :</span></b><span style="font-family: arial, sans-serif;"> هو مجموعة القواعد التي تنظم سلوك الأشخاص في مجتمع ما و تنظم علاقاتهم فيما بينهم، هذا القانون يتضمن جزاءات باحترامه و القواعـد التي لا تصاحب بإجراءات جزائية عند مخالفتها لا تعتبر قانون .</span></div></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; unicode-bidi: embed;"><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: arial, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b style="font-family: arial, sans-serif;"><span style="color: #38761d;">2 أهميـة دراسة تاريـخ النظـم :</span></b><span style="font-family: arial, sans-serif;"> لعل الأهمية من دراسة النظم القانونية هو الوقوف على المراحل التي قطعتها القوانين المختلفة الحالية من نشأة الحضارات و التي عرفت العديد من القوانين و ما القانون اليوم إلا أحد صورها، و لكنه جاء بعد تلك التجارب المختلفة فهي تتويج لتلك القوانين القديمة التي مارس عليها الإنسان ( المشرع ) الكثير من التهذيب .</span></div></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; unicode-bidi: embed;"><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: arial, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: arial, sans-serif;">و أيضا من خلال دراستنا لتاريخ النظم ألقى على أوضاع المجتمعات القديمة و نبيذ البيئة السياسية و الاقتصادية التي أنتجت تلك القواعد.</span></div><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"><div style="text-align: justify;">أي القوانين و كيف تغيرت مع البيئة السياسية و الاقتصادية و الثقافية و حتى الدينية، فدارسو القانون اليوم لا يمكن لهم الاستغناء عن معرفة القوانين القديمة و تاريخها و الظروف التي ظهرت فيها و المراحل التي قطعتها حتى تكون الصورة واضحة و الخلفية القانونية قوية مدعمة بالمصادر الأولى القانون الذي وضعه الإنسان من أقدم العصور حتى الوقت الراهن.</div></span></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; unicode-bidi: embed;"><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: arial, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b style="font-family: arial, sans-serif;"><span style="color: #38761d;">3 نشــأة النظم القـانــــــونية:</span></b><span style="font-family: arial, sans-serif;"> إن طبيعة الإنسان أنه اجتماعي بعيش في وسط جماعة، لا يمكنه الانعزال عنها لهذا نمت فكرة القوانين مر بمراحل مختلفة:</span></div><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #bf9000;">1-</span></b> مرحلة القوة الانتقام ( الوحشية و الهمجية ): فالقوة هي الوحيدة لفرض الحق و حمايتها.</div><b><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #bf9000;">2-</span></b> مرحلة التقاليد الدينية و المعتقدات : </div></b><b><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #bf9000;">3-</span></b> مرحلة التقاليد العرفية : فالعرف يعود إلى التطورات التي يشهدها المجتمع .</div></b><span style="color: #bf9000;"><div style="text-align: justify;"><span style="color: #bf9000;"><b>4-</b></span> مرحلة التدويـن: مع ظهور الكتابة بدأ الإنسان في تدوين قوانينه و نشرها بين أفراد المجتمع.</div></span></span></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; unicode-bidi: embed;"><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: arial, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;">فهي جزء من منطقة الشرق الأدنى و يعود تاريخ المنطقة إلى النصف الأول من الألف الثالثة قبل الميلاد لكن البوادر الحضارية الأولى في بلاد الرافدين تعود إلى حوالي 4500 ق م ، و يعود تكوين مجتمع أول في هذه الرقعة الجغرافية إلى البدو الساميين " الفلاحين " الذين جاءوا من الغرب و بدو الجبال الذين أنوا من تركيا حاليا " ثم الشعب السومري الذي سكن الجنوب، هذه</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR" style="font-family: "symbol";"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>¬</span><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;">الشرق " إيران، آسيا الصغرى الفئات الثلاث باتصالها المستمر مع بعضها البعض كونت المجتمع الأول بهذه المنطقة .</span></div><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"><div style="text-align: justify;">و يعود الفضل في بعث تاريخ هذه المنطقة ة الاستفادة من كنوزها الحضارية إلى العالم</div><div style="text-align: justify;">" كورني ديين " الذي تمكن في بداية القرن 19 من فك رموز الخط المسماري اعتمادا على كتابات فارسية قديمة، ثم جاءت الحفريات الفرنسية و الانجليزية .</div></span></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; unicode-bidi: embed;"><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: arial, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b style="font-family: arial, sans-serif;"><span style="color: #b45f06;">السـومريــــون :</span></b><span style="font-family: arial, sans-serif;"> هم أقدم الشعوب التي سكنت بلاد الرافدين، استوطنوا منطقة " سومر " جنوب الرافدين و أصلهم غير معروف ربما من إيران أو من بلاد القوقاز ما بين البحر الأسود و بحر قزوين. كما أشارت إلى ذلك بعض الدراسات و قد انتزعوا السيادة على المنظمة منذ بداية الألف الثالثة قبل الميلاد و سبقوا حتى المصريين في بناء أول حضارة مزدهرة اشتهروا بالزراعة و تربية الحيوانات، و أسسوا المدن من أشهرها : أور، أورك، فهم أول من رفع لواء الحضارة فقد نقلوا الرموز الصورية و التعابير الصامتة إلى كتابة صوتية لفظية ، فهم على الأرجح أول من ابتكر الكتابة المسمارية</span></div></span></div><div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; line-height: 160%; unicode-bidi: embed;"><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"><br /></span></span></div></div><br /><div style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif; font-size: large;"><span style="color: red;"> </span><b><span style="color: #b45f06;">و من أبرز</span></b></span><b style="font-size: x-large;"><span style="color: #b45f06;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span><span lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> <span dir="RTL">مظاهر حضارتهم :</span></span></span></b></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"> اختراع الكتابة : في مدينة عيش و هي أول مدينة ظهرت فيها</span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"> الكتابة المسمارية.</span></div><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"><div style="text-align: justify;"> تخطيط المدن. </div><div style="text-align: justify;"> انتشار العلوم كالطب و الفلك و التنجيم.</div><div style="text-align: justify;"> تنظيم طرق الزراعة. </div><div style="text-align: justify;"> ازدهار الإدارة بحيث نظموا العلاقة بين الحاكم و المحكوم و بين المدينة و الريف.</div><div style="text-align: justify;"> بروز بوادر الصناعة في المعدات الحربية .</div><div style="text-align: justify;"> انتشار المباني الضخمة كالمعابد. </div><div style="text-align: justify;"> انتشار الآداب الأسطورية، الدينية و الفلكية .</div><div style="text-align: justify;"> تطور الفنون المختلفة . </div><div style="text-align: justify;"> تطر التجارة الخارجية (كانوا يصدرون الحبوب و الموز مقابل الذهب و الفضة و النحاس و الخشب ) .</div></span></span><br /><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: arial, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b style="font-family: arial, sans-serif;"><span style="color: #b45f06;">الأكاديـــــــون :</span></b><span style="font-family: arial, sans-serif;"> نسبة إلى مدينة " أكاد " الواقعة جنوب بغداد حاليا، و هم أول موجة عربية جزيرية استوطنت بلاد الرافدين غزو بلاد " سومر " و اندمجوا مع شعبها المسالم و بهذا الاندماج تبلورت الحضارة الراقية في المنطقة ، تجاوزت الحضارة المصرية و يعتبر الملك سرجون الأكادي الأول و المؤسس الحقيقي للإمبراطورية .</span></div></span><br /><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: arial, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b style="font-family: arial, sans-serif;"><span style="color: #b45f06;">و من أبرز مظاهر الحضارة الأكـادية :</span></b><span style="font-family: arial, sans-serif;"> زعامة مدينة أور الأكادية السومرية على بقية المـدن .</span></div><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "arial" , sans-serif;"><div style="text-align: justify;"> تطور فنون العمارة . </div><div style="text-align: justify;"> ازدهار التجارة و شيوع الأمن و السلام.</div><div style="text-align: justify;"> تطور الصناعة و مشاريع الري و صناعة السفن و النسيج. </div><div style="text-align: justify;"> سن القوانين العادلة . </div></span></span></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-5373986536278825232.post-39818408699654465802019-10-08T14:40:00.000-07:002021-10-16T07:32:39.399-07:00كيف كان نظام الحكم في دستور 1963<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhj9UX5VySxIzS4p3KfOg_hAePG3N8lG9pj3TCVXYfo6sA7_FA_TS1jSVJOiLUol7a35-Orma18wZP7eiLL4v5WoXrKHlhnsbjiEetwyYdCqvzodh4q2vqt2AIPSqURtR2rygI0ymrgx-Q/s1600/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D8%25B3%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25D9%258A.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="420" data-original-width="700" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhj9UX5VySxIzS4p3KfOg_hAePG3N8lG9pj3TCVXYfo6sA7_FA_TS1jSVJOiLUol7a35-Orma18wZP7eiLL4v5WoXrKHlhnsbjiEetwyYdCqvzodh4q2vqt2AIPSqURtR2rygI0ymrgx-Q/s400/%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586+%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D8%25B3%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25D9%258A.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">كيف كان نظام الحكم في دستور 1963</td></tr></tbody></table><div style="text-align: center;"><div style="text-align: justify;"><span style="color: white; font-size: x-small;">نظام الحكم في دستور 1963, القانون الدستوري, ملخص pdf, بحث, دروس,</span></div><div style="text-align: justify;"><b style="color: #e06666; font-size: x-large;">نظام الحكم في ظل دستور 1963</b></div></div><div style="text-align: justify;"><b style="color: #0b5394; font-size: x-large;">تنظيم السلطة خلال المرحلة الانتقالية .</b></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">تميزت هذه المرحلة باختيار أسلوب الكفاح لانتزاع الاستقلال واسترداد السيادة الوطنية ، وكانت اتفاقيات (إيفيان ) الأداة السياسية والقانونية لوقف إطلاق النار </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- كما تميزت تلك الفترة بسيطرة الجبهة على الهيئة التنفيذية المؤقتة التي أنشئت بموجب اتفاقيات إفيان ، وتميزت بحدوث خلافات بين القادة الثوريين حول السلطة والنظام الذي سيعتمد ويمثل التنظيم في تلك الفترة في ما يلي : </span></div><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b>- المحافظ السامي : ( ممثل فرنسا ) : </b></div></span><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">يقسم السلطة مع الهيئة التنفيذية ويمثل مصالح فرنسا بالجزائر . </span></div><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><span style="color: #b45f06; font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b>- الهيئة التنفيذية المؤقتة :</b></div></span><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">تتكون من 12 عضو كلهم جزائريين مهمتهم إدارة الشؤون العامة في الجزائر إلى غاية تنصيب سلطة رسمية في الجزائر علاوة على أنها تعين القوانين وتعين الموظفين وتشرف على قوات الأمن ولاكتها لا تتدخل في قطاعات السيادة التي تضل تحت وصاية فرنسا ونظرا للازمة صائفة 1962 بين جيش الحدود والولايات الداخلية قامت فكرة تأسيس المجلس الانتقالي من صائفة 62 إلى غاية سبتمبر 1962.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"></span><br /></div><a name='more'></a><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">أزمة صائفة 62 الاتجاه نحو تركيز السلطة : أسباب هده الأزمة الصراع على السلطة و تبادل التهم بين الجماعات الوطنية و تعد برزت إصلاحات بين هواري بومدين قائد أركان الجيش و رئيس الحكومة بن خدة و انسحب ضد هذا الأخير من اجتماع طرابلس( دورة المجلس الوطني للثورة ) الذي يتمثل جدول أعماله : </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- وضع جبهة التحرير في الحزب السياسي . </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">-انتخاب مجلس سياسي كسلطة في الجزائر مؤقتا . </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- تحديد النظام الذي يتبع بعد الاستقلال . </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">و اتفقوا على إقالة بن خدة و لكن لم تسقط حكومته بسبب عدم مرافقة 2/3 أعضاء مجلس الثورة ثم تطورت الأمور فقام بن خدة و حكومته و قيادة أركان الجيش بتهم اغتصاب السلطة و الديكتاتورية ( صراع الناحيتين السياسي و العسكري ) , غير أن الجناح العسكري رفض ذلك و نذكر بان الحكومة بذلك ارتكب خطأ استراتيجي تجاهلها قوة مركز الجيش الأمر الذي تفطن له بن بله بعد ذلك تم دخول جيش الحدود إلى الداخل .إنشاء مجلس تأسيسي و المهام الموكلة له : يتكون من 196 نائب تسلم السلطة من الهيئة المؤقتة في سبتمبر 1962 </span></div><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #e06666;">مهامه :</span></b></div></span><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- التشريع باسم الشعب .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- وضع دستور البلاد .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- وضع حكومة مؤقتة ( حتى يوضع دستور ومؤسسات داخل البلاد ) .</span></div><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><span style="color: #0b5394; font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b>تنظيم السلطات في ظل دستور 1963: </b></div></span><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: #b45f06;">1- السلطة التشريعية :</span></b> المجلس الوطني في : 20/09/1964 استلم مهامه من المجلس التأسيسي ممثلوه ترشحهم جبهة التحرير و ينتخبهم الشعب عن طريق الانتخاب مدة : 05 سنوات رئيس المجلس الوطني هو الشخصية المثالية في البلاد و يخلفه بعد الموت أو في حال عارض الرئيس و النائب في المجلس الوطني يتمتع بضمانات بلاده تسقط عضويته إلا بموافقة 2/3 أعضاء المجلس و له الحصانة البرلمانية فلا يتابع و لا يحاكم في حالة ارتكاب جناية .</span></div><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #134f5c;">مهامه :</span></b> يقوم بالتشريع عن طريق دراسته مشاريع قوانين التي تودعها الحكومة في مكتب المجلس يحق لأعضاء الحكومة حضور عمل اللجان و حضور مناقشتها مدة المشاريع .له حق تعديل الدستور إذا اقترحت الأغلبية المطلقة ذلك 2/3 .يراقب النشاط الحكومي عن طريق الاستماع للوزراء ( أسئلة شفهية أو كتابية أو مناقشات و سحب الثقة ) .</div></span><br /><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #b45f06;">2- السلطة التنفيذية :</span></b> المادة : 39 تستند إلى رئيس الجمهورية و ينتخب بالانتخاب العام المباشر و السري بعد اقتراحه من طرف الحزب .مهام الرئيس : تحديد سياسة الحكومة و توجيهها تنسيق السياسة الداخلية و الخارجية .يعين الوزراء بمفرده و يقدمهم إلى البرلمان .يعين في الوظائف و المناصب و هو القائد الأعلى للقوات المسلحة .له الحق المبادرة في التعديل الدستور و المبادرة في التشريع إصدار القوانين و نشرها و تنفيذها و ممارسة السلطة التنفيذية ) </div></span><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- يعتمد و يتخذ الإجراءات و التدابير الاستثنائية في حال خطر و شيك .</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">- له الحق الاعتراض على القوانين ( طلب قراءة ثانية ) .يوقع على المعاهدات و الاتفاقيات و المواثيق الدولية بعد استشارة المجلس الوطني يعلن الحرب و يبرم السلم .</span></div><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b><span style="color: #b45f06;">3- السلطة الشخصية :</span></b> سيطرت رئيس الجمهورية على السلطة التنفيذية و تركيزها و تشخيصها في يده و كذلك كان يشارك مع البرلمان في التشريع و يجمع بين قيادة الحزب و قيادة الدولة .</div></span><br /><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: large;">توقف العمل بدستور 63 بعد تمر منطقة القبائل و الجنوب و النزاع الحدود مع المغرب ليعقد مؤتمر الحزب و يصبح هو الامين العام ليعمل ما يريد , واستعانته بالجيش لضرب خصومه الثوريين و المعارضين له ثم انقلب على الجيش في محاولة منه لابعاده عن الحياة السياسية و انفراده بالسلطة </span></div><div><div style="text-align: justify;"><br /></div></div></div>Adminhttp://www.blogger.com/profile/00516400881299032185noreply@blogger.com0